Туоратыыны туоратарга, буллины бохсорго!

Үөрэх үгүс кыһаларыгар оҕолор икки ардыларыгар араас сыһыан баар буолар. Доҕордоһуу, кэпсэтии, тэрээһиннэргэ кыттыы, ону тэҥэ бэйэ икки ардыгар тапсыбат буолуу. Симик, бэйэтин итэҕэстээх курдук сананар оҕолор урут да, билигин да бааллар. Ардыгар маннык оҕолор уопсастыбаҕа туоратыллар, атаҕастанар да түгэннэрэ баар. Маннык көстүүнү “буллинг” диэн уйулҕа үлэһиттэрин тиэрмининэн ааттыахха сөп.

Барыта кыраттан саҕаланар

Хас биирдии төрөппүт оҕото үөрэ-көтө, сэргэхтик үөрэниэн, элбэх доҕоттордонуон баҕарар. Ол эрээри оҕо-оҕо майгыта араас. Ким эрэ чуумпу, ким эрэ элбэх саҥалаах-иҥэлээх. Сорох оҕолор кэлэктиипкэ түргэнник киирэ охсубаттар. Саастыылаахтарын кытта бодоруһаллара уустук, уопсай тылы түргэнник булбаттар. Оттон оҕолор кыраҕы харахтаахтар. Оҕо тыл-тылга киирсибэккэ күлүү гыныллан эбэтэр алҕас үөҕүллэн баран сатаан

эппиэттэспэтэҕинэ, кинини мөлтөх, сатаан аахсыбат курдук ылынан бары сэнээн барыахтарын сөп. Маннык көстүү киин эрэ сир оскуолаларыгар буолбакка, оннооҕор тыа сирин оскуолаларыгар да буолуон сөп. Уонтан тахса сыллааҕыта маннык айдааннаах быһылааннар Майаҕа, Дьокуускай куорат оскуолаларыгар тахсыталаабыттара. Оттон бу улахан

айдаан төрдө — атаҕастабыл кыраттан саҕаламмытын учууталлар да, төрөппүттэр да болҕомтоҕо ылбакка сылдьыбыттар.

Үөҕэллэр, күлүү гыналлар…

Оскуола иһигэр үөхсүү, күлүү гыныы киһини атаҕастааһыҥҥа киирсэр. Атаҕастабыл диэн хайаан да илиинэн эрэ киирии буолбатах. Өскөтүн, оҕо үөрэнэр сиригэр уйулҕа өттүнэн саастыылаахтарыттан баттатар, эрэйдэнэр буоллаҕына, кини буллины тулуйа сылдьар диэн бэлиэтиэххэ сөбүн уйулҕа үлэһиттэрэ этэллэр. Ол курдук, оҕону үөҕүү, үтүөлээһин, туоратыы, күлүү гыныы, малын-салын сиргэ быраҕаттааһын хаста да хатыланар буоллаҕына, бу буллинг көрүҥэ буолар. Хомойуох иһин, маннык балаһыанньаҕа төрөппүттэр да, учууталлар да урукку өттүгэр тугу гыныахтарын билбэт этилэрэ. Оҕолор тапсыбат буолуулара төрөппүттэр, учууталлар икки ардыларынааҕы сыһыаҥҥа эмиэ дьайар. 2024 сыл бүтүүтэ бу кыһалҕаҕа Судаарыстыбаннай Дуума болҕомто уурбута уонна оскуолаларга буллины тохтотор сокуон бырайыагын киллэрбитэ.

“Буллины” утары үлэ

Саҥа сокуон оҕону утары бүтүн кэлэктиип утары барыытын, туоратыыны, күлүү гыныыны быраабы кэһии быһыытынан быһаарар. Онон маннык түгэн бэлиэтэнэр буоллаҕына, оскуолаларга сэрэтэр үлэлэр ыытыллыахтаахтар. Сокуон бырайыагын көҕүлээччилэр быһааралларынан, оскуолаҕа тахсар быһыы-майгы иһин учууталлар эрэ буолбакка, төрөппүттэр эмиэ эппиэттиэхтээхтэр. Ол курдук, ыстараабынан миэрэ ылыы төрөппүттэри уонна оҕолору толкуйга түһэриэхтээх дииллэр эспиэрдэр. Туоратыллыбыт оҕо атын кылааска, атын оскуолаҕа көһөргө күһэллэр буоллаҕына, билигин буллины көҕүлээччилэри оскуолаттан үүрэр, быыгабардыыр уонна ыстарааптыыр миэрэлэр көрүллэллэр. Буллины көҕүлээччи оскуолаттан үүрүлүннэҕинэ, айдаан да тохтуур дииллэр кинилэр.

Судаарыстыбаннай Дуума ыччат бэлиитикэтигэр кэмитиэтин салайааччы Артем Метелев быһаарарынан, холуобунай уонна административнай эппиэтинэскэ киирсибэт дьайыылар түгэннэрин тохтотор туһуттан маннык миэрэлэри этии быһыытынан көтөҕөр. Ол курдук, оҕону туоратар, күлүү гынар, биллибэтинэн сэнэбиллээх сыһыаннаах оҕолору сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларынан дьарыктанар хамыыһыйа учуокка ыларын, маннык оҕолорго уйулҕа үлэһитин настаабынньык быһыытынан аныыр туһунан этиини киллэрэр. Хас биирдии оскуолаҕа эйэлэһиннэрэр сулууспалары тэрийии суолталааҕын ыйар. Маны таһынан, учууталлар үөрэтиинэн эрэ муҥурдаммакка, буллины утары үлэлииргэ туспа кууруһу ааһалларын көҕүлүүр туһунан этэр.

Ханнык сокуон көмүскүүрүй?

Билиҥҥи сокуоҥҥа буллинг туһунан өйдөбүл суох эрээри, киһини үөҕүү, куттааһын, кырбааһын иһин эппиэтинэс баар. РФ Гражданскай кодексатын 152 ыст. 1 ч. киһи чиэһин, аатын-суолун түһэрии, сымыйанан тарҕатыы иһин эппиэттиир ыстатыйа баар. Өскөтүн, сымыйа сурахтар киһи аатын-суолун ыытан киһини өй-санаа өттүнэн эмсэҕэлэппит, санаарҕаппыт буоллаҕына, суут уурааҕынан сокуону кэһээччи харчынан ыстараап төлүөхтээх. Маны сэргэ, буллиҥҥа сыһыаннаах РФ Административнай кодексатын 5.61 ыстатыйатынан киһини үөҕүү иһин уонна 20.1 ыстатыйанан кыра күлүгээннээһин иһин эппиэтинэскэ тардыллыахха эмиэ сөп. Маны таһынан, холуобунай эппиэтинэскэ тардыллыы эмиэ баар. РФ Холуобунай кодексатын 128.1 ыстатыйатын 1 ч. киһини сымыйанан холуннарыы иһин эппиэтинэскэ тардыллыахха сөп, оттон 213 ыстатыйа 1 ч. күлүгээннээһин иһин дьыалаҕа эриллиэххэ сөп. Ол курдук, оскуолаҕа, дьарыкка оҕону туоратары ааһан куруук атаҕастаан күлүү гыныы, үөҕүү, сиилээһин уонна сымыйанан холуннарыы, сурахтары тарҕатыы иһин төрөппүт суругунан полицияҕа, Силиэстийэлиир кэмитиэккэ, борокуратуураҕа үҥсүү түһэрэн, атаҕастааччылары эппиэтинэскэ тардар кыахтаах.

Оҕону хайдах көмүскүүбүт?

Надежда Юрьевна Васильева, «Надежда» уйулҕа киинин салайааччыта, Арассыыйа психологическай уопсастыбатын чилиэнэ, дьиэ кэргэн психолога:

— Буллинг диэн өйдөбүл сэбиэскэй кэмтэн баар. Роман Быков «Чучело» киинэтигэр бу көстүү ырылхайдык ойууламмыта. Кылаас барыта биир оҕону утары туран сэниир, атаҕастыыр. Билигин социальнай ситим нөҥүө бу көстүү баар буолуон сөп. Манна оҕоҕо төрөппүттэриттэн улахан өйөбүл наада. Төрөппүт ситэ билбэккэ, «эн тугу эрэ сыыһа гыммытыҥ буолуо» диэн оҕотун буруйдуура сыыһа. Оҕо бэйэтэ кылаас утары кыайан турбат. Кини көмүскэлэ суох курдук сананар.

Бу балаһыанньаны оҕо буолбакка, төрөппүт эрэ быһаарар кыахтаах. Ол курдук, оскуолаҕа тиийэн кылаас салайааччытын, атаҕастыыр оҕолор төрөппүттэрин кытта кэпсэтэн баран, атаҕастааһын тохтооботоҕуна, оскуола салалтатыгар, сааһын ситэ илик оҕолор дьыалаларынан дьарыктанар тэрилтэҕэ кытта тиийиэхтээх. Кыра да балаһыанньаны оҕо уустугурдар, ол иһин төрөппүт көмүскүүрүн көрдөрүөхтээх. Кини төрөппүттэрэ кинини өйүүллэрин, көмүскэһэллэрин билэ улааттаҕына, бэйэтигэр эрэллээх буолар. Маннык балаһыанньаны быһаарсар хайаан да наада. Туох эрэ буоллаҕына, кыһалҕаны кытта соҕотох хаалбатын оҕо билиэхтээх.

Туяра С., Дьокуускай:

— Оскуолабытыгар аһаҕас буллинг суох эрээри, оҕом аһары сэмэй буолан сытыы-хотуу кыргыттары кытта тэҥҥэ күлсүбэт-салсыбат. Онон оскуола кэннэ кинилэрдиин киинэҕэ сылдьыбат, оскуолаҕа туоратыллар быһыылаах диэн сабаҕалыыбын. Оҕом туһугар санаарҕыыбын да, атыттары доҕордоһуҥ эбэтэр оҕобун сытыы-хотуу буол диир кыаҕым суох. Аһаҕастык атаҕастаабаттар эрээри, кэпсэппэттэр, кини санаатын истибэттэр.

Геннадий Д., Дьокуускай:

— Буллинг диэн көстүү ордук кыргыттарга баар дии саныыбын. Уолаттарга судургу. Охсуһаллар, сарсыныгар илии тутуһаллар. Мин саныахпар, манна кылаас салайааччытыттан улахан тутулуктаах. Оҕо симик буолан кылааска туоратылларын бастаан учуутал бэлиэтии көрүөхтээх.