Тускул билгэтэ: «Муус устар бүтэһик уон күнүгэр күүстээх ардах кэлээри турар…»

Норуот синоптига Тускул муус устары улуустарынан анаарыыта үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардара чахчы.

— Быйыл кулун тутар, урукку сылларга холоотоххо, улахан тибиитэ-хаһыыта суох, бэрт чуумпу ый кэлэн ааста. Манан сылыктаатахха, муус устар  хайдах эрэ сымнаһыар буолуох курдук. Ол курдук,  үһүс дэкээдэттэн ордук киин  уонна соҕуруулуу-арҕаа улуустарга күүскэ ириэриэх курдук. Былырыын күһүн үгүс оройуоннарга ардаан-хаардаан тоҥорбута, онон Ийэ сирбит “тот” соҕус сытар. Муус устар бүтэһик уон күнүгэр күүстээх ардах кэлээри турар. Онон быйыл саас уу-хаар балачча кэлиэх курдук. Онно эрдэттэн бэлэмнэнэн, быһыттары бөҕөргөтүү үлэлэрин ыытан, сэрэхтээх олоруохха наада. Өтөрүнэн кэлбэтэх уулаах сааһы көрсөөрү олоробут. Сааскы уу этэҥҥэ аастаҕына, улахан өҥ сайын кэлээри турар диэн тойоннуубун. Муус устар 7 күнүгэр Былаҕачыанайап таҥара күнэ. Сахалар саамай билгэлиир уонна кэтэһэр кэммит. Бу күн халлаан туруга хайдах буолар да, сааспыт оннук буоларын бу кэнники сыллар бигэргэттилэр. Онон бу күнү куоттарбакка эрэ, анаан кэтээн көрүҥ.

Аны күнү-дьылы улуустарынан анаарыах.

Илин эҥэр улуустар:

Былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, бу ый сылаас буолара сабаҕаланар. Сөҥүү маннык: I дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр. II дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр, биир күн ардыыр. III дэкээдэҕэ – түөрт күн ардыыр. Бу ый I дэкээдэтэ, урукку сылларга тэҥнээтэххэ, түүн да күнүс да тымныы — күнүс -12С-10С  тымныы, түүн -21С-15С. II дэкээдэҕэ күнүс +5С+3С  сылаас, түүн  -9С -6С   тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс да түүн да биллэрдик сылыйар. Күнүс +6С+4С  сылаас, түүн  -3С +2С  кыраадыс.

Киин улуустар:

Улахан хатааһына суох сылаас ый буолара сабаҕаланар. Сөҥүү маннык: I дэкээдэҕэ – икки күн хаардыыр. II дэкээдэҕэ – икки күн хаардыыр, биир күн ардыыр. III дэкээдэҕэ – биэс күн ардыыр. Бу ый I дэкээдэҕэ күнүс -12С-9С  тымныы, түүн -15С-12С кыраадыс. II дэкээдэҕэ  күнүс -6С+4С сылаас, түүнүн  -9С -7С   тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс +8С+6С, түүн  +2С +1С   сылаас.

Бүлүү бөлөх улуустар:

Бүлүү эҥэр улуустарга киин улуустары кытта тэҥнээтэххэ, хойут соҕус үһүс дэкээдэ диэки биллэрдик сылыйыыһы.

Сөҥүү маннык: I дэкээдэҕэ – икки күн хаардыыр; II дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр; III дэкээдэҕэ – түөрт күн ардыыр;

Бу ый I дэкээдэҕэ күнүс -11С-8С  тымныы, түүн -19С-15С кырадыс. II дэкээдэҕэ күнүс -10С+4С  сылаас, түүн  -12С -9С  кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс +6С+4С, түүн  +2С +1С  кыраадыс сылаас.

Өлүөхүмэ, Алдан, Нерюнгри:

Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга быйыл иккис дэкээдэттэн саҕалаан сылыйыаҕа. III дэкээдэҕэ күүстээх ардах түһэн, хаар эмискэ барыаҕа. Ыам ыйын саҥатыгар хара сир тахсыаҕа. Сөҥүү маннык: I дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр. II дэкээдэҕэ – үс күн хаардыыр, биир күн ардыыр. III дэкээдэҕэ – алта күн ардыыр. Бу ый I дэкээдэҕэ күнүс -12С-9С кыраадыс тымныы, түүнүн -17С-14С кыраадыс. II дэкээдэҕэ күнүс -8С+4С, түүн  -7С +5С   сылаас. III дэкээдэҕэ күнүс +8С+6С сылаас, түүн  +2С +1С  кыраадыс сылаас буолсу.

Өймөкөөн улууһа:

Саха сирин саамай тымныы улууһугар урукку сыллардааҕар муус устар сымнаһыар ый. Сөҥүүтэ олох кэмчи: I дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр. II дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр. III дэкээдэҕэ – биир күн хаардыыр.  I дэкээдэҕэ күнүс -7С-5С  тымныы, түүнүн -22С-19С кыраадыс. II дэкээдэҕэ күнүс -8С-4С, түүнүн  -15С -11С   тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс +3С+1С  сылаас, түүн  -9С -7С  кыраадыс тымныы буолсу.

Дьааҥы улууһа:

Былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, бастакы-иккис дэкээдэҕэ тымныы. Хаара олох кэмчи, кыралаан III дэкээдэҕэ биллиэҕэ. Сөҥүү маннык: I дэкээдэҕэ – хаар олох суох. II дэкээдэҕэ – хаар олох суох. III дэкээдэҕэ – икки күн хаардыыр. I дэкээдэҕэ күнүс -10С-7С кыраадыс тымныы, түүнүн -27С-23С тымныы. II дэкээдэҕэ күнүһүн -10С-7С кыраадыс тымныы, түүнүн -12С-8С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн+3С+1С кыраадыс сылаас, түүн -8С-5С кыраадыс тымныйыыһы.

Абый, Муома, Халыма, Үөһээ Халыма, Аллараа Халыма:

Халыма-Индигиир эҥэр улуустарга сыл саҥатыгар урукку сыллардааҕар биллэ тымныйбыта, онон бастакы-иккис дэкээдэҕэ тымныы. Былырыын муус устарга хаар олох түспэтэҕэ, быйыл эмиэ хаар суох, ол оннугар ыраас чаҕылхай күннэр ый аҥара туруохтара. I дэкээдэҕэ күнүс -7С-4С кыраадыс тымныы, түүн -27С-24С тымныы. II дэкээдэҕэ күнүһүн -5С-2С тымныы, түүн -13С-7С  кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн +5С+3С  сылаас, түүн -10С-7С кыраадыс тымныы.

Анаабыр, Өлөөн, Тиксии:

Арктика эҥэр улуустарга муус устар бастакы-иккис дэкээдэҕэ түүҥҥү өттүгэр тымныйыаҕа. Бастакы-үһүс дэкээдэҕэ хаар олох да суох. I дэкээдэҕэ күнүс -22С-18С кыраадыс, түүн -25С-21С тымныы. II дэкээдэҕэ түүҥҥү өттүгэр тымныйыыһы. Күнүһүн -18С-14С, түүнүн -18С-15С  кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн -9С-8С, түүн -14С-10С кыраадыс тымныы.