Тыһыынчанан эпэрээссийэни оҥорбут Ахмед Варфоломеев
Өссө ааспыт үйэҕэ 1967 сыллаахха Дьокуускайга оҕо өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһатын базатыгар оҕо хирургиятын отделениета аһыллыыта өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо хирургията атаҕар туруутун кэрэһилээбитэ. Онон, үрдүк квалификациялаах хирурдар суһаллык оҥорор эпэрээссийэлэрин көмөлөрүнэн ыарыһах оҕолор дьиэлэригэр чэгиэн туруктаах эргиллэн, оҕо саас дьолун билэллэрэ. Сотору бу отделение мэдиссиинискэй факультет оҕо хирургиятыгар кууруһун килиниичэскэй базатынан буолбута. 1996 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, бүтүн Арассыыйаҕа ХХ үйэ сүдү эбийиэгэ – Ийэ уонна оҕо харыстабылын киинэ тутуллан үлэҕэ киирэн, үрдүк технологиялаах мэдиссиинискэй көмөнү оҥорон барбыта. Дьэ, бу манна барытыгар уопуттаах быраас, оҕо үрдүк квалификациялаах хирура Ахмед Романович Варфоломеев күүскэ ылсыбыта.
Далыртан далаһа уурунан
Үөһээ Бүлүү Балаҕаннааҕар күн сирин көрбүт Ахмед Варфоломеев Благовещенскайдааҕы судаарыстыбаннай мэдиссиинискэй институту бүтэрбитэ. 1966 сылтан Үөһээ Бүлүү оройуонун ыраах сытар, суола-ииһэ суох Далыр учаастактааҕы балыыһатын сэбиэдиссэйинэн үлэтин саҕалаабыта. Сотору эдэр кэскиллээх исписэлиис быһыытынан, Оройуоннааҕы киин балыыһаҕа хирурунан ананан, онтон хирургия отделениетын сэбиэдиссэйинэн үлэлээн, 5 сыл устата суһал эпэрээссийэлэри оҥорон, сүүһүнэн киһи олоҕун быыһаабыта, бар дьонун улаханнык абыраабыта. Эдэр исписэлиис ыарыһахтар махталларынан, хайҕалларынан кынаттанан салгыы олоҕун хирургия наукатыгар аныырга быһаарыммыта.
Ол туһунан Ахмед Романович
«Бу олорон толкуйдаан көрдөхпүнэ, 1966 сылтан хирурдаан, 50-тан тахса сыл үлэлээбиппин. Үлэбин тыа сирин бырааһыттан саҕалаабытым мин дьолум эбит. Төрөөбүт дойдугар үлэлиир эмиэ да чэпчэки, эмиэ да ыарахан этэ. Тоҕо диэтэххэ, бары билэр дьонум, эдьиийдэрим-убайдарым, бииргэ оонньообуттарым, үөрэммиттэрим уонна ытык кырдьаҕастарым буоллахтара. Институту сабыс саҥа бүтэрбит исписэлиискэ бастаан утаа үлэлиирбэр чэпчэкитэ суоҕа. Уопут тиийбэтэ, билии да татым курдуга, тыа балыыһатын хаһаайыстыбата олус мөлтөҕө… Онон салайар, тэрийэр дьоҕур ирдэнэрэ. Мин дьолбор, Илларион Илларионович Жирков курдук улахан уопуттаах, билиилээх биэлсэр баар буолан абыраабыта. Мин ити саҕана кини курдук үтүө дьону кытта эҥэрдэһэммин, олохпор үрдүк кэрдииһи дабайдым диэн кинилэргэ махтана саныыбын. Кинилэр чиэһинэйдэрэ, чуолкайдара, киэҥ өйдөрө-санаалара, көнө майгылара барыта күүстээх эниэргийэни, бэйэбэр эрэли биэрэрэ.
Хаартыска: эпэрээссийэҕэ
Биэс сыл устата тыһыынчаттан тахса эпэрээссийэни оҥорбутум. Үс сыл устата биир күн өрөбүлэ, уоппуската суох оройуоҥҥа соҕотоҕун хирурдаабытым. Оччолорго Үөһээ Бүлүү 20-тэн тахса тыһыынча нэһилиэнньэлээх улахан оройуон этэ. Аҥаардас хирург эрэ буолбакка, акушер-гинеколог, стоматолог, судмедэксперт уо.д.а. буоларым. Онон, араас хайысхаҕа ылсан үлэлээн уопутурбутум. Уопсайынан, дьонум-сэргэм убаастабылын ылан, махталынан арыалланан үлэлээбитим. Махталларын сотору-сотору хаһыакка суруйан биллэрэллэрэ. Инньэ гынан, ытыс үрдүгэр сылдьар, күн аайы хайҕана сылдьар киһи үчүгэйдик үлэлиир буоллаҕыҥ/ Кэргэним Татьяна Азаровна оскуолаҕа учууталлаабыта», – диэн ахтан-санаан ааһар.
Аспирантураҕа – «Варфоломеев ньымата»
Кини төрөөбүт улууһугар биэс сыл үлэлээн уопутуран, салгыы билии-көрүү аартыгар дириҥник киирэр бигэ санаалаах Томскайга аспирантураҕа үс сылга үөрэнэ барбыта. Үөрэнэ сылдьан бэрэпиэссэр, наукаҕа салайааччы Борис Александрович Альбицкай ыйыытынан Новокузнецкайга стереотаксическай нейрохирургияҕа икки ый курдук нейрохирурдаабыта. Остеохондроз тиэмэтигэр үлэлиир буолан, мэйиигэ, сүнньүгэ (спинной мозг), грыжаҕа эпэрээссийэлэри ситиһиилээхтик оҥорон, бэйэтэ да билбэтинэн, инникитин улахан хирург буоларыгар кыым саҕыллыбыт буолуохтаах.
«Салайааччым, бэрэпиэссэр Альбицкай интэлигиэн оҕонньор этэ. “Эн киниэхэ 13-с аспираҥҥын, 4 эрэ киһи нэһиилэ кэмигэр көмүскээтэ. 13-с куһаҕан сыыппара, онон көмүскээбэт киһи буоллуҥ быһыылаах», – диэн куттаабыттара. Кырдьыга да, тиийээппин кытары, санаабар, соччото суох тиэмэни биэрбитэ. Остеохондорозка уҥуох иһигэр блокада оҥорору чинчийии этэ. Ол ньыма хайдах дьайарын, тахсар уларыйыылары билээри куруолуктарга бэрэбиэркэ ыытан, новокаины уонна араас эми киллэрэҕин. Аны куруолуктарым тоноҕоско саайаары гыннаххына, кутталларыттан өлөн хаалаллара (күлэр). Инньэ гынан сэрэнэн, ыарыыны намыратар сириэстибэлэри туттан оҥороҕун. Балыыһаҕа киирбит дьон сорохторо уочараттарын кэтэһэн олус өр сыталлар эбит этэ. Ити бириэмэҕэ блокада оҥорон баран, тоноҕос икки ардынааҕы тахсыбыт диискэни ууннары тардан киллэрэн кэбиһэр ньыманы туттубутум. Новокаины, гидрокортизону уонна «В12» битэмиини киллэрэҕин. Новокаин киллэрдэххинэ блокадалаан кэбиһэр, ыалдьыбат буолан хаалар, быччыҥнара сымныыр, ууннары тартаххына ортотунан быһа тардыах курдук буолар. 60 киилэҕэ диэри 20-30 мүнүүтэ кэриҥэ ууннары тартардаххына, диискэ миэстэтигэр киирэн хаалар. Инньэ гынан, уочарат бөҕө буолбута. Ити ньыманан 18 киһини эмтээбитим. Ону оҕонньорум билбэккэ сылдьыбыта уонна сорохтор тоҕо эпэрээссийэлэммэккэ тахсалларын интэриэһиргээбитигэр эппиппэр: «Саатар эрэ эмтээ, 100 киһини эмтээ», – диэбитэ. Ити ньыманы «Вармоломеев ньымата» диэн ааттаан кэбиспиттэрэ. Дьиктитэ диэн, 2-3 сылы быһа суорҕаҥҥа-тэллэххэ сыппыт, кыайан хаампат дьон дьон букатыннаахтык үтүөрэн, харах уулаах махтанан да биэрбиттэрэ…» – диэн Ахмед Романович аспирантура сылларыттан ахтар.
Ити курдук, 1974 сыллаахха Томскайдааҕы мэдиссиинискэй институкка аспирантураны бүтэрэн баран, оҕо уонна уопсай хирургия кууруһугар ассистенынан талыллан, оҕо өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһатыгар үлэлии киирбитэ, ону сэргэ СГУ мэдиссиинэҕэ факультетыгар айымньылаах үлэтэ саҕаламмыта. Ахмед Варфоломеев манна үлэлии кэлэригэр “Саха бырааһа кэлэн улаханнык абыраата. Саха эмчитигэр махтал!” диэн Томскайтан 40-ча эмтэнээччи илии баттааһыннаах махтал сурук тигинээн кэлбитэ.
Ити абыраллаах ньыматын маннааҕы нейрохирурдарга, травматологтарга көрдөрөн, өргө диэри туһаммыттара. Салайааччылар, спортсменнар¸ булчуттар систэрэ ыалдьан кэлэн укуоллатан бараллара. Эдэр киһи талбыт идэтинэн үлэлиэн, хирурдуон эрэ баҕарара. Ол гынан баран, кинини салайааччы быһыытынан таба көрөн, элбэх сиргэ кылаабынай бырааһынан ыытарга этии киллэрбиттэрэ. Үөһээ Бүлүүгэ, Эдьигээҥҥэ кылаабынай бырааһынан ыытарга бирикээс таһаарбыттарын үрдүнэн, эпэрээссийэлиир үлэтиттэн арахсыан баҕарбакка, икки оройуону “өстөһүннэрэ” сыспытын, аспирантураҕа барар буолан хаалбытын туһунан кэпсиир. Ол эрээри, “аспирантураҕа кыайан киирбэтэххинэ хайаан да төннөн кэлэҕин” диэн СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ “уураахтаан” ыыппыта.
Ахмед Романович 1975 сыллаахха «Внутрикостные инфузии в комплексном лечении поясничного остеохондроза» тиэмэҕэ хандьыдаакка диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ. 1978 сыллаахха оҕо уонна уопсай хирургия кууруһун сэбиэдиссэйинэн талыллыбыта. Мэдиссиинэ наукатын хандьыдаата Алквиад Исидорович Иванов ассистент буолбута. Ити сылтан оҕо хирургията научнай дьиссипилиинэ, методическай киин быһыытынан биллэрдик сайдан барбыта.
Ийэ уонна оҕо киинин тутууну салайбыта
1995-98 сылларга Ийэ уонна оҕо доруобуйатын харыстабылын киинин генеральнай дириэктэринэн үлэлээн, баараҕай тутуу хаамыытыгар эрэ буолбакка, мэдиссиинискэй уонна инженернэй-тиэхиньиичэскэй каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ тугунан да сыаналаммат улахан кылаатын киллэрбитэ. 1998-2000 сылларга Мэдиссиинэ национальнай киинин наукаҕа уонна үөрэхтээһиҥҥэ генеральнай дириэктэрин солбуйааччынан үлэлээбитэ.
Бу сылларга Ахмед Романович салалтатынан оҕолорго тыынар уорганнарга, сүрэх-тымыр систиэмэтигэр, хроническай остеомиелитка уо.д.а ыарыылары суһаллык эмтииргэ саҥа ньымалары ситиһиилээхтик киллэрбиттэрэ. Ахмед Романович сис остео-хондроһугар ууннары тардыыны дьүөрэлээн уҥуох иһигэр блокаданы ньымата быраактыкаҕа киэҥник туһаныллыбыта.
“Манна кэлэн оҕо хирургиятыгар 500-тэн тахса эпэрээссийэни оҥорбутум. Мин иннибэр аатырбыт хирурдар Юрий Николаевич Городов, Виктор Феликсович Соболевскай эпэрээссийэлиир этилэр. Мин эпэрээссийэлиэхпин наһаа баҕарар этим да, атын үлэм элбэх буолан, дьуһуурунайдыырбар эрэ эпэрээссийэлиирим.
Ийэ уонна оҕо киинигэр үлэлиир кэмнэрбэр элбэх саҥаны киллэрбиппит. Арай икки илиитигэр баттыктаах, атаҕа суох оҕо элбэҕин соһуйа көрбүтүм. Уҥуох сэллигин курдук, остеомиелит диэн уҥуох ыарыытыттан оҕолор барахсаттар өлөр да, инбэлиит да буолар, атахтара кылгыыр этилэр. Онуоха күүскэ ылсаммыт, үөскээн эрэр ыарыы дьарҕа ыарыыга кубулуйбатын туһугар эрдэттэн быһаара охсон эмтиир буолбуппут”, – диэн бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччим кэпсиир.
Оччотооҕу статистика көрдөрөрүнэн, Ахмед Романович ити этэр кэмигэр остеомиелиттан өлүү суох буолбута. Ахмед Романович этэринэн, травматологтары кытары биир ситимнээхтик үлэлииллэрэ. Тоҕо диэтэххэ, сорох оҕолор эчэйэн баран, травматологка эмтэнэн күндү бириэмэлэрин ыытан кэбиһэллэрэ. Педиатрдары, “суһал көмөлөрү” кытары араас кэмпириэнсийэлэри ыыталлара. Билигин, дьолго, остеомиелиттан оҕо өлүүтэ бэлиэтэммэт. Оҕо хирура этэринэн, оччолорго куолайдара, очоҕосторо бүөлэммит оҕолор эмиэ элбэхтэрэ.
Ахмед Романович докторскай үлэтин көмүскүүрүгэр хас да саҥа препараты айбыта. Саҥаны арыйыыга икки улахан патеннаах. Онтон да атын саҥаны киллэриитэ, быраактыкаҕа туһаныыта олус элбэх. Красноярскай, Иркутскай, Томскай, Новосибирскай, Санкт-Петербург учуонайдара кыттыылаах 20-тэн тахса научнай-бырактыычаскай эспэдииссийэни салайбыта. 1999 сыллаахха «Патофизиолические механизмы биорегулирующей терапии при экстремальных состояниях» диэн тиэмэҕэ дуоктар диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ. Ахмед Варфоломеев 2000 сылтан Мэдиссиинэ институтугар кафедра бэрэпиэссэринэн үлэлии сылдьар.
Кырачаан киһи олоҕун быыһаары…
Ахмет Романович 50-тан тахса сыл үлэлээбитин тухары тыһыынчаттан тахса эпэрээссийэни оҥорон, өрөспүүбүлүкэҕэ уонунан тыһыынча консультациялары биэрэн, ыраах сытар улуустарга суһал көмөнү оҥоро санитарнай рейсинэн сүүсчэтэ көтөн, элбэх оҕо олоҕун быыһаабыта. СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан оҕо кылаабынай хирурунан үлэлээн, өрөспүүбүлүкэ оҕо хирургиятын тэрийэргэ, каадырдары бэлэмнииргэ сүҥкэн үлэни ыыппыта.
«Түүн аайы түһээн эпэрээссийэлиибин…»
Ахмед Варфоломеев:
– Талан ылбыт уонна бүтүн олохпун анаабыт идэбин сыыһа талбыппын диэн толкуй биирдэ да киирэн да ылбатаҕа. Гармошкаҕа, байааҥҥа оонньуу сылдьыбыт киһи билигин да оонньуохпун баҕарарым курдук, эпэрээссийэлиэхпин наһаа баҕарабын. Түүн аайы түһээн эпэрээссийэлиибин…
Суруналыыстарга: «Ханнык баҕарар эпэрээссийэҕэ куттаммакка киирээччибин, куттаммыппын өйдөөбөппүн», – диирим. Ол эрэн, бу олорон өйдөөн кэлбитим: тыһыынчанан эпэрээссийэни киһи өлүүтэ суох оҥорбутум тухары иккитэ улаханнык куттана сылдьыбыт эбиппин.
Арай биирдэ, саҥа үлэлээн эрдэхпинэ удьуҥаҕар (ягодицатыгар) иннэни киллэрэн кэбиспит эдэр киһи кэллэ. “Иннэ быччыҥҥар киирэн хааллаҕына, сүрэххэр тиийэр, онно тиийэн өлөрөр” диэн истэр этим. Хайытаммын ылаары гыммытым арай, иннэм иһирдьэ баран хаалла. Олус ыксаатым, сырыстахпына сүрэҕэр тиийииһи диэн мэктиэтигэр баттаҕым турда быһыылаах. Онтон өйдөнөн сиэстэрэлэрбэр магнит аҕалалларыгар эттим. Ол магниты испииринэн сотон бараммын иннэни бэйэтин сырсыбакка, атын өттүнэн киирэн тутан таһаардым. Таҥараҕа итэҕэйбэппин да буоллар, таҥараҕа үҥэ сыстым. Хирурдуурум тухары итинник ыксаабыппын өйдөөбөппүн.
Хаартыска: Оҕо балыыһатын сэбиэдиссийэ Е.Н.Пономаревтуун.
Иккис түгэн. 11 саастаах кыыһы муҥурун эпэрээссийэлээтим. Эпэрээссийэлиэх иннинэ сиэстэрэлэр новокаин хас бырыһыаннааҕын көрдөрөллөр. Үксүгэр 0,25 бырыһыаннааҕынан оҥоробут. Сэттэ мүнүүтэ курдугунан кыыспын эпэрээссийэлээн бүтэрдим. Арай бүтэһик сиикпин тигэ турдахпына кыыһым тартаран киирэн барда. Эпилепсиялаах оҕо тииһигэ киирдэҕэ дуу диэн көрбүтүм күүгэнэ суох (эпилепсиялаах оҕо гиэнэ күүгэннээх). Тута новокаиҥҥытын аҕалыҥ эрэ диэн көрбүтүм 2 бырыһыаннаах буолан соһутта. Тоҕо диэтэххэ, бу иннинэ саахарынай диабеттан атаҕын быстарбыт уолга 2 бырыһыаннаах новокаины сакаастаабыппыт, ону таһааран биэрбиттэр эбит. Онон кыыспытыгар күүстээх новокаины биэрэн кэбиспиппит. Дьиҥэр, оҕолор кыра эпэрээссийэҕэ үксүгэр ырыа ыллыы, хоһоон ааҕа сытааччылар. Арай, бу эрэ кыысчааным саҥа да суох, утуйан хаалбыт этэ. Онтон дьэ систиэмэ оҥорон, кыыспыт 5-6 чаас утуйарын устата аттыгар олорбутум…
Ити эн ыйытыккар хоруйдаары санаан кэллим. Этэргэ дылы, хирург да киһи буоллаҕа. Уопута суох, эдэр быраастарга баҕар туһалыа диэн баары кэпсиирим баа буолбатах. Син биир ханнык баҕарар хирург эпэрээссийэ иннинэ ытырыктатар. Дэлэҕэ: “Саамай чэпчэки эпэрээссийэ муҥур, саамай ыарахан эмиэ муҥур” диэхтэрэ дуо? Урут аспирантураҕа үөрэнэ сырыттахха, “У большого хирурга большой разрез” диир буолаллара. Билигин үрдүк технология киирэн, төһө кыалларынан кыратык хайытан (малоинвазивнай) оҥороллор. Роботтар сайдан эрэллэр. Сотору хирург да наадата суох буолара буолуо.
Ахмед диэн аат хантан кэлбитэй?
– Мин иннибинэ төрөппүттэрим 3 уолу сүтэрбит (биир уол саҥа төрөөт, биир сылын туолбакка эрэ, биир уол 3 сааһын туолан баран) оспот баастаахтар этэ. Инньэ гынан ыксааннар, тыа сирин сэбиэтигэр суруксуттуур таайым сүбэтинэн, “абааһыттан куоттаран”, омук аатын биэрбиттэр. Ону да Акыым диэн ааттан таһааран Акимед диэбиттэрин кэлин Ахмед дэттэрбитим.
Хаартыска: Варфоломеевтар дьиэ кэргэн.
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: