Түөкүттэр куттуур, аймыыр, уолутар сыаллаахтар

Түөкүттэр биир саамай туттар албастарынан, “аймах” буолан кубулунан суһаллык харчы наада диэн төлөпүөҥҥэ иһитиннэрии ыыталлар. Билигин оҕуруктаах өйдөөх түөкүттэр оҥоһуу өйү баһылааннар, билэр киһигит куолаһын, хайдах саҥарарын үүт-үкчү үтүктэн саҥарар буоллулар.

💡Мантан хайдах сэрэнэбит?

— Билэр киһигитигэр тута бэйэтигэр эрийиҥ;

— Чугас киһигитин кытары туох эмит ыксаллаах балаһыанньа буолар түгэнигэр, эрдэттэн бэлиэ тыллары (кодовое слово) этэргэ сүбэлэһиҥ.

— Тута ыксаллаах быһаарыныыны ылынымаҥ.

🔒Өйдөөҥ! Киһи саҥатын билиҥҥи үйэҕэ оҥоһуу өйүнэн хайдах баҕарар уларытан үтүктүөххэ сөп.

🛒 Маркетплейс түөкүттэрэ

Avito, Ozon, Wildberries курдук маркетплейстэргэ күннэтэ түөкүннээһин түбэлтэлэрэ тахса тураллар.

Сымыйа атыылаһааччылар уонна атыыһыттар харчыны уонна чахчылары албыннаан ыла сатыыллар.

🚨Олортон биирдэстэрэ:

— «Биһиги доставкабытынан ыытыахпыт — сигэ бу баар»;

— «Табаар харчытын эрдэ төлөөҥ»;

— «Табаары төннөрүү иһин (возврат) төлөбүрүн ыытыҥ — алҕаска сакааһы төннөрүүнү оҥорбуппут».

✅ Сүбэлэр:

— Чопчу атыыласпыт сиргит сигэтигэр эрэ киирэн кэпсэтиҥ.

— Атын сигэлэргэ кииримэҥ.

— Ыксатар биитэр эһигини ыгар-түүрэр буоллахтарына, сэрэниҥ.

👥 Фишинг

Ол эбэтэр чугас дьоҥҥутуттан, табаарыстаргытыттан «Бу хаартыскаҕа эн дуо?», «Привет, киэһээҥҥэ диэри харчыта иэстиэҥ дуо?» диэн суруктар кэлэр буоллахтарына, сэрэхэчийиҥ. Түөкүттэр күннэтэ уончалыы аккауну алдьатан, билэр дьоҥҥут аатыттан маныаха маарынныыр суруктары ыытыахтарын сөп.

🤳 Тугу гынабыт?

— Билэр да дьоҥҥут ыыппыт саарбах соҕус сигэлэригэр кииримэҥ;

— Бэйэлэригэр эрийэн чуолкайдааҥ;

— Икки фактордаах аутентификацияны аккауннаргытыгар туруоруҥ;

🔒 Итэҕэйиҥ, ол гынан баран бэрэбиэркэлээҥ! Ордук мессенджергэ.

💔 Албыннаан көмө көрдөөһүн

Түөкүттэр социальнай ситимнэргэ араас ис хоһоонноох, дууһа кылын таарыйар устуоруйалары, ол иһигэр кырачаан оҕо ыалдьыбытын, кырдьаҕас дьонноро иэдээҥҥэ түбэспиттэрин туһунан иһитиннэриилэри таһаараллар.

Маннык хомолтолоох түбэлтэлэргэ түөкүттэр мөлүйүөнүнэн харчыны хомуйаллар.

📌 Тугу гынабыт:

— Иһитиннэриини бэрэбиэркэлээҥ: ааттарын-суолларын, хаартыскаларын, даатаны;

— Эрэллээх пуондаларга эрэ харчыны ыытыҥ;

— Саарбах хомуурдар туһунан тарҕатымаҥ.

📞 Албын тиэхиньиичэскэй көмө

«Дорооболоруҥ, бу баан куттал суох буолуутун сулууспата. Эһиги счеккутун алдьаппыттар. Эпэрээссийэни суһаллык бигэргэтиҥ…»

📵 Бу барыта албын. Түөкүттэр баан, мобильнай оператордар, маркетплейстар оператордара буолан кубулуналлар.

Кинилэр:

— Ыраахтан киирэр бырагырааманы туруорарга сүбэлииллэр (AnyDesk, TeamViewer);

— SMS-куоду этэргэ көрдөһөллөр;

— “Куттала суох счекка” харчыны ыытарга көрдөһөллөр.

🔒 Өйдөөҥ:

Биир да дьиҥнээх оператор туһааннаах чахчылары көрдүө суоҕа.

🎁 Боруостааһын, сүүйүү уонна да атын “бэлэхтэр”

«Эһиэхэ боруостааһын көрүллэр. Ол гынан баран, бастаан госпошлинаны/НДС/нолуок төлөөҥ» биитэр «Эһиги айфон сүүйдүгүт — д?????????? ??? ?????????.

оставкатын эрэ төлүүгүт».

⚠ Бу барыта албын! Түөкүттэр страховкалааһын ааҕына, баан, хампаанньа үлэһитэ буолан кубулуналлар.

📌 Сымыйаны хайдах араарабыт?

— Эһиги биир да аахсыйаҕа кыттыбатаххыт, ол гынан баран сүүйбүккүт;

— Эһигиттэн кэлэ илик табаарга эрдэ харчы көрдүүллэр;

— Барыта ыксал, “2 эрэ чаас хаалла” диэн ыгаллар.

🎥 Куттааһын. Камераҕын алдьатан, тугу көрөргүн көрөбүт дииллэр. Бу кырдьык дуу сымыйа дуу?

«Эн бобуулаах видеону көрөргүн устан ыллыбыт. Харчы биэрбэтэххинэ, ону барытын чугас дьоҥҥор ыытыахпыт».

Маннык хабааннаах суруктар үгүстэри куттууллар. Ол гынан баран, маннык суруктар 95%-ра маассабай ыытыы (рассылка) буолар.

📌 Бу туох сыаллааҕый?

Куттанан, соһуйан харчыны ыытан кэбиһиэхтэрэ диэн, маннык суруктары ыыталлар.

✅ Тугу гынабыт?

— Харчы төлөөмөҥ;

— Паролу уларытыҥ;

— Көмпүүтэргитин, төлөпүөҥҥүтүн антивируһунан бэрэбиэркэлээҥ;

— Веб-камераны тугунан эбит сабан кэбиһиҥ.

🔒 Түөкүттэр куттуур, аймыыр, уолутар сыаллаахтар.

🚨 Сэрэниҥ: «нолуогабайтан» биитэр «баантан» эрийэллэр. Бу түөкүттэр буолуохтарын сөп.

Түөкүттэр ФНС, Ис дьыала министиэристибэтин, Киин баан аатыттан эрийэр үгэстээхтэр. Кинилэр сыаллара эһигини куттааһын уонна харчыгытын атын счекка ыыттарыы.

🔒 Өйдөөҥ: дьиҥнээх судаарыстыбаннай сулууспалар харчыны хайа эрэ счекка ыытыҥ диэбэттэр уонна куттаабаттар.