«Тыыннаах диэн үчүгэй даҕаны…”

Соторутааҕыта өрөспүүбүлүкэбит уопсастыбаннай олоҕор, чуолаан доруобуйа харыстабылын салаатыгар дьон-сэргэ сэҥээриитин ылбыт истиҥ-иһирэх, киэн туттуулаах  бэлиэ түгэн буолла.  Өрөспүүбүлүкэтээҕи клиническэй балыыһа эндоскопияҕа отделениетыгар  Виталий Андросов аата иҥэрилиннэ.

Мэдиссиинэ  билимин  кандидата,  М.К.Аммосов  аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи  федеральнай  университет  Мэдиссиинэ  институтун доцена, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  доруобуйа  харыстабылын  туйгуна  Виталий  Тимофеевич  Андросов  өссө  2007  сыллаахха  өрөспүүбүлүкэ  үрдүкү  мэдиссиинискэй   үөрэхтээһинин  50  сыллаах  үйэ  аҥаардаах үбүлүөйүгэр   “Дьоҥҥо  сулууспалааһын  махталлаах  үлэтэ”  (“Служенья  людям  благодарный  труд”)  диэн  бэртээхэй  кинигэни  хомуйан,  оҥорон  таһаарбыта.  Ол  үлэтигэр  мэдиссиинэ  эйгэтигэр  бэйэтин  дьулуурунан,  бэриниилээх  үлэтинэн  ыарахан  бүөр  ыарыһахтары  эмтээһин  салаатын  атаҕар  туруорбут,  бу  дьыалаҕа  хара  өлүөр  диэри  бүтүн  олоҕун  биэрбит,  үтүмэн  дьон  олоҕун  быыһаабыт  уһулуччулаах  быраас,  Мэдиссиинэ  нассынаалынай  киинин  гемодиализка  отделениетын  бастакы  сэбиэдиссэйэ   Евгений  Григорьевич  Павлов  туһунан  суруйбут  ыстатыйатын  “Атыттарга  сырдатаары,  бэйэм  умайабын” (“Светя другим,  сгораю  сам”)  диэн  төбөлөөбүтэ…

“Атыттарга  сырдатаары,  бэйэм  умайабын…”

Оҕо  эрдэхпиттэн  доҕорум,  эрэллээх   табаарыһым,  Виталийым  барахсан  туһунан  (бытыкпытын  быһа  үктүөхпүтүгэр  диэри  Ваня,  Виталий  дэһэн  ыҥырсан  кэлбиппит)  санаан-ахтан  кэллэхпинэ,  хаһыатчыт  киһи  “ыарыым”  буолуо,  наар  ити  ыстатыйатын  төбөтө  мэйиибэр  сааллар. Билиигэ-көрүүгэ,  сайдыыга,  олоххо  тардыһыыта  күүһэ  бэрт  этэ.  Ылсыбытын  ыпсарар,  санаабытын  ситиһэр,  соруммутун  толорор,  тиһэҕэр тириэрдэр   улуу  мөккүөрдээҕэ,  дьулуурдааҕа.  Ол  да  иһин  идэтинэн  үлэтигэр,  айар  үлэтигэр,  уопсастыбаннай  үлэҕэ  сөҕүмэр  ситиһиилэринэн  дьон-сэргэ  кэрэхсэбилин-билиниитин,  хайҕалын-тапталын  ылыан  ылбыта.  Сүрэҕин  тэбиитин,  дууһатын  сылааһын,  өйүн-санаатын  бүтүннүү  дьонун-норуотун  туһугар  туһулаан,  сырдыкка-сайдыыга,  кэрэҕэ-үтүөҕэ   угуйан  биир  киһи  олоҕор  баппат  күүдэпчилэнэр  олох  оргуйар  үөһүгэр,   эппитин  курдук,  бэйэтэ  эмиэ  умайаахтаатаҕа.

Виталий  Тимофеевич,  туохха  да  аралдьыйбакка,   аҥардас  идэтинэн  эмчит  быһыытынан  холкутук  үлэлиир,  дьоллоохтук  уһуннук  олорор  кыахтааҕа.  Учуонай  быһыытынан  Сибиир  уонна  Уһук  Илин  сиригэр-уотугар  куртаҕы,  оһоҕоһу  аан  бастаан   фиброэндоскопическай  ньыманан,  норуот  этэринэн  сылаанганы  ыйыһыннаран,  чинчийэр,  эмтиир  ньыманы  туттубута.  Нэһилиэнньэни  ыарыыны  сэрэтиигэ  эрдэттэн  диспансернай  бэрэбиэркэлээһининэн  хабар  кыах  үөскээбитэ.    40-ча  сыл  устудьуоннары  үөрэтэн,  мэдиссиинискэй  каадырдары  бэлэмнээһиҥҥэ  улахан  кылаатын  киллэрбитэ.  Үтүө  санаалаах,  кыһамньылаах  бырааска,  преподавательгэ  эмтэнэн  тыһыынчанан  үтүөрбүттэр,  үөрэммит  исписэлиистэр  махталлара  улахан,  үтүө  тылынан  ахталлар,  саныыллар.

Саха  Өрөспүүбүлүкэтин  култууратын  үтүөлээх үлэһитэ  Виталий  Андросов   120-тэн  тахса  ырыа  ааптара,    50-тан тахса  сыл  ыстаастаах   муусукаан,  композитор,  мелодист  быһыытынан  өссө  да   ылбаҕай  ырыалары  айа,  ыллыы-туойа  сылдьыа  этэ. Кини  ааспыт  үйэ  60-70-80-c  сылларыгар  айыллыбыт  олоххо,  киһиэхэ  тапталынан  толору,  күн  бытархайдарынан  күлмүрдүүр-чаҕылыйар  истиҥ  матыыптаах  ырыаларын  аныгы  үйэ  ыччата  ылларан  ыллыыр. Аҕамсыйбыт,  эмэнсийбит  көлүөнэлэр  долгуйа,  дуоһуйа  эдэр  саастарын  эргитэллэр.   Аар-саарга  аатырбыт  “Туундаратын”  билигин,  бэл,  кытайдар  анаан-минээн  үөрэтэн  ансаамбылынан  ыллыыллар.

Виталийым   бартыбыалын  туппутунан,    үөрэн  мичилийбитинэн   эрэдээксийэҕэ  кэбиньиэппэр  киирэн  кэлээччи.  Үгэһинэн   устудьуонарга  лиэксийэ  ааҕа  баран  иһэр  буоллаҕына,  ыксал  бөҕөнөн. Холку,  олоро түһэр  буоллаҕына,  лиэксийэ  кэнниттэн.

-Ваня,  бу  ыстатыйаны  көрөн  таһаараар  эрэ.  Сүрэ  бэрт, Алампа  аатын  сүгэр  уулусса  табличкатыгар  араспаанньатын  сыыһа,  Сафронов  диэн  суруйбуттар.  Көннөттөрө  охсуохха  наада.  Мин  мээрийэлэргэ  быһаарса  бардым,—диэн  бартыбыалыттан  таһааран  бэчээттэммит  лиистэри  туттаран  кэбиһэрэ.  Ардыгар  хайа  эрэ  быраас,   мелодист  дуу  туһунан  ыстатыйатын  үҥүлүтэрэ.  Саҥа  бэчээттэнэн  тахсыбыт,  кырааска  сытынан  дыргыйар  кинигэтин   бэлэхтээн  да  тахсааччы. Уопсайынан,  доҕорум  барахсан,  онто  суох  үлэтинэн,  араас  мэрэпэрийээтийэлэринэн,  мунньахтарынан,  тэрээһиннэринэн сүүрэ-көтө  сылдьар  бэйэтэ,  хаһан  бириэмэ  булан  классик  суруйааччылар,  өрөспүүбүлүкэбит  сайдан кэлбит  олоҕор  бэлиэ  миэстэни,  оруолу  ылар  судаарыстыбаннай  диэйэтэллэр  тустарынан, кинилэр  сырдык  ааттарын  үйэтитии,  култуура,  ускуустуба  боппуруостарыгар  ыстатыйалары,  кинигэлэри   суруйарын  сөҕөрүм,  өй,  сурук  үлэтэ  сыанан  аҕаабатын,  элбэҕи  ааҕыахха, билиини  иҥэриниэххэ  наадатын   билэрим.  Виталий  Тимофеевич  өрөспүүбүлүкэ   култуурунай-уопсастыбаннай  олоҕор  этэр  тыла  иһиллэр-биллэр  биир  чаҕылхай  лиидэринэн  этэ.

-Ваня,  табаарыспытыгар  көмөлөһүөххэ,  мунна,  хоҥуруута  өҕүллэн  хаалбыта,  сааһыран  эрэр  киһиэхэ  тыынарыгар  мэһэйдиир,  ыарахан.  Өрөспүүбүлүкэтээҕи  балыыһа  кылаабынай  бырааһын  аатыгар  иккиэммит  аатыттан  босхо  эпэрээссийэлээн  көннөрөллөрүгэр  көрдөһөн  сайабылыанньа  сурукта  суруйуохха. Хамсатыытын  мин  хамсатыаҕым,—  биир  түгэҥҥэ  эмискэччи  соһуппуттаах.  Көмөлөөн  суруйа-бооччойо  охсон,  кумааҕытын   араарбат  бартыбыалыгар  уктаат,  элэс  гынан  хаалбыта.  Сотору  кэминэн   табаарыспыт  нууччалыы  көбүс-көнө  муруннанан,  уол  оҕото  буолан,  “эдэр  эмээхсин  көрдөнүөм  этэ”  диэн  бэһиэлэйдээн  күллэрбиттээх.   Виталий  итинник  аһаҕас,  аһыныгас  дууһалаах,  кыһалҕалаахха  мэлдьи  көмөлөһөр  баҕалаах  буолан,  дьон-сэргэ  кинини  таптыыра,  ытыктыыра.   Бэлиитикэҕэ  охтон  сыал-сорук  туруоруммута  буоллар, норуот  дьокутаатынан  биир  санаанан  талыллар  кыахтааҕа.

Ол  онтон,  ол  онтон  санаатым

— Тыыннаах  диэн  үчүгэй  даҕаны… араадьыйанан  “Тыыннаах  дорҕоон”  быһа  биэриигэ   Виталийым  ыллыырын  истэ  олорон, санаам  кынатыгар  олорсон  60-с  сылларга,  Эллэй  бэйиэт  хоһуйбутунуу  туман  буолбут  хонуктар  тумулларын  кэтэҕэр  эргиллибэттии  хаалбыт  үөрэммит,  үлэлээбит,  оонньообут  оҕо  сааспыт  остуоруйа  дойдутугар  тиийэн  хааллым. Эмэнсийбит,  үгүс  күн  сириттэн  сүппүт  да  оскуолунньук  доҕотторбут  бука  бары  чаҕылыҥнаһан-тырымнаһан  үөрэ-көтө,  ойо-тэбэ  сылдьаллар.  Мин  оччолорго  Мэҥэ  Хаҥалас  оройуонун  Тыыллыма  8 кылаастаах  оскуолатыгар   үөрэнэрим. Сайынын  дойдубар  Ороссолуодаҕа  оҕуруокка  үлэлиирим.  Аһаҕас  сиргэ  оҕурсу  үүннэриитигэр  сүнньүнэн  оҕо-дьахтар,  кырдьаҕас  дьон  үлэлииллэрэ.

6-с  кылааһы  бүтэрбит  сайыммытыгар  Майа  орто  оскуолатын  үөрэнээччилэрэ,  20-чэ  буолан,  оҕуруокка  үлэлии  кэлбиттэрэ.  Биһиги,  олохтоохтор,  оройуон  киинин  оҕолоруттан  толло,   сэрэхэдийэ  сырыттахпытына,  майалар  бэйэлэрэ  чугаһаан:  “Виталий  Андросовпын,— диэн  ачыкылаах  уол  мичилийбитинэн  урутаан  илиитин  ууммута. — Уолаттаар,  бииргэ  сылдьыаҕыҥ,  бииргэ,  доҕордуу  буолуоҕуҥ.  Оҕуруотчут  дьон  биһигини  үөрэтиҥ,  сүбэлээҥ-амалааҥ”,—диэн  ыллыктаах  тыллары  этэн,  эйэлээх  сыһыан  түөрэҕин  кээспитэ.  Инньэ  гынан  уолаттардыын,  кыргыттардыын  сайын  устата арахсыбакка,  тэйсибэккэ  күнүһүн  оҕуруокка  үлэлээн,  түүннэри  оонньоон-көрүлээн,  кутаа  тула  ыкса  олорон  кэпсэтэн-бэһиэлэйдэһэн,  Хоту  Мыраан  үрдүнэн  хойуу  бэстэри  сандаардан  сайыҥҥы  күн  чаҕылыйа  кыыһан  тахсарын  уруйдуу-айхаллыы  көрсөрбүт.

Хантан  көстүбүтэ  буолла,  нэк  буолан  хаалбыт  хорумуоскаламмыппыт.  Хас  киэһээ  аайы,  үрүҥ  түүнү  эргитэ,  үҥкүүлүүр  этибит.  Биһиэхэ,  үҥкүүлээччилэргэ  үчүгэй  бөҕө  буоллаҕа. Битээлийбит  барахсан  ноҕуруускаланара.  Оонньооччубут  кини  буоллаҕа.  Хам-түм,  сынньата  түһээри,  соҕотох  сатыыр  вальспын  уһата  сатыы-сатыы  оонньуурум.  “Хайа  муҥун  вальстаан  хааллахпытый”,—диэн  киҥир-хаҥыр  саҥарсыы  буоллаҕына,  Битээлий  эмиэ  олорунан  кэбиһэрэ.  Оччотооҕу  кэм   “күннээх  үҥкүүлэрэ”  твист,  шейк  тимэҕэ   төлө  тардыллара.  “Черный  кот”  былааһы  ылара!  Ыллыы-ыллыы  үҥкүүлээн  эриллэҥнэтии  кытаанаҕа  буолара.  Дэлэҕэ, табаарыспытыгар Сергеев Васяҕа  “Котик Вася” диэн хос аат иҥэриллиэ дуо.  Оттон  “Восточная  песня”  наҕыл  матыыбыгар  бэрт  чугастык  ылсан,  “в  каждой  строчке  только  точки  после  буквы Л..”, диэн  ылыы-ыллыы  танголыырбыт,  сылаас  сылаастык  түөспүтүнэн  даҕайсарбыт  кыыска  харыстабыл,  ытыктабыл  ураты  нарын,  дьикти  иэйиилээх  тыынынан  уйулҕаҕын  хамнатара.  Оҕотук  дууһабытыгар  таптал  диэн  алыптаах  өйдөбүл  кыыма  саҕыллан  эрдэҕэ  буолуо…

Ити  түүннэри  таансылааһыммытыгар  мин  хорумуоскаҕа,  байааҥҥа  кулгаахпынан  истэн  уонна  көрөн  оонньуурга  доҕорбуттан  Битээлийтэн  элбэххэ  үөрэммитим.  Кэлин,  70-с  сылларга  дойдубар  Ороссолуодаҕа  кулуупка  сэбиэдиссэйдии  сылдьан  кэнсиэргэ  доҕуһуоллуур  кыахтаммытым.  Сыллата  ыытыллар  култуура  эстэпиэтэтин  түмүгүнэн  Майаҕа  РДК-ҕа  сүүмэрдэммит  түмүк  кэнсиэргэ  убайым  бас  куолас  Владимир  Ксенофонтов   “Майа  сайынын”  ыллаабытын  доҕуһуоллаабыппын  жюри  чилиэнэ  ырыа  мелодиятын  ааптара  ытыктабыллаах  Алексей  Попов: “Маладьыас,  үчүгэйдик  оонньуур  эбиккин”,—диэн  хайҕаан  турар.

Виталий  Андросовтыын  олохпут  устата  доҕордоһуубут  ити  курдук  саҕаламмыта. Кыһынын  үөрэхпитигэр,  кини  Майаҕа,  мин  Лоомтукаҕа  тарҕаһарбыт.  Оччолорго  почта  харгыһа  суох  үлэлиирэ.  Мэлдьи  суруйсарбыт,  төлөпүөннэһэрбит.  Бэл,  кыһын  өрөбүлүгэр  миэхэ  Лоомтукаҕа  сатыы  күүлэйдии  кэлэрэ.  Субуота  киэһээ  оскуолаҕа  сынньалаҥ  биэчэригэр  буоларыныы,  үҥкүүгэ  эмиэ  байааннаан,  оҕолору  астыннарара.  Кыргыттарбыт  сонурҕаан,  интэриэһиргээн  бөҕө  буолаллара.

Мин  Майаҕа  киирэн,  Андросовтарга  хонорум,  Виталийдыын  киинэҕэ,  мусуойга   сылдьарбыт,  оскуоланы  көрдөрөрө.  Биирдэ  ийэтэ,  балта  Мила  буолан  чээйдии  олорон  Парасковья  Дмитриевна   Лоомтукаҕа  туох  сонун  баарый,  хайдах  олороҕут  диэн  ыйыталаспытыгар: “Ээ,  Лоомтука  эстэн  бүттэ.  Киин  гараас,  мастарыскыай  Павловскайга  көһөрүллэннэр,   Атласовтар, Аргуновтар,  Назаровтар,  Карповтар, Борисовтар,  Павловтар,  Макаровтар  курдук,  дэриэбинэ  аҥаара  ыал  эмиэ  көһөн  хааллылар.  Куһаҕан  баҕайы,  биһиги, лоомтукалар,  суоппутугар  Павловскай  сайдыахтааҕын  сөбүлээбэппин”,—  диэн  куолулааммын,  7-с  кылаас  үөрэнээччитэ   оройуон  судьуйатыттан  сэмэлэнэн  турабын.

—Ваня,  сэбиэскэй  оскуолунньук    аатаҕын  сыыһа  саҥараҕын. Баартыйа,  бырабыыталыстыба  дойду  тыа  сирин  сайыннарыыга  туһуламмыт  сопхуостары  бөдөҥсүтүү,  кыаҕырдыы  бэлиитикэлэрин  сөпкө  өйдөө,  толкуйдаа.  Тиэхиньикэ  күүһүн   муҥутуурдук  туһанан,  үлэ  саҥа  ньымаларын  олохтоон  ас-үөл  дэлэйдин,  сопхуостар  оробуочайдара  хамнас ааҕыстыннар, сынньанар  кыахтанныннар,  саҥа  дьиэлэргэ  ыраастык,  култуурунайдык  олордуннар,  оҕолор  дьиэлэриттэн,  төрөппүттэриттэн  тэйбэккэ  холкутук  үөрэнниннэр,  тыа сирин олохтоохторо  байылыаттык  олордуннар   диэн  бэлиитикэ  олохтонор.  Павловскай  Ленин  аатынан  сопхуос  киинин  быһыытынан  сайдыа,  Лоомтука  да  нэһилиэк,  сопхуос  улахан  отделениетын  быһыытынан  былааннаахтык  сайдыа  буоллаҕа,— диэн  Парасковья  Дмитриевна  умнуллубаттык  өй  укпута.

… Ити курук  санаатахпына-аҕыннахпына  биһиги  кэммит дьоруойа,  киһи  киэнэ  кэрэмэһэ,  саха  норуотун  тапталлаах  уола,  киэн  туттуута,  дьонун-сэргэтин  туһугар  бэйэни  харыстаммат  күүрээннээх  үлэтинэн,  айымньылаах  олоҕунан  суоруллубат-сотуллубат  суолу-ииһи  хаалларбыт   Виталий  Тимофеевич  Андросов   сырдык  мөссүөнэ  тиллэн  кэлэр,  байаанын  көмүс  дорҕооннорунан  бигэтэн: “…тыыннаах  диэн  үчүгэй  даҕаны!”—  иэйиилээх  иһирэх  куолаһа  эйээрэр…

Иван  Ксенофонтов-Силиги, суруналыыс