Түһээн: үгүөрү хамнастаахтарга кутталлаах буолууһу…

2024 сыл кулун тутар бүтүүтэ РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин “социальнай тэҥнэбили” оҥорор туһуттан түһээн реформатын бэлэмнииргэ сорудахтаабыта. Ол эбэтэр, баай дьоҥҥо түһээни үрдэтии. “Баайдар” кэккэлэригэр үрдүк хамнастаах дьон итиэннэ биисинэс эйгэтин бэрэстэбиитэллэрэ түбэспиттэрэ.

Ол кэнниттэн РФ Үпкэ министиэристибэтэ Бүддьүөт уонна Нолуок кодексаларыгар хас да көннөрүүлэри киллэрдэ. Рф Бырабыыталыстыбата Үп министиэристибэтэ “нолуок тиһигин тупсарыыга” диэн киллэрбит көннөрүүлэрин биһирээтэ. Ол эбэтэр, кыра хамнастаах киһи урукку түһээнин туппутунан хаалар, оҕолоох ыалларга түһээни аччатыы туһунан кэпсэтии барар, ол оннугар биисинэстээх, улахан дохуоттаах дьоҥҥо түһээн үрдүүрэ күүтүллэр. Ол курдук ыйга 200 тыһыынчаттан тахса хамнастаах киһиэхэ (сылга 2,4 мөл. солк.) НДФЛ үрдээн биэрэр. Омос санаатахха, ол дьоҕус хамнастаах дьону таарыйыа да суоҕун курдук. Ол эрээри барыта оннук судургу буолуо дуо? Боппуруос элбэх. Билиҥҥитэ бу сокуон барыла эрэ. Ыам ыйын 28 күнүгэр РФ Үпкэ министиэристибэтэ бу сокуон барылын Госдуумаҕа киллэрдэ, онон улахан болҕомто уурулларынан, 2025 сылтан сокуоннай күүһүгэр киирэр туруктаах.

НДФЛ

2001–2021 сыллар тухары “плоскай” тиһик туттуллан кэлбитэ. Төһө барыстааххыттан тутулуга суох бүддьүөккэ 13%-наах түһээни бары төлүүрбүт. 2021 сылга онно өссө биир үктэл эбиллибитэ: сылга 5 мөл. солк. үрдүк барыстаах дьон 15%-наах түһээни төлүүллэр диэн.

РФ үпкэ миниистирэ Антон Силуанов этэринэн, саҥа түһээн тиһигэ нэһилиэнньэ үгүс өттүн таарыйыа суоҕа, түһээн үрдэтиллибит ставката үлэлиир дьон 3,2%-нарын таарыйыа. Ол эбэтэр, түһээн таарыйбат ыйдааҕы дохуота 200 тыһ. солкуобайынан быһыллыбыт. Өскөтө эн хамнаһыҥ ыйга 250 тыһ. солк. буоллаҕына, 200 тыһыынчатыгар эрэ 13%-наах түһээн түһэр, оттон ордубут 50 тыһыынчатыгар 15%-наах түһээн ааҕыллар.

Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дохуоттарыгар НДФЛ үрдээбэт.

Бу үөһээ шкалаттан да көрдөххө, нолуок реформата, сүрүннээн, элбэх дохуоттаах эйгэҕэ, биисинэскэ “кутталлаах” буолууһу. Онон биисинэс эйгэтин дьоно, урбаанньыттар түһээн реформатыгар бэлэмнээх, билэ-көрө олоруохтарын наада эбит.

АКРА ырытааччылара НДФЛ үрдээһинэ күлүк экэниэмикэ үрдээһинигэр тиэрдиэн сөп диэн дьиксинэллэр. Ол эбэтэр үлэ биэрээччигэ да, үлэһиккэ да хоромньу наадата суох, онон кинилэр сыһыаннара дохуоту аччатан көрдөрөр “бороҥ” өҥнөнүөн сөп.

Түһээн үрдүүрүн сөбүлээбэтэх исписэлиистэр атын сымнаһыар түһээннээх дойдуга көһөн хаалар кутталлара баар.

Барыс түһээнэ

Күн бүгүн барыс түһээнэ 20%-нан кээмэйдэнэн турар. Ону таһынан, IT-хампаанньалар нулевой нолуок чэпчэтиилээхтэр этэ. Саҥа көннөрүү быһыытынан, барыс түһээнэ 25%-ҥа диэри улаатаары турар. 2025–2027 сс. IT-хампаанньалар нулевой ставкалара тохтотуллар итиэннэ 5%-ҥа диэри барыс түһээнин төлүөхтэрэ. Холобурдаан эттэххэ, сыллааҕыта 800 мөл. солк. барыстаах дьоҕус урбаан 160 мөл. солк. түһээн төлүүр. Ставка үрдээтэҕинэ бу суума 200 мөл. солк диэри үрдүөхтээх.

Сайдыыга инвестицияны угар тэрилтэлэргэ судаарыстыба чэпчэтии оҥоруоҕа

Научнай-чинчийэр уонна опытнай-конструкторскай үлэлэри ыытар, ону тэҥэ үрдүкү технологичнай оборудованиены оҥорор хампаанньалар ороскуоттарыгар х1,5 үрдэтиллибит коэффициены ааҕынан, түһээн түһүүтүн аччатынар этилэр. Билигин коэффициент х2 улаатаары турар.

Инвестиционнай вычет

Инвестиционнай вычет федеральнай бүддьүөккэ, инвест-бырайыактар хапытаалынай ороскуоттарыгар барыахтаах барыс түһээнин аччатары көҥүллүүр. Саҥа сокуон быһыытынан наадалаах салааларга үлэлиир тэрилтэлэргэ федеральнай инвествычет олоххо киириэхтээх. Кимнээх онно хапсалларын бырабыыталыстыба быһаарар. Бу миэрэ барыс түһээнэ үрдүүрүн уонна дойду кэскиллээх бырайыактарыгар инвестиция киириитин тэҥнээн биэриэхтээх.

Нолуок судургутутуллубут тиһигэ (УСН — утпрощенная система налогообложения)

Нолуок судургутутуллубут тиһигин туһаныы биирдэм урбаанньыттарга уонна юридическай сирэйдэргэ барыстарыттан биир эрэ нолуогу төлүүллэрин көҥүллүүр, ол эрээри ол туһугар хас да усулуобуйаны толоруохха наада. Үп министиэристибэтэ лимииккэ уонна НДС киллэрэн УСН кээмэйин быһаарыахха диир.

Билигин УСН-нан туһанарга сыллааҕы барыһыҥ 265,8 мөл. солкуобайынан быһыллан турар, үлэһиттэриҥ ахсаана 100 киһиттэн элбиэ суохтаах.

Сокуон ылыллар түгэнигэр сыллааҕы барыһыҥ 450 мөл. солк. буолуохтаах, үлэһиттэриҥ ахсаана 130 киһи. Бу дьоҕус биисинэс бэйэ дьыалатын сайыннарарыгар, кэҥэтэригэр туһаайыллар.

НДС

Билигин биисинэс судургутутуллубут тиһигинэн НДС төлөөбөт. Сокуон олоххо киирдэҕинэ, сыллааҕы барыһыҥ 60 мөл. солкуобайтан тахсар буоллаҕына, НДС төлүүрүгэр тиийэҕин. Биисинэс ноҕуруускатын аччатар туһугар намтатыллыбыт ставкалар туһаныллыахтара:

Сылга 60 мөл. солк-тан 250 мөл. солк-га диэри үбү киллэриигэ НДС 5%-наах буолуо;

Сылга 250 мөл. солк-тан 450 мөл. солк-га диэри үбү киллэриигэ НДС 7%-наах буолуо.

Ол эрээри намтатыллыбыт ставкалары тутуннахха, налоговай вычетынан туһаммаккын. Арай ОСН-ҥа көстөххүнэ эрэ манныгынан туһаныаххын сөп эрээри, оччотугар түһээниҥ ставката үрдүүр. Маны таһынан, “дохуот” эрэсиимҥэ 8%-наах уонна “дохуот минус ороскуот” эрэсиимҥэ 20%-наах үрдэтиллибит ставка тохтотуллар. 2 базовай ставка: 6%-наах уонна 15%-наах хаалаллар.

Биисинэһи бытарыппыттарга

Бу анал эрэсиими туһанан түһээни аччатарга хас да биир баайыылаах тэрилтэни соруйан үөскэтии буолар. Саҥа сокуонунан РФ Түһээнин кодексатыгар “биисинэһи бытарытыы уонна көҥүл өттүнэн онтон аккаастаныы” диэн өйдөбүл киллэриллэр. Бытарытартан көҥүл өттүнэн аккаастанар урбаанньыттар 2025–2026 сылларга сокуону кэспэтэх буоллахтарына, 2022–2024 сылларга ааҕыллыбыт түһээнтэн, пеняттан, ыстарааптан босхолонуохтара.

Боппуруос элбэх

Түһээн үрдээһинэ социальнай тэҥнэбили оҥорор туһуттан ылыллан эрэр диэн буолар. Ол эрээри тутулуга суох эспиэртэр саарбахтыыллар, ол эбэтэр, аһара баай дьону бу реформа олох да таарыйымыан сөп дииллэр. Ол курдук барыстарын улахан өттүн хамнастан буолбакка, депозит, сыаналаах кумааҕы, дивиденд барыһыттан киллэринэллэр. Бу маны прогрессивнай шкала тыыппат — бу дохуот саамай үрдүк ставката 15%-нан быһыллыбыта оннунан хаалла. Онон буоллаҕына, Үп министиэристибэтэ киллэрбит прогрессивнай шкалата барыска буолбакка, хамнаска ааҕыллар. Онон инфляцияны батыһан хамнас үрдээн истэҕин аайы, үрдэтиллибит ставкаҕа элбэх киһи хабыллан иһиэн сөп. Билигин 200 тыһ. солк. улахан курдук көстөр, аны хас сылынан туох уларыйыы буолуо биллибэт. Арай инфляция үрдээтэҕин аайы индексация оҥоһуллан истэҕинэ эрэ, нэһилиэнньэни ити хапкаантан куоттарыахха сөп.

Оҕолоох ыаллары өйөөһүн

Ыйга балтараа прожиточнай минимумҥа (тиийинэн олорууга) диэри орто дохуоттаах иккиттэн уонна онтон элбэх оҕолоох дьоҥҥо төлөнүллүбүт НДФЛ-ы 13%-тэн 7%-ҥа диэри төнүннэриини киллэрээри гыналлар.

Оҕоҕо көрүллэр стандартнай вычеты үрдэтии. Ол курдук, иккис оҕоҕо 1400‑тэн 2800 солк. диэри. Үһүс уонна онтон кэлэр оҕоҕо — 3000‑тан 6000 солк. диэри. Ону тэҥэ вычеты туһанарга холбоһуктаах дохуоттарын 350 тыһыынчаттан 450 тыһыынча солкуобайга диэри улаатыннараары гыналлар.