Тутуу маһын сыаната араас…

Кылгас сайыммытын баттаһа үгүс киһи маһынан дьиэ-уот туттар. Кэнники кэмҥэ чэпчэтиилээх бырыһыаннаах ипотека бэриллэр буолан, тыа  да, куорат да сиригэр саҥа дьиэни түргэн үлүгэрдик тутан биэрэллэр. Сүрүнэ, матырыйаалыҥ эрэ баар буолуон наада.

Сорох тустаах тэрилтэлэр бэйэлэрин матырыйаалларыттан кытары туталлар. Оттон матырыйаалбыт сыаната күн-түүн үрдүүр. Оннооҕор лафет сыаната Дьокуускайга 1 миэтирэтэ 1500-2000 солк., куубугар таһаардахха, 30-ча тыһыынча солк. тиийэр, дьиҥэ чэпчэки буолуохтаах диэн дьон абарар.

Өтөрүнэн сыана түспэт

Сыана күн-түүн үрдүү турар. Мас сыаната өтөрүнэн түһэрэ биллибэт. Эспиэрдэр быһаарыыларынан, кыһыҥҥы өттүгэр тутуу аҕыйыыр кэмигэр чэпчэтиилэр оҥоһуллан, мас сыаната арыый намтыыр, оттон саас-сайын өттүгэр сыана оннугар түһэр.

Мас сыаната сылларынан

Холобур, «Алмас» ХЭУо дьиэ­ни тутарга туттуллар бурууһу 2020 сылга 13900 солк., 2021 сылга 21600 солк. атыылаабыт буоллаҕына, 2022 сылга 27000 солк., 2023 сылга 30000 солк. үрдэппит. Оттон «Витимнээҕи мас хампаанньата» буруус маһын 14000 солк. саҕалаан, 25 000 солк. диэри таһаарбыт, оттон тутуу матырыйаалын 14500 солк. саҕалаан 25000 солк. атыылыыр. Манна бэлиэтээн эттэххэ, атын сиртэн аҕалан атыылыыр «Сибнорд» 33000 солк., «Лесторг» 27500 солк, «Талба Мас» 25500 солк, «Хатыҥ»  25000 солк. атыы­лаабыттар. Оттон бурууһу 33500, 29000, 29000, 28000 солк. батарбыттар.

Маһынан кимнээх дьарыктаналларый?

Саха сиригэр дьиҥэ элбэх тэрилтэ, хампаанньа, урбаанньыттар маһы бэлэмнээһининэн, таҥастааһынынан дьарыктаналлар. Маһы таҥастаа­һынынан, эргиниинэн 5-6 бөдөҥ тэрилтэ, 100-тэн тахса урбаанньыт дьарыктанар. Маһы үгүстүк Иркутскай уобаластан уонна Саха сиригэр Ленскэй улууһуттан таһаллар.

«Алмас», «Витимнээҕи мас хампаанньата»,  «Алмаз­леспром», «Алданнааҕы ЛПК», «АЛРОСА-Леспром», «Белькачинскай ЛПХ», «Северлес», «Табаҕатааҕы мас хампаанньата», о.д.а. хампаанньалар, итини таһынан урбаанньыттар бааллар. Балартан бөдөҥнөрө диэххэ дуу, маһы кэрдиигэ уонна бэлэмнээһиҥҥэ киэҥник дьарыктаналлара, «Алмас» уонна «Витимнээҕи мас хампаанньата» ХЭУо-лар буолаллар.

Саха сиригэр биир саамай биллэр тутуу матырыйаалын оҥорон таһаарыынан дьарыктанар тэрилтэнэн «Алмас» буоларын бэлиэтиэххэ сөп. Хампаанньа 267 883 гек­таар сири түүлээн ылан, бэйэтэ маһы кэрдэн, бэлэмнээн оҥорон таһааран сыл аайы хото атыылыыр.

Ырыынагы ырытан көрдөххө

Саха сирин үгүс өттүн «Алмас» тэрилтэ маһынан хааччыйар эбит. Бу тэрилтэ бэйэтэ Витимҥэ маһы кэрдэр дэлээнэлээх. Сүрүн үлэтэ кыһын уонна сайын барар.

«Биһиэхэ кыһын дьиэ-­уот туттуута аҕыйыырынан, үлэ эмиэ кыччыыр, оччоҕо үгүстэр уоппускаҕа бараллар. Ортотунан, 100-тэн тахса тыһыынча куб төгүрүк мас бэлэмнэнэр. Онтон аҥаа­ра тиит, аҥаара бэс буолар. Маспыт 20-30% Витимҥэ бэлэмниибит, онтон 70-80% уу суолунан бааржанан Дьокуускайга аҕалан собуок­ка таҥастыыбыт», – диэн «Алмас» тэрилтэ оҥорон таһаа­рыыга начаалынньыга Андрей Новоприезжай кэпсээтэ.

Намнар элбэх маһы ылбыттар

Быйыл элбэх маһы сааскы халааҥҥа эмсэҕэлээбит Нам улууһа ылбыт. Ууга барбыт дьиэ­лэр акылааттарын, муосталарын уларыталларыгар 70% чэпчэтиилээх атыылаабыттар. Аны кырдьаҕастарга, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар, элбэх оҕолоохторго хам­паанньа бородууксуйатын эмиэ чэпчэтэн атыылыыр эбит.

Кыһын ылар ордук

Бурууһу дьон кыһын эрдэ, чэпчэки сыаналаах эрдэҕинэ атыылаһаллар. Кыһын дьон буруус маһы 23000-24000 солк. атыыласпыттар. Биирдиилээн да дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ да эрдэ оҥоһуллубут сайаапканан биэрэллэр. Билигин Андрей Новоприезжай этэринэн, тииттэн оҥоһуллубут буруус уонна бэс хаптаһын атыыга баар.

Хаачыстыбатыгар эппиэттиир

Бүлүү бөлөх улуустарыгар маһынан эргинээччи, та­­һааччы-тиэйээччи син балачча элбэх эбит, бары урбаанньыттар. Мин кэпсэтэр киһим бу эйгэҕэ 6-с сылын үлэлиир.

Үгүстүк Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Ньурба, Сунтаар улуустарыгар сайаапканан маһы бэйэтэ талан, атыылаһан, дьиэлэригэр диэри тириэрдэр. Кини биэс сыл устата син элбэҕи биллим-көрдүм, быһаарсар буол­лум диэн кэпсиир. Бу урбаан­ньыт Бүлүү бөлөх улуустарыгар бурууһу 180-150-6000 33000 солк., 180-180-6000 33000 солк., полубурууһу 180-100-6000 30000 солк., 150-100-6000 солк., 100-100-6000 27000 солк. атыылыыр. Дьиэлэрин тиэргэнигэр диэри тириэрдэн биэрэр, 10 куубтан элбэҕи ылар дьоҥҥо өссө чэпчэтии оҥорор.

Маһынан эргинэр урбаанньыт:

– Бүлүү бөлөх улууһугар маһы атыылааһынынан дьарык­танабын. Кэнники сылларга Бүлүү улуустарынааҕар элбэхтик Илин эҥэр улуустара маска наадыйан төлөпүөннүүр буоллулар. Ол эҥэр маһы атыылааһынынан, тиэрдиинэн улаханнык дьарыктамматтар эбит дии санаатым. Таатта, Уус Алдан, Амма, Чурапчы улуустарыттан элбэх киһи эрийэн, маспытын онно илдьэн атыылыырбытыгар көрдөһөллөр. Ааспыт сылтан Кэбээйи улууһун маһынан хааччыйан эрэбит. Урут бу улууска Дьокуускайтан эрэ илдьэллэр этэ. Оттон мин кыһыҥҥы суолунан 2000 км курдук айаннаан Ленскэй улууһуттан Кэбээйигэ таһабын. Онтубут куораттан тиийэр сыанатааҕар 2000-3000 солк. кыра буолан тахсар. Бүлүү улуустарыгар мас сыаната кууба 33000 солк. буолла, маны сайыҥҥы өттүгэр өрүһү туорааһын баарынан быһаарыахха сөп. Ньурбаҕа диэри маһы таһар буоллахпына, биир парому, оттон Сунтаарга диэри үс парому туоруохпун наада. Хас биирдии парому туоруурбар, кырата 25000 солк. төлүүбүн, онтон аны төннөн кэлиэх­пин наада.

Максим Иннокентьев, Дьокуускай олохтооҕо:

– Быйыл чааһынай дьиэ туттуохтаахпын. Мас сыаната ыраап­пыт диэн көрдүм. Хас да сиргэ сырыттым. Араас маһы барытын атыылыыллар эбит. Уонна риэлтордар илиилэрэ эмиэ бу эйгэҕэ үчүгэйдик тиийбит. Кинилэр бэрт түргэнник кэпсэтэн үчүгэй маһы булан биэриэх буолаллар. Биллэн турар, ол өҥөлөрө туспа төлөбүрдээх. Бурууһу хантан ыларбытын бу күннэргэ быһаарыныах этибит. Аны тутар биригээдэни булуу эмиэ туспа «эпопея» эбит.

«Араас киһи баар, сорох саамай хаачыстыбалаах ыарахан сыаналаах маһы, сорохтор харчыларын кэмчилээн аһара чэпчэкини ыла сатыыллар. Аһара кыра сыанаҕа хайдах даҕаны үрдүк суортаах маһы аҕалан биэрбэккин. Аны туран, бэйэлэрэ атыылаһар дьон үгүһү билбэт. 18-таах диэн ылбыт маһа 17-лээх, 19-таах буолуон, сыыһа-халты тахсыан сөп. Ону атыылыы үөрүйэх дьон эрэ араарар».

Хаартыскалар «АЛМАС» тэрилтэ архыыбыттан