Тыйаатыр дьиэтэ хаарбах туруктаах

Соторутааҕыта СӨ Үүнэр көлүөнэ судаарыстыбаннай тыйаатырыгар режиссер Александр  Титигиров туруоруутугар “Көстүмүөр” пьесаны көрдүбүт.  Артыыстар оруолларыгар бары да олус сөп түбэһэн, уобарастарыгар киирэн, бэркэ оонньоотулар.

Бу тыйаатыр Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра диэн ааттаммыта хайыы үйэ 17‑с сыла. Кэлэктиип билигин үлэлии-айа олорор дьиэтэ — сэбиэскэй кэмҥэ Пионердар дыбарыастара буолан турбут, оҕо бөҕөтө тоҕуоруспут, ыллаан-туойан, үҥкүүлээн, уруһуйдаан, уһанан, араас талаанын сайыннарбыт сирэ. Мин 1964 сыллаахха Дьокуускайга үөрэнэ кэлэрбэр бу дьиэ баара… Онон, биллэн турар, элбэх бириэмэ аастаҕа — дьиэ-уот эргэрэн бүппүт. Тыйаатырга көрөөччү куруук тобус-толору! Мантан көстөр эбээт —тыйаатыр үлэтин дьон сэргиирэ, кэрэхсиирэ. Бу тыйаатырга, кырдьык, бииртэн биир талааннаах артыыстар уһуннук дьаныһан туран үлэлээтилэр, үлэлии сылдьаллар. 17 сыл устата араас айымньыларынан сир-дойду бөҕөнү кэрийдилэр. Ол тухары барытыгар ситиһиилэрэ да элбэх. Тыйаатыр үгүс артыыстара киинэҕэ араас уобарастары айан, эмиэ олус биһирэнэллэр. Оттон үлэлиир дьиэлэрин ылан көрдөххө, билиҥҥи ирдэбиллээх көрөөччүгэ ханан да эппиэттээбэт курдук. Дьиҥэр, аата-суола Үүнэр көлүөнэ Судаарыстыбаннай тыйаатыра диэн олох сүдү аат!

Билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин килбэйэр киинэ Дьокуускай күннэтэ тупса-кэҥии турар. Ыччат тоҕуоруста, саҥа оскуолалар үлэҕэ киирэллэр. Онон, бу ыччаттарбытыгар инники олохторун суолун тэлэллэригэр суолдьут сулус буолан, үчүгэй-куһаҕан өрүттэри ытыска ууран көрдөрөр, кэпсиир-ипсиир, үтүө сүбэһит, киһи аймах сайдыытын суолун өркөн өйдөр суруйбут, сэһэргээбит, айбыт айымньыларынан дьүһүйэн көрдөрөр, кэнчээри ыччаттарбытыгар кэскили түстүүр Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар хайаатар да болҕомто ууруллуон наада буолбут!

Төрөөбүт тылы сүтэримиэххэ, өбүгэ төрүт аһыгар, таҥаска, сиэргэ-туомҥа болҕомто ууруохха, төрөөбүт дойдунан киэн туттуу тыыныгар иитиэххэ диэн сүҥкэннээх соруктар күннэтэ араадьыйанан, күөх экранынан, бэчээт таһаарыыларынан сырдатылла турар кэмнэригэр, дойду патриоттарын иитэн таһаарыыга дьаныһан туран дьэ үлэлиэхтээх-хамсыахтаах тыйаатырбыт дьиэтэ саахалланар туруктааҕын, бу сезонунан дьиэттэн тахсан бараары олороллорун туһунан курус сонуну истэн хомойуу бөҕөнү хомойон олоробун…

Аны, иккис хомойбут түгэним — 1945 сыллаахха аһыллыбыт художественнай училище, быйыл оруобуна 80 сааһын туолбут үөрэх кыһата билигин да худуоһунньуктары үөрэтэр-уһуйар анал дьиэлэрэ-уоттара тутуллара төрүт былааҥҥа суох сураҕа иһилиннэ. Саха омук мындыр көрүүлээх, киэҥ анаарыылаах, сүдү дьүһүйүүлээх, аан дойдуга бэйэтин талааннарынан албан аатырбыт, суон сураҕырбыт. Билигин саамай ыччаты айылҕа кэрэтигэр, Ийэ сир улуутугар уһуйар, норуот ис култууратын өрө көтөҕөр, аан дойду таһымыгар таһаарар кыахтаах биир сүдү аҕытаассыйалыыр уонна ханнык баҕарар омукка өйдөнүмтүө көстүүнэн дьайар күүстээх художественнай училище баар эбээт!

Сэбиэскэй былаас сылларыгар өссө художественнай пуонда диэн тэрилтэ Саха сиригэр баар буолбута. Онно мин убайым И.А. Никитин  художественнай училищены бүтэрээт үлэһитинэн киирэн, үйэтин тухары ол тэрилтэҕэ бэриниилээхтик үлэлээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа барбыта. Пуонда  худуоһунньуктара былаас  норуоту түмэр, сомоҕолуур, үлэҕэ-хамнаска куоталаһыыны көҕүлүүр, бастыҥ үлэһиттэри, тэрилтэлэри сырдатар улахан соруктарын толороору,  Саха сирин улуустарын  барыларын кэрийэ сылдьан көрдөрөн, агитацияҕа сыралаһан үлэлээбиттэрэ. Хас оскуола, кулууп, хас дьон сылдьар-тоҕуоруһар түһүлгэлэрин көрдөрөр агитациянан олоччу хааччыйан олорбуттара. Оннооҕор оройуоннарга, Саха сирин  чулуу дьоннорун түмэр ыһыах түһүлгэлэригэр тоҕуорутан, Опера уонна балет тыйаатырын эркинигэр тиийэ, Дьааҥы Култууратын дьиэтин истиэнэтигэр тиийэ, Саха сирин суруйааччыларын мэтириэттэрин, Социалистическай Үлэ дьоруойдарын, гражданскай  уонна Аҕа дойду Улуу сэриилэрин хоһуун буойуттарын уруһуйдаан,  Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын  өйдөрүгэр-санааларыгар төһөлөөх сырдык иэйиини, олоххо дьулууру-тапталы иҥэрбиттэрэ буолуоҕай?! Аны онно биллиилээх дьон бюстара, пааматынньыктара  кэнчээри ыччаты төһөлөөх патриотическай иитиигэ көмөнү оҥорбуттара, төһүү күүс буолбуттара буолуой?! Олох ыйы-ыйдаан дьиэлэрин-уоттарын хаалларан туран тэрилтэ туһа диэн үлэлии бараллара. Аҥардас бу да иһин салалта, художественнай училище баар буолан, кинилэр киистэлэрин үтүө дьүһүйүүлэрин күүһүн  туһанан, Саха сирэ түмсүүлээх, сайдыылаах олох суолугар үктэммитин ситэ өйдүөн, сыаналыан  сөп этэ. Сыл аайы училищены араас талааннаах, дьоҕурдаах ыччаттар бүтэрэннэр, ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Ол иһигэр,  мин оҕом эмиэ бүтэрбитэ. Ити дьиҥнээх айдарыылаах, дэгиттэр дьоҕурдаах  күүстэри түмэр, сомоҕолуур тэрилтэ, мин санаабар, Дьокуускайга баараҕай улахан училище, Худуоһунньуктар сойуустара үлэлиир хонтуоралара, түмсэр, быыстапкалыыр саалалара, уруһуйдуур мастарыскыайдара   биир улахан комплекс буолан тутуллуон наада. Улуу худуоһунньуктарбыт ааттарын-суолларын үрдэтии, талба талааннарыгар сүгүрүйүү, кэриэстэбил бэлиэтэ дьэ,  ол буолуо этэ!

Онон түмүкпэр кэнчээри ыччаппыт кэскилин түстүүр тутаах тэрилтэлэргэ болҕомто ууруоҕуҥ, хаһыат нөҥүө киэҥ дьүүллэһиини таһаарыаҕыҥ диэн ыҥырабын!

Ма­рия ГЕРАСИМОВА-­Сэҥээрэ,

ССРС култууратын туйгуна, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ култууратын уонна ускуустубатын бочуоттаах үлэһитэ, СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) А. П. Илларионов аатынан бириэмийэтин лауреата (2002 с.) Чурапчы улууһун, Хайахсыт нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.

“… Хамсааһын тахсыа” диэн эрэнэбит

Алексей Павлов, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын уус-уран салайааччыта:

— Кырдьык, биһиги тыйаатырбыт дьиэтэ саахалланар туруктаммыта ыраатта. Аллараа акылаатын кирпииччэлэрэ уонна истиэнэлэрэ сиигирэн сиҥнэ тураллар, үрдэ көөрөттөн түһэ турар. Онон артыыстарга да, көрөөччүлэргэ да кутталлаах туруктанна. Аны истиэнэтигэр тэллэй үөскээбитин кыраасканан, штукатурканан саба сатыыбыт. Тыйаатыр үлэлииригэр сөбө суох дьиэ буолла, саахалланар куттала улахан. 2012 сыллаахха СӨ бырабыыталыстыбата тустаах судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ эспэртиисэ ыыттарбыта. Онно бу дьиэ салгыы үлэлиир кыаҕа суоҕун, ханнык да бөҕөргөтөр үлэ барбат кыахтаммытын, ол ороскуотун толуйбатын, онон бу дьиэ көтүллүөн наадатын туһунан быһаарыы ылыммыта. Онон, бу эспэртиисэбит иккистээн ыытылларын күүтэбит. Быйыл СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтэ үп-харчы көрөн, эспэртиисэ ыытан, саахалланар туруктаах дьиэ диэн быһаарарыгар үлэлэһэ сылдьабыт. Дьэ, оччоҕо хамсааһын тахсыа диэн эрэнэбит.

Бэйэбит саҥа дьиэ тутуллуутун туруорсабыт. Сахабыт сирин оҕолоругар бары ирдэбилгэ эппиэттиир тыйаатыр баар буолуохтаах. Татарстан, Башкортостан, Бурятия, Чувашия уо. д.а. национальнай өрөспүүбүлүкэлэри көрө-истэ сырыттахха, оҕолорго аналлаах тыйаатырдарын көрөллөр-истэллэр: саҥа дьиэлэри туталлар, олохтоох өрөмүөн ыыталлар, кэҥэтэллэр, сабыс саҥа дьиэ гынан тутан таһаараллар. Биһиги билиҥҥитэ ымсыырабыт эрэ. Кинилэр духуобунай, майгы-сигили, эстетическэй уонна патриотическай иитиигэ көмөлөөх тыйаатыр үчүгэй дьиэлээх-уоттаах буолуохтаах диэннэр, кэлэр көлүөнэ дьоҥҥо улахан болҕомтолорун уураллар. Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра өрөспүүбүлүкэ оҕолорго болҕомтотун сиэркилэтинэн буолар. Билигин биһиги оҕолорбутугар култуура, ускуустуба өттүнэн болҕомтото суохпутун көрдөрөр дьиэбит пааматынньык курдук Дьокуускай куораппыт киинигэр турар…