Тыа сирин дьоһун испэктээгэ

Олунньу 24 күнүгэр “Хаҥаластан хааннаахтар, Тигиилээхтэн төрүттээхтэр. Уһун Дьуона” диэн уус-уран арамааммын, Мэҥэдьэк нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ испэктээк гынан туруорбуттарыгар ыҥырыллан Ньурба куоракка бара сырыттым.

Ханнык баҕарар суругунан уус-уран айымньы ырыа, испэктээк, киинэ буолан тахсара айар киһиэхэ ордук долгутуулаах буолар. Ол курдук “Быыра оҕум”, “Ийэкээм”, “Туоһахта уонна Лэкиэс” айымньыларбын саҥалыы тыыннаан видеоклип устуталаабытым. “Суор тиһэх кыланыыта” диэн киинэ сынаарыйын суруйан режиссердаан да туруоран, Сахам сирин олохтоохторугар бэлэх ууммут кэмнэрдээҕим. “Көһөрүллүү” диэн сэһэммин Үөһээ Бүлүү Ороһу уонна Ньурба балыыһатын кэлэктиибэ испэктээк гынан туруоран тураллар. Онтон, аны, бу Ньурба устуоруйатын түҥ былыргытыттан хас да үйэни чинчийэн, сыралаһан суруйбут айымньыбын Мэҥэдьэк дьоно-сэргэтэ испэктээк гынан туруоран, “Кыталык” култуура киинигэр оонньоон көрдөрдүлэр. Онон Мэҥэдьэк нэһилиэгин олохтоохторугар, норуодунай тыйаатыр бары артыыстарыгар уонна Ньурба улууһун култуураҕа Департаменын салайааччытыгар Р.М.Тихоноваҕа айымньыбын кыһаллан-мүһэллэн бар дьон, көрөөччү иннигэр таһаарбыттарыгар ис сүрэхпиттэн махтанабын.

Бу “Хаҥаластан хааннаахтар, Тигиилээхтэн төрүттээхтэр. Уһун Дьуона” диэн арамааным биллэрин курдук хас эмэ үйэни, көлүөнэ дьону хабар. Онон бу кылгас кэмҥэ, биллэн турар ону барытын арыйар уустук. Ол да буоллар Хатыы дьоно-сэргэтэ, ыччата, оҕолор олус бэркэ кыһаллан-мүһэллэн оонньоотулар.

Улуу Кыайыы 80 сылын чэрчитинэн туруоруу буоларын быһыытынан, арамаан сүрүн дьоруойа Ион Семенович Егоров-Уһун Дьуона төрдө-ууһа уонна олоҕо Аҕа дойду сэриитин уодаһыннаах сылларын хабан таҥыллыбыт.

Манна даҕатан эттэххэ, Евдокия Иринцеева-Огдо сынаарыйга Баһылай Манчаары Малдьаҕарга олорбут биир дьикти кэрэхсэбиллээх түбэлтэтин киллэрбитэ эмиэ кэм хааччаҕар түбэһэн сарбыллыбыт эбит. Испэктээккэ киһини уйадытар да түгэннэр аҕыйаҕа суохтар. Уһун Дьуона судургута суох тургутуулардаах олоҕор, ыраах Алдаҥҥа таһаҕас илдьэр обуоһу салайан баран, төннөн кэлэригэр оҕото Татыйыкчааната суох буолуута, аны кэргэнэ эмиэ илиитигэр быстыыта долгутуулаах. Ону салгыырдыы сутаан, хоргуйан элбэх дьонноро өлбүт ыаллыы холкуостан, оҕолоох дьахтар хатыыларга тыын былдьаһыгар кэлэн быстыыта. Оттон оҕо барахсан ийэтин сүтэрэн айманара хайа да киһи уйулҕатын хамсаппат буолуон сатаммат. Оттон эдэркээн комсомол Аанчык Уһун Дьуонаны көрсөн киниэхэ олоҕун аргыһа буолан, Уһун Дьуонаҕа кэргэнин уонна оҕотун сүтүгүн толорон, бу оҕо кинилэргэ оҕо буолара көрөөччүлэр сүргэлэрин көтөҕөр.

Уһун Дьуона Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии сылларыгар, Саха сирин үрдүнэн хоргуйан өлүү иэдээнин биир элбэх ахсааннаахтарыгар киирсэр Ньурба улууһугар, бэйэтэ салайар холкуоһун сатабыллаахтык салайан, биир да киһини хоргутан өлөрбөтөх. Ону Манчаары Баһылай, Уһун Дьуона аҕатыгар Тигиилээх Дьөгүөссэҕэ «Кэлинин кэлин бар дьонун хараанныыр ыччаттаныаҥ» диэбит алгыһа олоххо киирэрэ көстөр. Ол курдук Уһун Дьуона дьоһуннаах олоҕо үйэтийиитигэр бу испэктээк олус улахан суолталаах. Буолаары буолан Уһун Дьуона сиэннэрэ, хос сиэннэрэ бэйэлэринэн кыттыбыттара олус кэрэхсэбиллээх.

Испэктээккэ Манчаары Ксенофонтов диэн ааттаах эдэр уолан, кырыымпа тыаһынан доҕуһуоллуура олус үчүгэй. Кинини сэргэ эмиэ ситэрэн биэрсээччи доҕуһуолдьуттар сахалыы дьүрүлгэнинэн толороллоро испэктээги киэргэтиэн киэргэттэ.
Биллэн турар режиссер киһи быһыытынан сүбэ, соргу дугуйуохпун баҕарабын бөҕө буоллаҕа дии. Ол гынан баран, сырыыбыт ыгым буолан, санаабын этэр түгэн көстүбэтэҕэ. Онон кэлин испэктээги туруорбут режиссердарга Айылгылаана Степановаҕа, Алёна Даниловаҕа тиэрдиэм дии саныыбын.

Бу айымньы сурукка тиһиллэн үөскээн, айыллан тахсарыгар «Айар» кинигэ кыһатын салайааччыта Август Егоров улахан төһүү, тирэх буолбута. Манна даҕатан эттэххэ, абаҕатын Уһун Дьуона курдук сатабыллаах салайааччы буолан, “Бичик” национальнай кинигэ кыһатын иилээн-саҕалаан харааннаан, бу билиҥҥи кэмҥэ Саха эрэ сиригэр буолбакка бүтүн дойдуга биллэр, таһаарыылаах тэрилтэҕэ тиэрдэн үлэлии-хамсыы сылдьар. Испэктээк сынаарыйын биллэр суруналыыс, суруйааччы Евдокия Иринцеева-Огдо кыайа-хото тутан, суруйан-таҥан таһаарда.

Бу айымньыны салгыы сайыннаран улахан, үрдүк сыанаҕа испэктээк, онтон салгыы уус-уран киинэ да уһуллуон сөптөөх дии саныыбын. Ону ааҕааччылар үгүстэрэ миэхэ этэллэрэ санаабын кынаттыыр. Мин санаабар, киинэ буолара буоллар, Хаҥаластан хайдан барбыт урааҥхай сахалар урукку олорон ааспыт өбүгэлэрбит быһылааннаах олохторо-дьаһахтара, тоҥ уустары, тигиилээх сирэйдээх дьирикинэйдэри кытары алтыһыылара, сиэрдэрэ-туомнара, кыһалҕалара, өрөгөйдөрө көрөөччүлэргэ сыаналаммат бэлэх, сахабыт устуоруйатын үйэтитиигэ биир дьоһун кылаат буолуох этэ.

Уйулҕан

Хаартыскалар: ааптар тиксэриилэрэ