Тулааһынап дьоруойун ырыата

Саха ньургун уола Сүөдэр Попов туһунан бэрт элбэх хоһоон суруллан,  уостан түспэккэ ылланар ырыалар буоланнар тэнийэн, бүттүүн Сахабыт сирин улуустарынан ылланаллар, ылланыахтара да буоллаҕа!

Мин Пантелеймон Тулааһынап уоттаах сэрии сылларыгар «Герой Попов кэриэһигэр» диэн суруйбутун дойдубар, Муома оройуонун Соболоох алын сүһүөхтээх оскуолатыгар үөрэнэр сылларбар учууталым Николай Иванович Слепцовтан истибитим. Николай Иванович ханна эрэ, ыраах-ыраах баар Днепр диэн өрүһү харбаан тахсан, өстөөхтүүн кыргыспыт, Мэҥэ Хаҥалас диэн оройуоҥҥа баар Баатараҕа төрөөбүт, саха чулуу уолун туһунан субу илэ көрөн олорор курдук кэпсээбитэ өйбөр-санаабар мэлдьи баар.
Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа буолбут ол Сүөдэр Попов хайдахтаах курдук дириҥ өрүһү харбаан тахсыбытын сөҕө-махтайа санаабытым. Харахпар сити түгэн көстөн ааһарга дылы гыммыта. Николай Иванович хоһоону ааҕан баран, эбии чиҥэтэн байааныгар оонньуу-оонньуу ыллаабыта.
Манна сааскы түүн көҕөн
Алаас чуумпу күөлүгэр,
Түһэн ааһар түүнүгэр
Төннүбэтиҥ дии, Сүөдэр.

Кылаас иһэ уу-чуумпу…  Ахтылҕаннаах дойдутугар тыыннаах эргиллибэтэх киэҥ алаас уола Сүөдэр мөссүөнүн учууталбыт хаһыаттан кырыйан тэтэрээт илииһигэр кичэллээхтик килиэйдээбитин көрдөрбүтэ.

Уҥуор долгун оонньуурун
Көрө-көрө күөх иирэ,
Барбыт суолгун одуулуу
Турар Бэстээх биэрэгэр.

«Ол Иирэ диэн кыыс дуо?» диэн оҕолортон хайалара эрэ ыйыппыта. Онуоха учууталбыт иирэ талах өрүс биэрэгэр үүнэр диэн быһааран биэрбитэ. Итиэннэ Бэстээх биэрэгиттэн борохуотунан элбэх саллаат сэриигэ барбытын,  оччолорго хоту олорор кыра омуктары сэриигэ ыыппат туһунан уураах тахсан,  бу биһиги эһэлэрбит бултаан-алтаан ол түүлээхтэрин туттаран кыайыыга күүс-көмө буолбуттара диэн быһааран бэрт элбэҕи кэпсиирэ.
1983 сыллаахха СГУ ИФФ СС үөрэҕин бүтэрэн,  Орто Халыма оройуонун Эбээх аҕыс кылаастаах оскуолатыгар учууталынан ананан тиийбитим. 1984 сыл саас Кыайыы күнүгэр зоналарынан (билиҥҥинэн түөлбэ) арахсан кэнсиэрдээбиппит.

Сайылыгыҥ үрдүнэн
Көтөн ааһар хоҥор хаас,
Күһүн бурдук, от үүнэн
Күүтэр Мэҥэ Хаҥалас…

Бу оскуола остуораһа, уон оҕолоох Дьоруой ийэ Евдокия Ивановна Слепцова хотулуу туспа матыыбынан ыллаан унаарытар.
— Ханна, хаһан истэн аастым этэй бу ырыа тылларын?! Харахпар тута учууталым Николай Иванович мөссүөнэ көстөн кэллэ. Ол эрээри, бу ырыа матыыба учууталым киэниттэн букатын атыннык иһилиннэ. Сарсыныгар Евдокия Ивановнаттан ырыатын матыыбын өссө иһитиннэрэн үөрэттэрэн хаалбытым билигин да төбөбөр баар. Субу күннэргэ оччотооҕу оҕо, эдэр саастарбын саныы-саныы дьоруой Попов туһунан ырыаны киҥинэйэн ыллыыбын. Ол кэмнэргэ ааспыт олоҕум чаҕылхай кэрчиктэрин санаан ыла сылдьарым сүргэбин көтөҕөр. Оннук күүстээх буоллаҕа, норуот уоһуттан түһэрбэккэ, биир хоһоон тылын, улуус улуус аайы туспа матыыптаан ырыа гынан ыллаан тарҕаппыт айымньытын күүһэ!

Ынах үүрэн, уу баһан
Ыстаҥалыы оонньуургун,
Сыҥаһалаах сыырыгар
Өйдүүр сааскы ньургуһун!

Аны бу күннэргэ чабырҕахсыт, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, «Таммахтар» литературнай холбоһук актыыбынай чилиэнэ, үтүө көмөлөһөөччүтэ, Балыктаахха олорор Анисья Даниловна Скрябина Алексей Попов дьүрүлэ диэн ыллаан иһитиннэрбитэ эмиэ ураты истиҥник иһиллибитэ.
«Эркээйи» хаһыат биир бастыҥ кэрэспэдьиэнэ, «Таммахтартан» инники күөнньэ сылдьар,  араас күрэстэргэ үс иһиттэн түспэккэ кыттан иһэр ааптарбыт Елена Петровна Прокопьева Алексей Попов ырыатын эмиэ бэрт сэргэхтик ыллаабытын истэн аһарбыттааҕым.
Мин эбэлэрим Акулина Егоровна Слепцова ( ийэм ийэтэ), Анна Алексеевна Черемкина ( аҕам ийэтэ) эмиэ туспа ыллыыр матыыптаах буолаллара. Кинилэр үксүн киэһэ үлэ-түбүк кэнниттэн оһохторун иннигэр иистэнэ олорон,  оргууй унаарытан ыллыыллара. Мин ити ырыаларын иһиттим да,  тута утуйан хаалар этим. Ол күндү дьонум ыллыыллара билигин олус чуолкайдык миэхэ иҥэн хаалбыт курдук, субу иһиллэн кэлэ турар.

Ити курдук Дьоруойга анаммыт ырыаны киҥинэйэн ыллыы-ыллыы,  Улуу Кыайыы 80 сыллаах тэрээһинигэр кыттыһыам да буоллаҕа!

Августина ВЛАДИМИРОВА-ХАБАРОВА