ТУСКУЛ: «Кулун тутар урукку сылларга тэҥнээтэххэ сымнаһыар»

«Кулун тутар үгүс улуустарга былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, балай да сылаас буолара сабаҕаланар» диэн үгэс быһыытынан кулун тутар ыйы билгэлээтэ Тускул.

— Үгүс улуустарга I дэкээдэҕэ түүҥҥү эрэ өттүгэр тымныйар, онтон сылыйан барар. Хаар бу ыйга олох кыра — ыйга биир-икки эрэ күн түһүөҕэ.

Илин Эҥэр улуустарга бүгүҥҥү туругунан хаар халыҥа ортотунан 31-33 см. Мантан саас эбии түһэн, онуоха эбии былырыын күһүн дэлби ардаан тоҥорон, сир тот сытар. Быйыл билгэлээһин быһыытынан үчүгэй сайын кэлэр.

Бу ый I дэкээдэтэ урукку сылларга тэҥнээтэххэ сымнаһыар. Күнүс -24С-22С кыраадыс тымныы, түүнүн -35С-30С. II дэкээдэҕэ ортотунан — -13С-10С кыраадыс тымныы, түүнүн — 24С -19С кыраадыс тымныы.
III дэкээдэҕэ кыра соҕус хаардаах. Күнүс биллэрдик сылыйар. Күнүс-9С -6С кыраадыс тымныы, түүн -18С -13С кыраадыс тымныы. Кэлиҥҥи сылларга 2023, 2024 сылларга кулун тутар 25-28 күннэригэр +2+3 сылыйа сылдьыбыта, бастакы ардахтар түспүттэрэ.

КИИН УЛУУСТАР

Киин улуустарга кулун тутар хаар олох кэмчи ыйынан биллиэҕэ. Киин улуустарга билигин хаар халыҥа олох кэмчи. Ортотунан 27-31 см. Бастакы уон хонукка күнүс -22С-18С кыраадыс тымныы, түүнүн -30С-28С. II дэкээдэҕэ сөҥүү олох суох буолсу: күнүс -13С-9С кыраадыс тымныы, түүнүн -23С -20С кыраадыс тымныы.

III дэкээдэҕэ кыра соҕус хаардаах, күнүс биллэрдик сылыйар: -8С -5С кыраадыс тымныы, түүн -14С -7С кыраадыс тымныы.

БҮЛҮҮ БӨЛӨХ УЛУУСТАР

Бүлүү эҥэр улуустарга киин улуустары кытта тэҥ соҕустук сылыйыыһы. Бүлүү эҥэр улуустарга билигин хаар халыҥа ортотунан 45-53 см. Мантан саас эбии түстэҕинэ, ууга барыы куттала баар. Кулун тутар 1-кы дэкээдэтигэр сылаас: күнүс -20С -18С кыраадыс тымныы, түүн -30С -25С бу дэкээдэҕэ хаар суох. II дэкээдэҕэ хаар олох суоҕун кэриэтэ. Күнүс -18С-14С кыраадыс тымныы, түүнүн -19С -16С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс-8С -5С кыраадыс тымныы, түүн -14С -10С кыраадыс тымныы буолсу.

Кулун тутар 23-24 күннэригэр +2+4 сылыйа сылдьыбыта самыырдаабыта.

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ

Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга быйыл балай да хаар тустэ. Өлүөхүмэҕэ өрүс эҥэр сүнньүнэн ортотунан 43-39 см хаар баар, ол гынан баран Өлүөнэ баһын диэки хаара үчүгэй: 85-95 см. Кулун тутар ыйга хаара олох эмиэ кэмчи буолсу. Урукку сылларга тэҥнээтэххэ, соҕуруу улуустар кулун тутар I дэкээдэтигэр түүнүн лаппа тымныйыыһы.

Бу ый I дэкээдэтигэ күнүс -23-20С кыраадыс тымныы, түүнүн -32С-28С тымныы. II дэкээдэ күнүс -9С-6С кыраадыс тымныы, түүн -15С -9С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүс-2С-5С кыраадыс тымныы, түүн -10С -8С кыраадыс тымныы буолсу.

ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Өймөкөөн Сахабыт сирин саамай тымныы улууһунан биллэр, ол гынан урукку сыллардааҕар кулун тутар ый балай да сымнаһыар буолсу. Хотугулуу-арҕаа улуустарга быйыл хаара олох чараас сөҥүү суох баара эрэ 15-20 см. Кулун тутар ыйга хаара олох эмиэ кэмчи буолсу хаар. Түспэтэҕинэ уустук сайын буолсу, былырыын да балай эмиэ курааннаабытта.

Бу ый I дэкээдэтэ күнүс -32С-33С кыраадыс тымныы, түүн -45С-34С тымныы. II дэкээдэҕэ балай да тымныы, күнүһүн -21С-18С кыраадыс тымныы, түүнүн -30С-25С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн -15С-10С кыраадыс тымныы, түүн -23С-20С кыраадыс тымныы.

ДЬААҤЫ УЛУУҺА

Дьааҥы Сахабыт сирин биир эмиэ саамай тымныы улууһунан биллэр, ол гынан былырыын турбут тымныылар курдук тымныы буолуо суоҕа, урукку сыллардааҕар сымнаһыар буолсу дуу. Дьааҥы эҥэр улуустарга Баатаҕай быйыл диэки хаара кэмчи курдук 29-27 см курдук, онтон Дьааҥыга хаара халыҥ 40-37 см.

Бу ый I дэкээдэтигэр күнүс -31С-29 кыраадыс тымныы, түүнүн -41С-38С тымныы. II дэкээдэҕэ күнүһүн -21С-18С кыраадыс тымныы, түүнүн -26С-29С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн-16С-13С кыраадыс тымныы, түүн -23С-19С кыраадыс тымныы.

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА

Халыма-Индигиир эҥэр улуустарга бу сыл сааһа сымнаҕас соҕус буолсу былырыын баччаларга тымныйа сылдьыбыта.  Индигир эҥэр Муома улууһугар быйыл хаара олох кэмчи 23-25 см. Халыма улууһугар балай да хаардаах 55-59см. Аллайыахаҕа 47-45 см. хаардаах. Кулун тутар ыйга хаара олох эмиэ кэмчи. Бу ый I дэкээдэтэ күнүс -26С-20С кыраадыс тымныы, түүн -37С-33С тымныы. II дэкээдэҕэ күнүһүн -17-15С кыраадыс тымныы, түүнүн -28С-25С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн -11С-9С кыраадыс тымныы, түүн -25С-20С кыраадыс тымныы.

АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИ

Арктика эҥэр улуустарга Кулун тутар ый бастакы иккис декадаларыгар түүҥҥү өттүгэр балай да тымныйыыһык. Хотугу муора эҥэр улуустарга Тиксиигэ 24 см. Өлөөҥҥө 34-39 см, Анаабырга 30-35 см хаардаах. Кулун тутар ыйга хаара олох эмиэ кэмчи булсу.

Бу ый I дэкээдэтэ күнүс -28С -24С кыраадыс тымныы, түүн -34С-30С тымныы. II дэкээдэҕэ түүҥҥү өттүгэр балай да тымныйыыһы. Күнүс -21С -18С кыраадыс тымныы, түүнүн -20С-23С кыраадыс тымныы. III дэкээдэҕэ күнүһүн -18С -16С кыраадыс тымныы, түүн -23С-20С кыраадыс тымныы.