Тутуу хаамыыта бытаарбат, иннин диэки баран иһэр

Тутуу эйгэтигэр балаһыанньа хайдаҕын дьиэ тутуута көрдөрөр. Онон тутуу миниистирэ Виктор Романовы кытта кэпсэтиибитин бу ыйытыыттан саҕалаатыбыт.

— Виктор Дмитриевич, сыл бастакы аҥаарыгар тутуу эйгэтигэр балаһыанньа хайдаҕый?

— Сыл аҥаарыгар 368 тыһ. кв. м иэннээх дьиэ үлэҕэ киирдэ. Ити былырыыҥҥы көрдөрүүгэ тэҥ диэххэ сөп, бу иһигэр элбэх кыбартыыралаах уонна кэтэх дьиэлэр бааллар. Ити 368 тыһ. кв. миэтэрэттэн таас дьиэлэрбит көрдөрүүтэ 84 тыһ. кв. м, бу былырыыҥҥыттан 1,5 төгүлүнэн намыһах. Ол оннугар кэтэх дьиэни тутуу көрдөрүүтэ үрдээтэ, сыл аҥаарын түмүгүнэн былырыыҥҥы сылга тэҥнээтэххэ, 17%-нан үрдүк.

Атырдьах ыйын 1 күнүгэр ити көрдөрүүбүт 400 тыһ. кв. м иэҥҥэ тэҥнэстэ, ити былырыыҥҥы уопсай 400 тыһ. 600 кв. м көрдөрүүттэн арыый намыһах (88%). Таас дьиэ тутуута эмиэ намыһах, 96800 кв. м. Ол эрээри “Олоххо наадалаах инфраструктура” саҥа национальнай бырайыак иһинэн “Олорор дьиэ” диэн эрэгийиэннээҕи бырайыак баар. Ити бырайыак былаанынан быйыл 130 тыһ. кв. м иэннээх дьиэни киллэриэхтээхпит. Ону ситиһэргэ үлэ бара турар.

Балаһыанньа хонтуруолга тутуллар

— Чэпчэтиилээх ипотека бытаарбыта, аҕыйаабыта тутууга төһө билиннэ?

— Билиҥҥи туругунан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 729 тыһ.

кв. м уопсай иэннээх 90‑тан тахса дьиэ тутулла турар. Үлэҕэ киирэр сыллара араас, сорохторо быйыл, сорохторо эһиил, атыттар 2027 сылга. Атыыга барыытын туһунан эттэххэ, ыарахан соҕус. Билиҥҥи туругунан кыбартыыра 38%-на эрэ атыыланна. Биһиги бу балаһыанньаны хонтуруолга тутабыт. Былырыын от ыйыттан чэпчэтиилээх ипотекаҕа сүрүн ыстаапката күүскэ улаатан, субсидиялааһын аччаан, бааннар эбии хамыыһыйалары киллэрэн, ипэтиэкэни ылыыны ыаратан кэбиспиттэрэ. Муус устар 15 күнүгэр бэрэсидьиэн Владимир Путин Судаарыстыбаннай сэбиэт мунньаҕын ыыппыта. Онно бааннары ити эбии хамыыһыйаларгытын тохтотуҥ диэн, бу сылтан тохтоттулар. Ол гынан баран, ити чэпчэтиилээх ипэтиэкэлэрбитигэр субсидиялааһын тиийбэт, ол иһин бааннар элбэх объемнаах ипэтиэкэни кыайан биэрбэттэр. Тоҕо диэтэххэ, субсидия тиийбэт буоллаҕына, араастаһыыны кинилэр бэйэлэрин дохуоттарыттан ылан сабыныахтаахтар. Ити чааһыгар бытаарыы баар. Былырыыҥҥыны кытта тэҥнээн көрдөххө, 1,5–2 төгүл намыһах.

Быйыл тохсунньуга уһук илиҥҥи ипэтиэкэ 4 төгүлүнэн кыра бэриллибитэ. Олунньуга — 3,5 төгүл, кулун тутарга — 2 төгүл. Онтон сылтаан атыы тэтимэ намтаабыта. Ол эрээри бэс-от ыйдарынааҕы статистикаттан көрдөххө, уһук илиҥҥи ипэтиэкэни ылыы элбээн эрэр. Бэс ыйыгар 80‑ча% буолла, ити былырыыҥҥы көрдөрүүнү кытта тэҥ соҕус, от ыйыгар ити көрдөрүү ситэн эрэр. Саха сиригэр үлэлиир бааннар этэллэринэн, балаҕан ыйыттан ипэтиэкэҕэ киирии намтаан барар, ол кэмҥэ объемнарын кыратык улаатыннараары олороллор. Сыл бүтүөр диэри сүрүн ыстаапка салгыы намтыырыгар эрэнэбит.

Быйыл от ыйын 24 күнүнээҕи туругунан, 2241 уһук илиҥҥи ипэтиэкэ бэриллибит эбит буоллаҕына, 433‑һэ — кэтэх дьиэни тутууга.

Көмүскэллээх буолар туһугар

— Кэтэх дьиэни тутууга балаһыанньа хайдаҕый? Ааспыт сылларга чэпчэтиилээх ипэтиэкэни туһанаары дьон бөҕө кирэдьиит ылбыта. Ол гынан баран тутуу бытааран, иккилии-үстүү сылга соһуллан хаалар.

— Ити кыһалҕа баар, суобаһа суох тутааччылар дьону ыарахан балаһыанньаҕа киллэрбит түгэннэрэ элбэх. Ити тутуом, бу тутуом диэн хас эмэ сыл соһо сылдьан, уһатан-тэнитэн кэбиһэллэр. Аны суукка тиийдэхтэринэ, болдьоҕо ааспыт диэн суут быһаарыыта төттөрүтүн албыннаппыт киһи утары буолан хаалар. Быйылгыттан эскроу-счет киирэн, көмүскэллээх уонна хонтуруолланар буолла. Онон хайа эрэ тутааччы онтуката да суох тутан биэриэм диирин итэҕэйбэккэ, хайаан да эскроу-счет аһылларын ирдиэхтэрин наада.

Оттон уһатан тутар тутааччы ол бэйэтин ночоото. Матырыйаал ыарыы турар буоллаҕа дии. ДОМ.РФ иһинэн “Строим. Дом РФ” диэн портал баар. 1,5 ыйдааҕыта Саха сириттэн эскроу-счетунан тутар 40‑ча хампаанньа баар этэ. Итинник өлүүлэһэн тутар хампаанньалары Тутуу министиэристибэтэ хонтуруоллуур, саҥа сокуонунан ити функцията кэтэх дьиэлэргэ эмиэ бэрилиннэ. Онон албыннаан тутар хампаанньалар ити порталга регистрацияланалларын хонтуруоллуубут.

— Куортамҥа бэриллэр дьиэлэр төһөлөөн эрэллэр?

— Былырыын ДОМ.РФ үлэлэһэн 1003 куортамҥа бэриллэр кыбартыыраны көмүскээбиппит. Ол дьиэлэр бары тутулла тураллар. 24 кыбартыыралаах дьиэ былырыын киирбитэ. Быйыл Нерюнгрига, Алдаҥҥа, Дьокуускайга 350‑ча кыбартыыра киириэхтээх. Ити дьиэ үлэҕэ киирдэҕинэ, ДОМ.РФ эрэгийиэннээҕи эпэрээтэргэ субарендаҕа биэрэр. Оччоҕо атын сиртэн да, улуустан да кэлэн куоракка үлэ булбут эдэр исписэлиис 2–5 сыл устатыгар куортамнаан, ипэтиэкэ бастакы угуутугар харчы мунньунар кыахтанар. Куортам сыаната чэпчэки, 2 хостоох дьиэ 12 тыһ. солк. курдук буолуоҕа. Ханнык куоракка туох идэлээх дьон наадатынан көрөн биэрэбит. Ону таһынан, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр кыбартыыра ахсааныттан 20%-нын биэрэбит диэн быһаарбыппыт. Үлэ булуохтарын наада. Быйыл Дьокуускайга балаҕан ыйыгар сүүстэн тахса кыбартыыралаах куортам дьиэтэ киирээри турар. Сэтинньи-ахсынньы ыйдарга докумуону тутуу саҕаланна диэн Госуслуги нөҥүө биллэриэхпит, сайаапканы хайдах биэрии биһиги саайтпытыгар баар.

Элбэх учаастак босхоломмут

— Тыа сирин улуустарыгар тутуллуохтара дуу?

— Бу бырайыак хара маҥнайгыттан өлүүлэһэн тутуунан барбыта. Ол улахан куораттарга эрэ барсар. Иккис түһүмэх курдук Уһук Илиҥҥэ кубуотаны эмиэ тарҕатыахпыт диэбиттэрэ да, федеральнай үбүлээһин аччаан тохтоон турар. Улуустар маннык дьиэлэргэ эмиэ наадыйаллар. Итиннэ эрдэттэн бэлэмнэниэхтэрин наада. Холобур, улуустарга хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү бырагыраама үчүгэйдик үлэлээн элбэх учаастак босхолонно. Итинник сирдэргэ Территорияны кэлимник сайыннарыыны (КРТ) туһанабыт. КРТ Дьокуускайга үчүгэйдик үлэлиир, Алдаҥҥа киллэрдибит, Мииринэйгэ былаанныыллар, Бүлүүгэ, баҕар, киллэриэхпит. Холобур, КРТ бырайыагынан тутуллубут дьиэ сорох кыбартыыратын хаарбах дьиэттэн көһөөччүлэргэ биэриэххэ сөп, сороҕун исписэлиистэргэ куортамныахха сөп. Сороҕун дьон бэйэтэ ипэтиэкэҕэ киирэн ылар. Ол аата наадыйыы баар, биһиги сорукпут ол наадыйыыны быһаарыы.

Бырагыраама салгыы үлэлиир

— Хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү хайдах баран иһэр?

— Уопсай балаһыанньа үчүгэй гынан баран, үбүлээһин кыччаата. Онтон сылтаан сорох ыаллары көһөрбөккө хааллыбыт. Ил Дархан ханна да сырыттын, бэрэсидьиэҥҥэ тиийэ ити кыһалҕаны туруорсар.

“2025–2030 сс. хаарбах дьиэттэн көһөрүү” бырагыраамата “Олоххо наадалаах инфраструктура” национальнай бырайыак иһинэн үлэлиэхтээх. Бастатан туран, үбүлээһин улаатарыгар үлэлэһэбит итиэннэ хаарбаҕынан ааҕыллыы даатата уларыйыахтаах. Холобура, урут “2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри” диэн буоллаҕына, ол билигин “2017 сыл тохсунньу 1 күнүттэн” диэҥҥэ уларыйан биэриэхтээх. Үбүлээһин кыра да буоллар, бырагырааманы тохтоппокко салгыы үлэлиибит.

— Быйыл төһө социальнай эбийиэги киллэрэр былааннааххыт?

— Былырыын 60 эбийиэк киирбитэ. Быйыл үбүлээһинтэн сылтаан, билиҥҥи туругунан 44 эбийиэги үлэҕэ киллэриэхпит.

— Үөрэх дьылын көрсө төһө оскуола киирээри турарый?

— Дьокуускайга уһуйааннаах, интэринээттээх адаптивнай киин киириэҕэ. Киин куоракка 1 №-дээх оскуола, Сунтаарга, Намҥа 450‑нуу миэстэлээх улахан оскуолалар киириэхтэрэ. Тутулла турааччылар элбэхтэр. КРТ сирэ буоллаҕына, социальнай эбийиэктэри тутааччы тутуохтаах. Ол гынан баран ноҕорууската улахан буоллаҕына, оскуоланы бүддьүөт уйунар. Онон хас биирдии бырайыагы кыраҕытык көрөн оҥоробут.

Дьэ итинник тутуу хаамыыта бытаарбат, иннин диэки баран иһэр. Түгэнинэн туһанан, Тутааччы күнүнэн биир идэлээхтэрбин эҕэрдэлиибин, үлэҕит-хамнаскыт тахсыылаах буоллун, дьон махтала кэлэ турдун.