ТУСКУЛ АНААРАР: От ыйа хайдах буолуой?

От ыйа сайын үгэнэ, сайын оройо. Аан Алахчын хотун Ийэбит ыйа хайдах буолуой? 

• Бэс ыйын 21 күнүттэн от ыйын 12 күнүгэр диэри “Тунах куйааһа дэнэр”;
• От ыйын 13 күнүттэн от ыйын 20 күнүгэр диэри “Саары куйааһа”;
• От ыйын 21 күнүттэн от ыйа бүтэр диэри “Хаптаҕас куйааһа”.

От ыйа — сайын үгэнэ, сайын оройо. От-мас сибэккитэ, туораҕаһа ситэр. Үрэх кытылыгар Сардаана сибэкки тэтэрэ кыыһар. Чараҥнарга дьэдьэн буһар, сыһыы, үрэх саҕатыгар хаптаҕас, моонньоҕон ситэр. Күн ортотугар түһэр сиккиэр тыал от-мас сиэмэтин ыһар. Сир аайы сибэкки ыһыаҕа. Көтөрдөр оҕолорун көтүтэллэр. Кинилэри батыһыннара сылдьан түргэнник көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Саха сиригэр от хомуура саҕаланар. Отчуттар аҕыс ыйдаах ыарахан кыстыгы эрэйэ суох туоруур туһугар элбэх оту оттуурга дьулуһаллар. Оҕолуун-уруулуун бука бары ходуһаҕа тахсаллар.

Саха оттуур кэмин үс таҥаранан бэлиэтиир: от ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп, окко киирэр кэм. Эбэтэр хойутаабыт дьон «абааһылар мунньахтара» кэнниттэн, от ыйын 15 күнүттэн киирэллэр. Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын, хотуур ортото; балаҕан ыйын 14 күнэ — Сэмэнэп, от үлэтин бүтүүтэ.

Онтон үгүс киһи от ыйын 13 күнэ “Кунай Хотуурдаах” күнтэн куттаналлар,ол аата абааһылар мунньахтара от ыйын 12 күнүгэр түүн 12 чаастан сарсын от ыйын 13 күнүн түүн 12 чааһа туолуор диэри «абааһы мунньаҕын» кэмигэр айдаарар тыаһы таһаараар аньыы, тыаһааман ууһааман, мээнэ күлүмэн салыман, улахан үлэни үлэлээмэн сии дьүкээр сылдьыллыахтааххыт.

Быйылгы сайыммыт соҕуруу да, Сибииргэ уонна Хоту биир тэҥ буолла. Ол курдук, аны “Северо-Атлантическай” диэн циклон барыбытын сабардаан, тымныылары аҕалла, ол икки төгүллээн хаһыҥнар түһэ сырыттылар. Аны өтөрүнэн бэс ыйыгар ардаабат ардах кэлэн түстэ, дьэ, бу күммүт күүһэ быйыл саҥа циклга киирдэ. 2019 сыллаахтан курааммыт, дьэ, үмүрүйэр кэмэ кэллэ. Быйыл “Үргэл уонна Ый” алтыспыттара онон үчүгэй өҥ сыллар саҕаланнылар ааспыт 2021 сыллаахха саамай куйаас сайын. Саха Сирэ баһаар быыһыгар олорбута, ону бары өйдүүр буолуохтааххыт. Быйылгыттан “Күн күүһэ” чуумпурууга барыахтаах, оччоҕо  олохпут оннун булан, өҥ сыллар саҕаланалларын бэлиэтэ буолла.

Бу ыйга от ыйын 14 күнүгэр диэри 2 ардах баар, онно былааннаан үлүмнэһэн оттуурга саамай табыгастаах кэмнэр буолуохтара, үчүгэй күннэри куоттарымыахха. Онтон от ыйын 16 күнүттэн ардахтаах күннэр саҕаланыахтара онон оттуурга уустук соҕус буолуо, былырыыҥҥыга холоотоххо от ыйа арахтаах буолсу.

ОТ ЫЙЫН БИЛГЭТЭ

• ОТ ЫЙЫН 3 КҮНЭ — Бу күн ардаатаҕына, ый былаһын тухары ардыа.
• ОТ ЫЙЫН 7 КҮНЭ — Сир симэхтэрэ сибэккилэр ситэр кэмнэрэ, эмтээх оту хомуйар кэм.
• ОТ ЫЙЫН 12КҮНЭ – БӨТҮРҮӨП КҮНЭ — От сиэмэтэ ситэр, окко киирии, өҥүрүк куйаас, бөтүрүөп ардаҕа түстэҕинэ бурдук, отон, тэллэй дэлэй күһүнэ буолар.
• ОТ ЫЙЫН 13 КҮНЭ — КУНАЙ ХОТУУРДААХ КҮНЭ — бу күн от охсуллубат күнэ, «абааһы мунньахтыыр» күнэ.
• ОТ ЫЙЫН 14 КҮНЭ — Оҕуруот сыыс отун ыраастааһын кэмэ, бу күн ыраастаатаххына өлгөм үнүүнү ылыахха сөп.
• ОТ ЫЙЫН  21 КҮНЭ — Кус оҕото ситэр, дьэдьэн буһар.
• ОТ ЫЙЫН 21 КҮНЭ — БОРОКУОППАЙАП КҮНЭ — Кус оҕото ситэр, кэҕэ үчүгэй дьылга Борокуопуйапка дылы этэр.

ИЛИН ЭҤЭР УЛУУСТАР

От ыйа илин эҥэр үгүс улуустарга былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, соччо түүнүн сылыйыа суох сөрүүн буолсу. Ол оннугар II-III декадаларга түүнүн сылыйан от үүнэригэр үчүгэй буолсу уонна ардахтаах буолар. Бу ый I декадата урукку сылларга тэҥнээтэххэ түүнүн да, күнүһүн да, сөрүүн буолсу. Күнүс +21С+24С кыраадыс сылаас, түүнүн +10С+13С. II декадаҕа күнүс +24С+27С кыраадыс сылаас, түүнүн  +16С +19С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүс да түүн да биллэрдик сылыйар. Күнүс +24С+26С кыраадыс сылаас, түүн  +16С +18С  кыраадыс сылаас буолсу.

 КИИН УЛУУСТАР

Бу ый I декадата түүнүн күнүһүн сөрүүн буолсу, күнүс +19С+22С кыраадыс куйаас, түүнүн +9С+11С сылаас. II декадаҕа күнүс +23С+26С кыраадыс куйаас, түүнүн +17С +19С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүс +25С+27С кыраадыс сылаас, түүн  +16С +19С кыраадыс сылаас буолсу. II-III декадаларга балай да ардахтаах буолсу .

 БҮЛҮҮ БӨЛӨХ УЛУУСТАР

Бүлүү эҥэр улуустарга былырыыҥҥытын курдук сөрүүн соҕус буолсу, түүнүн биллэ сылаас буолуо. Дьэ, бу ыйга былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, Бүлүү эҥэр улуустарга ардаҕа I- II декадаларга баар буолсу, ол оннугар III декадаҕа кэмчи буолсу. Ол оннугар оттуурга үчүгэй күннэр буолсулар.Бу ый I декадаҕа күнүс +20С+24С кыраадыс сылаас, түүнүн +10С+13С . II декадаҕа күнүс +23С+26С кыраадыс сылаас, түүнүн  +1 6С +19С кыраадыс сылаас.III декадаҕа күнүс +24С+26С кыраадыс сылаас, түүн  +16С +19С кыраадыс сылаас буолсу.

 ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ: 

Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга быйылгы от кэмигэр II декадаҕа ардахтаах буолсу онтон I-II декадаларга ардаҕа кыра соҕус буолара сабаҕаланар, ол курдук. Салгын температурата былырыыҥҥы куйааска холоотоххо сөрүүн буолсу. Бу ый I Декадата күнүс +19С+21С кыраадыс сылаас, түүнүн +10С+13С сылаас. II Декада күнүс +22С+25С кыраадыс сылаас, түүнүн  +18С +20С кыраадыс сылаас. III Декада Күнүс+23С+26С кыраадыс сылаас, түүн  +15С +19С кыраадыс сылаас буолсу.

 ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Өймөкөөн улууһугар от ыйа , былырыыҥҥы куйааһыгар тиийиэ суох ол көннөрү сылаас ый буолсу. Быйыл Өймөкөөҥҥө ардахтаах от ыйа буолсу Бастакы декадаҕа балай да ардахтаах буолсу, онтон II –III Декадаларга быстах быстах күүстээх ардахтаах буолсу.

Бу ый I декадата күнүс +18С+20С кыраадыс сылаас, түүнүн 6С-9С сылаас. II Декада күнүһүн +20С+23С кыраадыс сылаас, түүнүн +12С+15С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүһүн +20С+23С кыраадыс сылаас, түүн +11С+14С кыраадыс сылаас.

ДЬААҤЫ УЛУУҺА

 Дьааҥы улууһугар былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, быйылгы от ыйа эмиэ сылаас уонна балай да ардахтаах буолсу . Ардах I эрэ декадаҕа баар, этиҥнээх ардах көннөрү ардах биллиэ, онтон II декадаҕа балай да уһун ардахтаах буолсу, III декадаҕа быстах быстах ардахтаах буолсу. Бу ый I декадата күнүс +19С+23С кыраадыс сылаас, түүнүн +6С+9С сылаас. II декадата күнүһүн +19С+23С кыраадыс сылаас, түүнүн +14С+17С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүһүн+20С+22С кыраадыс сылаас, түүн +12С+14С кыраадыс буолар.

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА ХАЛЫМА УЛУУСТАРА

Халыма-Индигиир эҥэр улуустарга от ыйа былырыыҥҥы куйаастарга тиийиэ суох. Быйылгы от ыйа былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ балай да ардахтаах буолсу.Ол курдук I- декадаҕа быстах ардахтаах буолсу, II декада ардаҕа балай да буолсу, III декадаҕа биир уһун ардахтаах.

Бу ый I Декадата күнүс +19С+23С кыраадыс сылаас, түүн +8С+12С кыраадыс сылаас. II декадаҕа күнүһүн +19С+22С кыраадыс сылаас, түүнүн +11С+14С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүһүн +18С+22С кыраадыс сылаас, түүн +9 III декадаҕа III декадаҕаС+11С кыраадыс сылаас.

 АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИИ 

Артика эҥэр улуустарга От ыйа бастакы декадата түүҥҥү да күнүскү өттүгэр балай да сөрүүн буолсу. Иккис уонна үһүс декадаларга син балай да сылыйыыыһык. От ыйа Артика эҥээр улуустарга ардахтаах буолсу, I декадаҕа ардаҕа элбэх буолсу, III декадаҕа уһун ардах кэлииһик, быстах ардахтаах буолсу.

Бу ый I Декадата күнүс 3С+7С кыраадыс сылаас, түүн +1С+4С сылаас. II декадаҕа күнүһүн +10С+12С кыраадыс сылаас, түүнүн +3С+6С кыраадыс сылаас. III декадаҕа күнүһүн +10С+13С кыраадыс сылаас, түүн +6С+8С кыраадыс сылаас.