Түөкүттэртэн сэрэниҥ!

Аныгы технология сайдыытын кытта тэҥҥэ онно сыһыаннаах түөкүннээһин эмиэ элбиир. Түөкүттэр билигин түүҥҥү эрэ хараҥаҕа буолбакка, интэриниэт ситимин, төлөпүөн, баан каартатын нөҥүө үлэлиир буоллулар. Холобур, баан үлэһитэ эбэтэр полиция дэнэн эрийэллэр. Оҕоҥ, чугас аймаҕыҥ суол быһылааныгар, саахалга түбэстэ эбэтэр алҕас киһини өлөрдө, эчэттэ диэн соһуталлар, куттууллар. Ыксаабыт төрөппүт оҕотун эбэтэр аймаҕын аатын этэн биэрэр. Киниэхэ төһө эрэ сууманы төлөөтөххүнэ, оҕоҕун, аймаххын босхолуубут, дьыала тэрийбэппит дииллэр. Интэриниэт ситимин нөҥүө түөкүннээһин аан бастаан маннык саҕаламмыта. Иккис көрүҥүнэн атыы-тутуу саайтара буолаллар. Атын куораттан эн атыыга таһаарбыт биллэриигинэн эрийэллэр эбэтэр тугу эрэ атыылаһаары таһаарбыт биллэриигэр тута сибээскэ тахсан чэпчэки сыаналаах табаары сыҥалыыллар.

«Кыыспын эчэппиккит иһин харчыта төлөөҥ!»

Бу соторутааҕыта Дьокуускай куорат 71 саастаах  олохтооҕор эрийэн, эн кыыһыҥ массыына саахалыгар буруйдаах буолла, онон хаайыыга барар кутталланна диэбит эр киһи. Ити кэннэ туруупканы дьахтарга биэрбит, аҕам саастаах дьахтар ытамньыйа-ытамньыйа “кыыспын эчэппиккит иһин харчыта төлөөҥ” диэбит. Маннык сурахтан соһуйбут, уолуйбут  Дьокуускай олохтооҕо мунньуммут 90 тыһыынча солкуобайын биэриэн сөбүн эппит. Сотору кэминэн дьиэтигэр курьер эр киһи кэлэн харчыны ылбыт. Ити кэннэ массыына саахалын туһунан иһитиннэрбит киһи сибээстэн сүппүт.

Массыына атыылаһаары албыннаппыт

Массыына атыылаһаары биллэрии таһаарбыт эдэр киһиэхэ Владивостоктан эрийбиттэр. Кини ымсыырар массыыната аахсыйанан атыыланарын иһитиннэрбиттэр. Хаартыскалаан ыыппыттар, докумуоннаһарга туох наадатын сырдаппыттар. Дьокуускайга суох массыынаны арыый чэпчэки сыанаҕа булбут эдэрчи киһи манна барытыгар итэҕэйбит. Массыына атыылыыр саайтка дьон махтаммыт да суруга ордук итэҕэппит. «Массыынаны бу күннэргэ ыытыахпыт, айан төлөбүрүн суоппарга төлүүргэ ыыта оҕус” диэн бастаан кыра сууманы көрдөөбүттэр. Онтон массыынаны атыылаһыан баҕарааччы элбэҕин, кинилэр бачча ыраах Саха сиригэр ыыталларыгар ночоотуралларын эппиттэригэр, эмсэҕэлээччи массыынабын куоттарар буоллум диэн харчытын утары ыыппыт. Ити кэннэ сибээскэ тахсыбыт киһи сүтэн хаалбыт. Массыына атыылаһыам диэбит куорат олохтооҕо ытыһын соттон хаалбыт. Хомойуох иһин, бу дьиҥ олоххо көстөр хартыына. Статистика көрдөрөрүнэн, Саха сирин дьоно-сэргэтэ түөкүттэргэ саамай элбэхтэ албыннатар, киирэн биэрэр эбит.

«Эн ааккар кирэдьиит оҥоһуллан эрэр…»

Аҕыйах сылтан бэттэх аҕам саастаах дьоҥҥо «баантан» эрийэн харчыларын сыыһын сойбоппут түгэннэрэ элбэх. Баан диэн тылы долгуйа, ардыгар куттана истэр саха дьонугар маннык эрийэллэрэ элбэх киһини ууга-уокка түһэрбит буолуохтаах. Биир сүрүн угаайыга киллэрэр көрүҥ «эн ааккар кирэдьиит оҥоһуллан эрэр” диэн. Ыксаабыт, ыгылыйбыт киһи кирэдьииккэ кииримээри түөкүттэр албыннарыгар түбэһэр. Ол курдук, маннык албыннатан иэскэ киирэн биэрбит 57 саастаах Мария Петровна (аата уларытылынна) билигин номнуо үһүс сылын иэһин төлүүр. Бу туһунан маннык кэпсээтэ:

— Бу кэлин түөкүннээһин элбээн ИДьМ үлэһиттэрэ социальнай ситимҥэ сэрэтэр үлэлэри дьэ, оҥорор буоллулар. Мин маннык эрэ албынныахтара диэбэт этим. Соҕотох кыыһым үөрэҕин харчытын каартабар ууруна сырыттахпына, баантан эрийбиттэрэ. Мин ааппар түөкүттэр мөлүйүөн курдук сууманы оҥорторон эрэллэрин сэрэппиттэрэ. Куттаммыт, ыксаабыт санаабар, бу төлөпүөнүнэн кэпсэтэ олорор эдэркээн уол миигин абырыах курдуга. Тугу гынабын, хайдах буолабын диэн аймана түспүтүм. Кинилэргэ бу наада эбит этэ. Кини бастаан миигин уоскуппута. Онтон хас хардыыбын, тугу гыныахтаахпын быһаарбыта. Мин быһымах быһыым диэн, төлөпүөммэр кэлбит СМС куоду  этэн биэрбитим, өссө элбэх тугу эрэ гынным быһыылааҕа. Билигин ый ахсын иэспин төлүүбүн. Арай тута полицияҕа үҥсүбүт буолуум. Баҕар, ханнык эбит хамсааһын тахсыа эбитэ дуу, суоҕа дуу… Ол эрээри интэриниэт ситимин нөҥүө албынныыр түөкүттэри туппуттарын, уодьугуннаабыттарын истэ иликпин. Арай биир кэм дьонтон харчыларын эрэ суйдаабыттарын суруйаллар.

Аны индрайверга өтөн киирдилэр

Бу соторутааҕыта билэр киһим индрайверга «Стерх” гостиницаттан 1000 cолкуобай суумалаах сакаас киирбитин ылбыт. Арай бэрт дьоһуннаах куолас эрийэн: «Мин “Стерх” гостиница дириэктэрин солбуйааччытабын. Билигин үрдүк дуоһунастаах киһи тахсыаҕа. Массыынаҥ иһигэр табахтаабат инигин. Өссө кэтэспитиҥ иһин 500 солкуобай биэриэхпит, ол эрээри, бу харчы тэрилтэ аатыттан тиийэр, ВТБ каарталааххын дуо”. Онуоха сакаас ылбыт киһи ВТБ каартата суох буолан, тута аймах кыыһын өйдүү биэрбит уонна киниэхэ эрийэн индрайвер сакаастааччылара харчы ыытыахтара диэбит. Бүгүн бу ВТБ каарталаах Лилияны (аата уларыйда) булан кэпсэттибит.

— Билэр киһим эрийэн «эн ВТБ каартаҕар индрайвер төлөбүрүн ыыттарабын дуо?” диэбитигэр, тута сөбүлэспитим. Арай миэхэ олох атын дойду, билбэт нүөмэрбиттэн эрийэн, «бу тэрилтэ түһэрэр харчыта, онон ким аатыгар ыытарбытын билиэхтээхпит, каартаҥ нүөмэрин эт” диэтилэр. Мин ыраах ханна эрэ санаам түгэҕэр саарбахтыыр санаалар элэс гынан ааспыттара. Ол эрээри, билэр киһим көрдөспүтэ диэн санаатым. “Төлөпүөҥҥүн уурума, билигин эйиэхэ СМС куод кэлиэҕэ” диэтилэр. “Тоҕо мин эһиэхэ бу куоду этиэхтээхпиний” диибин. “Этэбит дии, тэрилтэ ыытар харчыта, чахчы эн каартаҕар ыытарбытын туоһулуур” диэтилэр. Мин куоду кинилэргэ этэн биэрдим. Онуоха «төлөпүөҥҥүн уурума, эн личнэй кабинеккар киирдиҥ дуо?» диэн ыйыттылар. Дьэ, онно ыксаатым уонна онлайн бааным тус кабинетыгар киирэ оҕустум. “Эһиги каартаҕытыттан 100-тэн тахса тыһыынча уһулунна” диэни көрөөт бааным суһал ситимигэр эрийдим. (горячая линия). Баан үлэһитэ түргэнник хамсанан, бары каарталарбын блоктуу оҕустулар. Сүрэҕим “парк” гынна. Киһибэр эрийэн, суһаллык полицияны ыҥырарыгар эттим. Аны бэйэм дэриэбинэҕэ олорор буоламмын, куоракка айанныы охсор кыаҕым суоҕа. ВТБ бааҥҥа эрийбиппэр, каартабыттан 5 тыһыынча солкуобайы устубуттарын эппиттэрэ. Онон сэрэтиэм этэ, ханнык да нүөмэртэн, ким даҕаны эрийдэҕинэ, каартаҕыт нүөмэрин, СМС куоду олох этэн биэрбэт буолуҥ. Уопсайынан, билбэт төлөпүөҥҥүт эрийдэҕинэ, олох ылымаҥ. Бу миэхэ олохпор улахан үөрэх буолла. Оттон индрайвердыыр билэр киһим этэринэн, билигин даҕаны ол сакаас түһэрбит нүөмэр «Стерх” гостиница аатыттан сакаас оҥорор үһү. Онон индрайвер таксига харчылаһар дьон олох сэрэхтээх буолуҥ.

Түөкүттэртэн хайдах харыстанабыт?

Арай эйиэхэ баантан, полицияттан, билбэт нүөмэргиттэн ким да эрийдин, эн, бастатан туран, уоскуйуохтааххын. Өйгүн-төйгүн булунан баран, аймаҕыҥ, оҕоҥ туһунан этэр буоллахтарына, бэйэҥ дьоҥҥор сибээскэ тахсыахтааххын.

Иккиһинэн, атыы-эргиэн саайтарыгар табааргын ыыта иликтэринэ, харчы ыытартан туттунарыҥ ордук. Түөкүттэр арахпакка эрийэр буоллахтарына, суһаллык 102 эбэтэр 112 нүөмэрдэргэ эрийэргин умнума! Ханнык да түгэҥҥэ каартаҥ нүөмэрин, пааспарыҥ дааннайдарын этэргэ ыксаама.

ИДьМ пресс-сулууспатын инфографиката туһанылынна

Ульяна ЗАХАРОВА.