Туругурдун, модун Арассыыйа!

Бүгүн, бэс ыйын 12 күнүгэр, Арассыыйа күнүн бэлиэтиибит. Бу бырааһынньык кыра кэмҥэ аатын элбэхтик уларыппыта. Үгүстэр онон бу күн ханнык бырааһынньык бэлиэтэнэрин даҕаны билбэттэрэ буолуо. Онуоха бырааһынньыктарбыт даҕаны элбэхтэрэ, киһини сөхтөрөр. Ол гынан баран Арассыыйа күнэ – улахан суолталаах бэлиэ күн буоларын умнуо суохтаахпыт. 2001 с. ахсынньы 30 күнүгэр ылыныллыбыт РФ Үлэҕэ кодексатыгар сөп түбэһиннэрэн өрөбүл, бырааһынньык күнүнэн буолар.

БЫРААҺЫННЬЫК УСТУОРУЙАТА

Бу бэлиэ күн аата элбэхтэ уларыйа сылдьыбыт буолан, дьон Тутулуга суох буолуу күнүн эбэтэр Конституция күнүн кытары булкуйаллар. Арассыыйа күнүн 1990 сылтан судаарыстыба дойду тутулуга суох буолуутун деклара­циятын баттаһыыттан бэлиэ­тиибит. Дьиҥэ, бэс ыйын 12 күнэ Арассыыйаҕа икки историческай суолталаах.

1990 с. норуот дьоку­тааттарын сийиэһигэр, РСФСР эрдэҕинэ дойду судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларацияны ылыммытыгар. Декларацияҕа ыйыллыбытынан, саҥа конституцияны оҥоруу бу докумуоҥҥа олоҕуруохтааҕа. Чуо, онно Арассыыйа Конституцията уонна кини сокуоннара баһылыылларын биллэрбиттэрэ, бары гражданнарга, бэлитиичэскэй баартыйалар уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэргэ тэҥ бырааптаныылара бигэргэтиллибитэ. Ону сэргэ сокуону оҥорор, ситэриилээх уонна суут былаастарын араарыы бириинсиптэрэ быһаарыллыбыта.

Оттон оруобуна сыл ааһан баран, күнүттэн күнүгэр аан бастаан дойду устуоруйатыгар бэрэсидьиэн талыллыбыта. 1993 сыл күһүҥҥү собы­тиетынан Борис Ельцин бэйэтин ыйаа­ҕынан «бэс ыйын 12 күнүн судаарыстыбаннай быраа­һынньыгынан» биллэрбитэ.

Ол кэнниттэн 1998 с. быраа­һынньыгы Арассыыйа күнүнэн ааттыырга быһаарбыттара. Ол эрээри дьиҥнээхтик, докумуоҥ­ҥа, Арассыыйа саҥа Үлэтин кодексата ылыллыбытыгар эрэ, 2002 с. киллэрбиттэрэ. Онно саҥа бырааһынньыктар уонна өрөбүллэр тустарынан суруллубута, ол иһигэр Арассыыйа күнэ киирбитэ.

Аан бастаан бырааһынньыгы бэс ыйын 12 күнүгэр 1995 с. бэлиэтээбиттэрэ. Кириэмилгэ бу күн аан бастаан 1992-1993 сс. олохтоммут наука, технология, литэрэтии­рэ уонна ускуустуба эйгэтигэр ситиһиилэрин, үтүө суобас­таах үлэлэрин иһин РФ судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин туттарыы тэрээһинэ ыытыллыбыта. Ол кэмтэн ыла бэс ыйын 12 күнүгэр судаарыстыбаннай бириэмийэлэри туттарыы үгэс­кэ кубулуйда.

ХАЙДАХ БЫРААҺЫННЬЫКТЫЫЛЛАРЫЙ

РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Декларацияны ылыммыт күммүтүттэн ыла дойду саҥа устуоруйата саҕаланар диэн Кириэмилгэ эппитэ: «Бу докумуонтан саҕалаан биһиги саҥа устуоруйабыт саҕаланар. Гражданскай көҥүлгэ уонна сокуон үрдүк чыпчаалыгар олоҕурбут демократи­ческай судаарыстыба устуоруйата буолар. Бу докумуон сүрүн ис хоһооно – ситиһии, уйгу-быйаҥ уонна гражданнар этэҥҥэ буолуулара».

Быйыл бу бэлиэ күн бэни­диэнньиккэ түбэһэр, онон өрүүбүт.

Бу бырааһынньык кү­нүн дойду куораттарыгар барыларыгар бэлиэтиил­лэр. Болуоссаттарга кэн­сиэр­тэр, экскурсиялар, ус­­пуорт күрэхтэһиилэрэ, аахсыйалар, о.д.а тэрээһиннэр ыытыллаллар. Кириэмилгэ дойду Бэрэсидьиэнэ судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреаттарын – учуонайдары, суруйааччылары, артыыстары, о.д.а наҕараадалыыр.
Оттон Саха сиригэр Дьокуускай куорат болуоссаттарыгар, куорат уокуруктарыгар, Сынньалаҥ пааркатыгар кэн­сиэртэр, дьону саататар тэрээһиннэр ыытыллыахтара.

САХА СИРЭ АРАССЫЫЙАНЫ КЫТТА

Саха сирэ 400-чэ сыл устата Арассыыйа судаарыстыбатын кытары бииргэ эҥэрдэһэн, быстыспат сорҕото буолан кэллэ. Өрөспүүбүлүкэ 100-тэн тахса сыл анараа өттүгэр РСФСР иһинэн бэйэтин судаарыстыбаннаһын ылыммыта. Дойдуга буолар араас уустук да кэмнэргэ Арассыыйа субъектарын федеративнай сыһыаннаһыылары дьүөрэлии тутан сайыннарар уонна кыаҕын ыһыктыбакка, бэйэтин түмэр уонна кинилэр сомоҕолоһууларын хааччыйар.

Билиҥҥи уустук кэмҥэ Арассыыйа субъектарыгар, кинилэр дьонноругар-сэр­гэлэригэр тирэҕирэн модун күүстээҕин, булгуруйбат санаалааҕын көрдөрдө. Арассыыйа элбэх омуктаах норуотун түмэн, биир ньыгыл күүс оҥоруу биһиги кэлэр көлүөнэбит иннигэр сүҥкэн эппиэтинэһи үөскэтэр. Онуоха Саха сирэ Улуу судаарыстыба – Арассыыйа Федерацията балысханнык сайдарын туһугар бэйэтин кылаатын киллэрэр уонна инники кэскиллээх, тэҥ бырааптаах субъект быһыытынан Арассыыйа күнүн уруйдуу-айхаллыы көрсөр.