Тускул Дьөһөгөй Айыы сыла олоххо уонна айылҕаҕа дьайыытын билгэлээтэ

2023 сыл — Дьөһөгөй Айыы сыла. Тохсунньуну от ыйа батыһар.

Норуот синоптига Тускул үүммүт  2023 сылы маннык билгэлээтэ:

— Тохсунньу – Таҥха Хаан Айыы ыйа. Саамай хараҥа, тымныы, сыл бастакы ыйа. Бу маннык кэмҥэ Дьөһөгөй Айыы сылыгар үктэннибит. Онон сахаларга чугас соҕус сыл буолар. Ол курдук, үйэлэри уҥуордаан, айылҕа оҕото бэйэтин бэйэтэ биһиги тыйыс айылҕабытыгар көрүнэн, күн бүгүнүгэр саха омук иэйиэхситэ буолан, олохпутун арыаллыы сылдьар.

Ааспыт сыл сэтинньитигэр устуоруйаҕа өтөрүнэн бэлиэтэммэтэх ый ааспыта — Өлүөнэ өрүс бу кэмҥэ ый бүтүөр диэри турбакка, уста сытта. Оттон урукку сылларга сэтинньи ыйтан массыыналар өрүһү туорууллар этэ. Онон биһиги халлаан уларыйыытын туоһулара буолабыт. Бу барыта аан дойду үрдүнэн баараҕай ириэрии охсуута буолар. Антарктида уонна Хотугу Муустаах муора муустара ирэн, билигин улахан борохуоттар ледокола суох сылдьар буоллулар. Бу эмиэ эстиини кытта ыкса сибээстээх.

Кэнники икки сылтан бэттэх күҥҥэ эстиилэр ордук улааппыт кэмнэрэ. Урукку сылларга ортотунан 45-55 эстии барар эбит буоллаҕына, 2022 сылга 135 эстии бэлиэтэннэ. Быйыл бу маннык көстүү чыпчаала бэлиэтэниэҕэ — 190 эстии буолаары турар. Күн эстиитин кытта  кураан, экэнэмиичэскэй кириисис, иирсээн, сэрии, айылҕа быһылааннара “сиэттиһэ” сылдьаллар. Онон 2023 сылга айылҕаҕа, да олоххо да ыарахан сыл кэлээри турар.

Үүммүт сыл — кураан оройо. Онон быйыл сайын өтөр бэлиэтэммэтэх куйаас  түһүөҕэ. Илин эҥэр улуустарга аһыҥа алаастары ыһан кэбиһиэ.  Бүлүү эҥэр улуустарга быйыл ардаҕа арыый ама буолуо. Онон быыс булан оттотуо дии саныыбын.

Төһө да уустук сыл буоллар, саха омук оҕолоро буолан, Дьөһөгөйбүт курдук бэйэбитин бэйэбит көрүнэн кэллэхпит. Онон сүөһүбүтүн-сылгыбытын эспэккэ сылдьан, ыарахан да сылларга айахпытын булунан олоруохпут дии саныыбын. Олох көрдөрөрүнэн, урукку ыарахан да кэмнэргэ саха киһитэ куруутун хаһаастаах буолар. Ол курдук, бурдук, саахар, мас арыытын хаһаанан кэбистэхпитинэ, кириисис сылларын этэҥҥэ аһарыахпыт дии саныыбын.

Тохсунньу тутула

 Бу ыйы былыр “бүтэй кэм” дииллэрэ. Хотугу сахалар “хараҥа ый” диэн ааттыыллар. Тохсунньуга түүн уһун, күнүс кылгас. Аам-даам тымныы түһэр. Хараҥа бүрүүкүүр. Дьон “хараҥа оройугар, дьыл быыһыгар бит-билгэ көбөр” диэн итэҕэйэллэр. Таҥхаланыы онтон  үөскээбит. Тохсунньуга сааһы уонна сайыны билгэлииллэр. Бу ыйы от ыйа батыһар. Тымныйдаҕына – сайына сөрүүн, сылыйдаҕына – сайына куйаас. Тибии түстэҕинэ, от ыйыгар сөрүүн буолар. Элбэхтик кыраһалаатаҕына, өҥ сайыны күүтэллэр. Тохсунньуга тымныы хам тутар, сэтэриир. Ити эрээри, хонон турдах аайы халлаан сылыйан эрэрэ, күн уһаан иһэрэ биллэр буолар.Тибии типтэҕинэ, от ыйыгар улаханнык сөрүүтүйэн ылар, кыраһа элбэхтик түстэҕинэ өҥ дьылы күүтэллэр.

Ый тохсус күнүгэр ый уонна үргэл алтыһыыта буолар. Күн уһаан иһэр. Улахан тыал суох. Тымныы хам тутар. Өссө сэтэрэр курдук буолар. Тохсунньу ортотун диэки тоҥсоҕой маһы тоҥсуйан торулутар. Итини тоҥсоҕой «тымныыны кэрдэр быһыыта» дииллэр.