Тускул: «Тохсунньуга бары кистэлэҥ күүһү туһаныы туһунан саныахтаахтар…»

Сыл саамай хараҥа, тымныы бастакы ыйын туһунан Тускул үгэс быһыытынан билгэлээтэ.

— 2026 сыл — Үрүҥ Айыы Тойон сыла. Тохсунньуну  от ыйа батыһар.  Быйыл Үрдүкү халлааҥҥа — олохтоох Таҥарабыт сылыгар “Орто дойдубутун сиэркилэ таас курдук көрөн олорор Үрүҥ Айыы Тойон бэйэтэ-бэйэтинэн биллэр буолар” дииллэр. Саха киһитэ бу сылга тугу оҥорбута табылларын итэҕэйэр, киниэхэ Таҥара көмөлөһөр. Онон улахан суолталаах саҥаны саҕалыырга бэрт табыгастаах кэм кэлбит курдук эбит.  Үрүҥ Айыы Тойон Таҥара ойуута – күн. Тиэрбэс иһинээҕи төгүрүк күнү көрдөрөр. Онтон ити ойуу тула баар аҕыс садарах күн сардаҥатын бэлиэтиир. Суолтата “алгыс” диэн, тыла – айхал. Айхал – Үрүҥ Айыы Тойону хайыһыннарар «Айыы кэл» диэн дириҥ суолталаах. Бу тыл Үрүҥ Айыыны кытта ситимниир, итэҕэли төрүттүүр. Айхал – санааны салайар тыл. Үөрбүт-көппүт, дьоро кэмҥэ этиллэр. Оччоҕо киһиэхэ Айыы чугаһыыр. Киһи үөрүүтүн толору оҥорор. Быйыл Үрүҥ Айыы Тойон чугаһыыр, итэҕэлгэ болҕомто ууруллар. Бу сылга дьон бары кистэлэҥ күүһү туһаныы туһунан саныахтаахтар. Итэҕэл дириҥииригэр бэйэлэрин сыраларын ыытыахтаахтар.

Тохсунньу тутула

Тохсунньуну былыр бүтэй кэм дииллэрэ. Хотугу сахалар “Хараҥа ый” диэн ааттыыллар. Тохсунньу түүнэ — уһун, күнүһэ – кылгас, аам-даам тымныы түһэр, хараҥа бүрүүкүүр. Дьон хараҥа оройугар, дьыл быыһыгар бит-билгэ көбөр диэн итэҕэйэллэр. Онон таҥхаланыы диэн өйдөбүл үөскээбит. Тохсунньуга сааһы уонна сайыны билгэлииллэр. Бу ыйы от ыйа батыһар. Тымныйдаҕына — сайына сөрүүн, сылыйдаҕына — сайына куйаас. Тибии түстэҕинэ, от ыйыгар сөрүүн буолар. Элбэхтик кыраһалаатаҕына, өҥ сайыны күүтэллэр. Тохсунньуга тымныы хам тутар, сэтэриир. Ити эрээри хонон турдах аайы халлаан сылыйан эрэрэ, күн уһаан иһэрэ биллэр буолар. Тибии типтэҕинэ, от ыйыгар улаханнык сөрүүдүйэн ылар, кыраһа элбэхтик түстэҕинэ өҥ дьылы күүтэллэр. Тохсунньу 9 күнүгэр Ый уонна Үргэл алтыһыыта буолар. Күн уһаан иһэр. Тыал диэн улахан суох. Тымныы хам тутар.  Тохсунньу ортотун диэки тоҥсоҕой маһы тоҥсуйан торулутар. Итини тоҥсоҕой «тымныыны кэрдэр быһыыта» дииллэр. Бу кэмҥэ аам-даам тымныы турар. Ол эрээри халлаан сылыйан эрэрэ син биллэр. Күн кыра-кыралаан уһаан иһэр.