Тутуу тэтимэ мөлтөөбөт, атыыга барара уустуктардаах…

Дьокуускай куорат устун айаннаан иһэн, тула өттүгэр тутуу бөҕө бара турарын бэлиэтии көрөҕүн. Арааһа, чэпчэтиилээх ипотекалар Саха сиригэр үлэлии туралларынан, дьон атыылаһар эбит диэн санаа үөскүүр.

Быйыл — былырыын

Ол гынан баран, балаһыанньа оннук эриэ-дэхси буолбатах. Ити үксэ былырыын, иллэрээ сыл саҕаламмыт тутуулар бүтэн эрэллэр. Ол эбэтэр тутуу тэтимэ мөлтөөбөт, тутуллар дьиэ атыыга барара, дьэ ол боппуруос буолан эрэр.

Тутуу миниистирэ Виктор Романов “Саха” НКИХ биэриитигэр кэпсээбитин курдук, бэс ыйын 1 күнүн туругунан, 320 тыһ. кв. м киирэн турар, ол онтон 250 тыһ. кв. м — дьиэ, 70 тыһ. кв. м — элбэх кыбартыыралаах дьиэ. Онон былырыыҥҥы сылы кытта тэҥнээн көрдөххө, кэтэх дьиэни тутуу 40 тыһ. кв. м үрдээбит (1,5 төгүл). Ити үксэ былырыын чэпчэтиилээх ипотеканы баттаһан саҕаламмыт тутуулар быйыл түмүктэнэннэр, көрдөрүүнү биэрэ турдахтара.

Онно холоотоххо, элбэх кыбартыыралаах дьиэни киллэрии былырыыҥҥыны кытта тэҥнээтэххэ, 58%-нан бытаарбыт. Төрүөтэ — атыыланара мөлтөөбүт. Өскөтө былырыын баччаларга уопсайа 330 тыһ. кв. м иэннээх дьиэ атыыга турбут эбит буоллаҕына, билигин атыыга 480 тыһ. кв. м турар.

Былырыын баччаларга саҥа дьиэ 38%-на атыыламмыт эбит буоллаҕына, быйыл 30%-ҥа диэри түспүт.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 2025–2027 сс. үлэҕэ киириэхтээх 780 тыһ. кв. м уопсай иэннээх элбэх кыбартыыралаах 99 дьиэ тутулла турар.

Хаарбах дьиэттэн көһөрүү

Соторутааҕыта Санкт-Петербурга ПМЭФ кэмигэр РФ тутууга уонна олох-дьаһах хаһаайыстыбатын миниистирэ Ирек Файзуллин, биһиги өрөспүүбүлүкэбит былааннаах көрдөрүүтүн толорор эрэ буолбатаҕын, саахалланар туруктаах пуонданы көһөрүүгэ дойду үрдүнэн флагманнартан биирдэстэрэ буоларбытын бэлиэтээбитин, Ил Дархан Айсен Николаев иһитиннэрэн турар.

Бу бырагыраама өрөспүүбүлүкэҕэ күүскэ үлэлии турар. Үчүгэй көрдөрүүлээхтэринэн Алдан, Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Нам, Хаҥалас улуустара буолаллар.

Билигин хаарбах, саахалланар туруктаах дьиэлэр киин улуустарга, куораттарга элбэхтэр. 2017 сылга диэри хаарбаҕынан билиниллибит 200 тыһ. кв. м иэннээх пуонда көһөрүллэрэ хаалла. Былырыын сыл түмүгүнэн 889 тыһ. кв. м иэннээх пуонданы көһөрбүт эбит буоллахтарына, быйыл сыл саҕаланыаҕыттан 911 тыһ.
кв. м иэннээх хаарбах пуонданы көһөрүү бара турар. Сыл бүтүөр диэри сыыппара өссө да уларыйыаҕа.

Оттон 2017–2022 сс. хаарбаҕынан билиниллибит
1 мөл. 100 кв. м иэннээх пуонда этэҥҥэ быһаарыллан хааллаҕына, куораттарбыт, нэһилиэктэрбит көстүүлэрэ биирдэ тупса түһүүһү.

Сири-уоту кэлимник сайыннарыы

Билигин тутууга сыһыаннаах үлэ-хамнас барыта “Олоххо наадалаах инфраструктура” саҥа национальнай бырайыакка киирэн, туох баар инженернэй ситимнэр, инфраструктура, суол-иис барыта биир сиргэ түмүлүннэ. Эбиитин онно урукку “Табыгастаах куорат эйгэтэ” киирэн биэрдэ. Саҥа национальнай бырайыак сүрүн үбүлээһинэ инфраструктураҕа барар буолан, “Сири-уоту кэлим сайыннарыы” диэн саҥа бырагыраамаҕа олус барсар эбит.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 15 сиргэ “Территорияны кэлимник сайыннарыы” бырагырааманан үлэ бара турар. Итилэртэн саамай улаханнара — Дьокуускайга “Спортивнай” түөлбэ тутулла турар. Норуокка 17 кыбартаал диэн аатынан биллэр түөлбэҕэ 140 саахалланар туруктаах дьиэ баар, ол онтон былырыын 11 дьиэ олохтоохторун көһөрбүттэр. Быйыл “РИА” СЗ АУо ДОМ.РФ баантан бырайыактыыр үбүлээһиҥҥэ 1,5 млрд. солк. ылан, 17 дьиэни көһөрөөрү сылдьар. Ити түөлбэҕэ уопсайа 330 тыһ.
кв. м иэннээх дьиэ тутуллуохтаах. Туох баар инженернэй ситимэ, инфраструктурата барыта саҥаттан хапытаалынайдык тардыллыахтаах. Оччоҕо куорат ити өттүгэр улахан кэлим сайдыы барыахтаах.

“Территорияны кэлимник сайыннарыы” бырагырааманан улуус дьаһалталара араас бырагыраамалары, национальнай бырайыактары холбоон, сөпкө аттаран үлэлээтэхтэринэ, суола-ииһэ, инфраструктурата, инженернэй ситимэ саҥаттан тардыллыбыт, тупсаҕай көстүүлээх уопсастыбаннай эйгэлээх сабыс саҥа түөлбэ баар буолуон, өссө онно ханнык эрэ федеральнай бырагыраамаларга киирсэн, саҥа оскуола, уһуйаан туттаран хаалыахтарын сөп.

 Кэтэх дьиэни тутуу

Билигин Арассыыйа үрдүнэн кэтэх дьиэни тутууга болҕомто уурулунна. Муус устарга Владимир Путин салайан ыыппыт Тутуу баайыгар-малыгар Судаарыстыбаннай Сэбиэт мунньаҕар кэтэх дьиэни тутууну “Олоххо наадалаах инфраструктура” национальнай бырайыак иһигэр туспа бырагыраама быһыытынан киллэрэргэ быһаарыммыттара. Оччоҕо кэтэх дьиэни тутуу туспа салаа буолуохтаах. Тутуу кодексатыгар Аҕыйах этээстээх тутуу диэн ааттанан киириэхтээх.

Билигин таас дьиэ сыаната аһара үрдээн, кэтэх дьиэҕэ охтуу бара турар. Хата быйыл кулун тутартан эскроу-счету кэмигэр киллэрэн, тутуу биригээдэлэрин бэрээдэктээн эрэллэр. Дьиэ туттарыан баҕалаах дьон “Строим Дом.РФ” биир кэлим порталга киирэн, эрэйдэммэккэ бэлэм бырайыактартан талан ылан, туттарар кыахтаннылар. Бу порталга биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн 69 кэтэх дьиэни тутар хампаанньа регистрацияламмыт буолан, талар кыах баар. Биллэн турар, дьон аныгылыы кырасыабай көстүүлээх дьиэни туттарыахтарын баҕарар буолан, хампаанньалар ыккардыларыгар күрэстэһии да үөскүүр.

Афанасий Дьячковскай, Чурапчы улууһун баһылыгын тутуу боппуруостарыгар солбуйааччыта:

— Биһиги улууспутугар хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагыраамата күүскэ үлэлии турар. Ол курдук 2012–2017 сс. хаарбаҕынан билиниллибит дьиэлэртэн дьону көһөрүү түмүктэниэҕэ. Бу бырагыраама чэрчитинэн, быйыл түөрт нэһилиэккэ: Бахсыга 10 кыбартыыралаах, Мугудайга 8 кыбартыыралаах, Мындаҕаайыга 13 кыбартыыралаах, Чурапчыга 4 кыбартыыралаах дьиэлэр үлэҕэ киириэхтээхтэр. Уопсай иэннэрэ 1381,7 кв. м, бары толору хааччыллыылаах таас дьиэлэр.

Билигин да улууска 2017–2022 сс. хаарбаҕынан билиниллибит 169 кыбартыыралаах 37 дьиэ баар. 2026 сылга федеральнай таһымҥа сокуон ылылыннаҕына, үлэ салҕаныаҕа.