Тускул: «Алтынньы саҥатыгар  үгүс киин улуустарга хаара-ардаҕа кэмчи»

Алтынньы кыстык бастакы ыйа — Хомпоруун Хотой Айыы ыйа. Алтынньыны муус устар батыһар.

Быйыл алтынньы уонна сэтинньи ыйдары үгүс билгэһит ураты ичигэс ыйдарынан ааҕаллар. Алтынньы — кыһын саҕаланар ыйа. Бу кэмҥэ Улуу добдурҕа буолар: сир-дойду барыта тоҥор, хаар чараас, сүөһү хотонугар киирэр. Саха киһитэ оһоҕун күүскэ оттор, бастакы идэһэни өлөрөр кэмэ. Сорох күөллэргэ муус киһини уйар буолар, бастакы муҥха, тыа кыылларыгар сонор булда саҕаланар.

Алтынньы 14 күнэ – Бокуруоп таҥара. Кыһыҥҥы дьыл саҕаланыыта. Бу күнү өбүгэлэрбит дьыл кэлиитэ диэн билинэн туран, Дьыл оҕуһа муустаах байҕалтан тахсыытын кытта ситимнииллэр. Бокуруоп күн өбүгэлэрбит үгэстэрин тутуһан, сахалыы арыылаах алаадьынан кыстыкка киирбиппитин бэлиэтиири умнумуох туустаахпыт. Бокуруоп Таҥараттан сааскы Ньукуолуҥҥа — ыам ыйын 22 күнүгэр диэри  220 хонук баар. Дьэ, ону туоруур уустук боппуруос турар. Биһиги өбүгэлэрбит ону ааҕан-суоттаан, олох мындырдарын тобулан, этэҥҥэ туорууллар этэ.

Бу күн хаардаатаҕына, сэтинньи ый 21 күнүгэр диэри кыһын кэлиитин 40 хонук күүтэллэр. Хотуттан тыалырдаҕына – тымныы кыһын, арҕааттан тыалырдаҕына – сылаас кыһын буолар. Онтон Бокуруоп күн сылаас күн-дьыл турдаҕына, тымныы түһэрэ хойутуур, тымныйдаҕына – тымныы эрдэлиир.

Алтынньыга кыһыны уонна кэлэр сааһы билгэлииллэр. Алтынньы 17 күнүттэн муус устар 14 күнүгэр диэри кэмнэри атахтаһыннараллар: сайын уонна кыһын өттө диэн. Сайын өттө кыһын өттүн батыһар. Халлаан умайарынан кыһыҥҥыны быһаараллар. Көтөҕө түспэтэҕинэ, саас эрдэ хараарар. Кураан битэ. Күһүнэ дьогдьоот буоллаҕына, саас хойутуур. Күһүҥҥү тибиини кураан битэ дииллэр. Биир ардахтаах: сири силимниир ардах, биир хаардаах: үөк хаара (бастакы сыарҕа хаара).

Алтынньы билгэтэ

Ый устата 17 – 20 мм сөҥүү түһэр. Температура – 5, — 15 кыраадыс. Сороҕор хаара суох дьогдьоот күһүн буолар. Хаар алтынньы ортотугар түстэҕинэ ууллубат. Куобах маҥхайар.

Алтынньы 1 күнэ – туруйа соҕуруу көттөҕүнэ, алтынньы 14-гэр диэри тымныы түһэр, оттон ити күн көппөтөҕүнэ, сэтинньи 2-гэр диэри тымныы түһүө суоҕа.
Алтынньы 7 күнэ – күн ат хаамыытынан кылгыыр.
Алтынньы 8 күнэ – хаар түстэҕинэ, сэтинньи 21-гэр өрүһү таһаҕастаах атынан туорууллар. Хаппыыста тууһууллар.
Алтынньы 17 күнэ – кыһын саҕаланар, истээх таҥаһы кэтэр күн (Өрөппүөй).
Алтынньы 18 күнэ – муус аннынан муҥхалааһын саҕаланар. Күөл тааҥныыр, сүөһүнү кыһыҥҥылыы аһатыы саҕаланар.
Алтынньы 23 күнэ – ый муоһа түүн ортото уһуктаммыт буоллаҕына, хаардаах тыал түһэр. Тоҥоруу саҕаланар.

«Алтынньы бастакы уон күннэригэр  үгүс киин улуустарга ардаҕа-хаара кэмчи», диэн сарсыҥҥыттан үүнэр бастакы кыһыҥҥы ыйы этэн туран, Тускул улуустарынан быйыл алтынньыга хайдах күн-дьыл туруон туһунан билгэлээбитин «Саха сирэ» хаһыат чэппиэрдээҕи нүөмэригэр ааҕыҥ.