Убаһа төбөтө бөх бааҕар төкүнүйэр

Соторутааҕыта бөх бааҕар убаһа төбөтө уонна түөрт туйах сытарын  социальнай ситимҥэ таһаарбыттара көрөргө олуона да этэ… Аҥаар уоспутунан  Дьөһөгөй Айыы оҕото, иҥэмтиэлээх эттээх диэн киэн тутта кэпсиибит, оттон дьиҥ олоххо бүтүн төбө бөххө төкүнүйэр…

Былыр хайдах этэй?

Былыр өбүгэлэрбит сүөһүнү да, сылгыны да идэһэлээтэхтэринэ, тугун да бырахпаттара. Сиэлиттэн кутуругар тиийэ туһаҕа таһаараллара. Төбөнү анаан Ороһуоспаҕа астыыллара, сыа-сым курдук тутан дьоро киэһэ мааны аһылыга оҥостоллоро. Билигин ырыынак үйэтигэр дьэ, харыстабыллаах буолуохпутун сөбө. Сатаабаппытыттан эбэтэр сүрэҕэ суохпутуттан сылгы төбөтүн бөххө быраҕарбыт ханнык да сиэргэ баппат. Биллэн турар, ылбычча эр киһи билиҥҥи үйэҕэ төбөнү астаабат. Сорох эр дьон, дьиэлэригэр эт эттиир сүгэлэрэ да суоҕа буолуо. Ол да буоллар, сатаан астаабат дьон, холобур, Бааһынай ырыынагар илдьэн туттарыахтарын сөбө.

40 куул төбө

Биирдэ Бүлүүлүүр тыраассаҕа сибиинньэ атахтарын, сылгы төбөлөрүн быраҕаттаабыт этилэрэ. Уопсайа туйах, төбө хааламмыт 40 куул быраҕылла сытарын куорат олохтооҕо дьахтар булан хаартыскалаан, аймалҕан таһаарбыта. Россельхознадзор Амур уобалаһынааҕы уонна Саха сиринээҕи салаатын исписэлиистэрэ иһитиннэрбиттэринэн, кууллары быраҕаттаабыт киһи быһаарыллыбатаҕына, кууллаах төбөлөрү сирдээх хаһаайын дьаһайыахтаах диэн.

Био-бөҕү дьаһайыы саҥа быраабылата

2025 сыл кулун тутар 1 күнүттэн Арассыыйаҕа саҥа быраабылалар киирбиттэрэ. Ол курдук, кыыл төбөтүн, уҥуоҕун, ону сэргэ дьиэ кыылын өлүгүн РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бирикээһинэн, сиргэ көмүү, тыаҕа кистээһин, ууга тимирдии, бөх кутар баахтарга быраҕыы бобуллубута. Быраабыланы кэһии иһин 5000 солк. ыстараап көрүллэр, оттон юридическай сирэйгэ ыстараап суумата — 700 тыһ. солк. Оттон биһиэхэ хайдаҕый? Мырааҥҥа таҕыс, тыа иһэ барыта ыт өлүгэ. Дьиэтээҕи өлбүт кыылларын аньыырҕаан тыаҕа таһааран көмөллөр, сорохтор куулга, таҥаска суулаан баран, бырахпыт буолаллар. Ол түмүгэр тыа иһигэр дьулаан сыт олохсуйар, үөн-көйүүр ыһар.

Холобур, Курганскай уобалас Шадринскай оройуонун олохтоохторо ынах төбөтүн бөххө быраҕан ыстарааптаммыттара. Россельхознадзор управлениета быһаарбытынан, тулалыыр эйгэни харыстыыр сыалтан биологическай бөҕү-саҕы (төбөнү) быраҕар бобуллар. Инньэ гынан, бэтэринээринэй надзор иниспиэктэрэ төбөнү бырахпыт киһини административнай эппиэтинэскэ тардар боротокуолу толорбут. Сүөһү, сылгы төбөтө анал сиргэ-уокка (скотомогильникка) хараллыахтаах. Өскөтүн, сүөһү, сылгы ыарыылаах буоллаҕына, бэйдиэ сылдьар ыттар бу төбөнү ыһан-тоҕон ыарыыны тарҕатыахтарын сөбө ыйыллар. Биһиэхэ кыстыкка киириигэ идэһэ кэмигэр уонна саас ириэһин саҕана сылгы төбөтө, кус-хаас, куобах, балык арааһа бөх бааҕар кыстанар. Бөх баахтарын тула өрүү бэйдиэ ыттар мусталлар, куораты биир гына бөҕү ыһаллар, ыарыыны да тарҕатар буоллахтарына, көҥүл.

Бааһынай ырыынагар төбө төһөнүй?

Бааһынай ырыынагын дьаһалтатыттан убаһа, сүөһү төбөтүн туталларын дуу, суоҕун дуу, ону сэргэ сүлэн, ыраастаан, эттээн биэрэр өҥө баарын ыйыттым. Онуоха, дуогабарынан үлэлии турар атыыһыттары кытта быһаччы кэпсэтэргэ сүбэлээтилэр. Олохтоммут тарыып суоҕун туһунан иһитиннэрдилэр. Оттон атыыһыттар сүлүллүбэтэх убаһа төбөтүн, ортотунан, киилэтин 50 солкуобайтан саҕалаан атыылыыллар. Иһигэр тыла баар буоллаҕына, сыана ыарыыр.

Ааспыт сайын Хаҥалас суолугар…

Ааспыт сайын Хаҥалас улууһун суолугар түҥнэри көтүтүллүбүт хас да сылгы барахсан тиэрэ таһыллан сытарын көрөн ааспыттааҕым. Ити быһылаан түүн тахсыбыт буолан хаһаайыттар тута дьаһайбатахтар этэ. Сайыҥҥы итиигэ сыппыт хас да сылгы өлүгэ бөххө быраҕылыннаҕа. Манан ылан көрдөххө, убаһа төбөтө эрэ буолбакка, бүтүн сылгы да сытыйан бөххө тахсара баар суол буолар.

Россельхознадзор Амур уобалаһынааҕы уонна Саха сиринээҕи управлениетын бэтэринээринэй салаата:

— Кыыл-сүөл, эт аһылык тобоҕо, холобур, куурусса, кус, ынах, сылгы этин суббородуукталара, уҥуохтара аһылык тобоҕо диэн ааттаналлар. Маннык түгэҥҥэ бөх бааҕар быраҕыллыахтарын сөп. Оттон өлбүт дьиэ кыылын, буойунаҕа дьаһаллыбыт идэһэ тобохторо, төбө, туйах бөх кутар баахтарга быраҕыллыа суохтаахтар. РФ “О ветеринарии” 14.05.1993 сыллаах 4979–1№-дээх сокуонугар олоҕуран, кыыл өлүгэ, тобоҕо биологическай тобох диэн ааттанар. Ол курдук РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин 7.11.2024 сыллаах бирикээһинэн, биологическай тобохторго киирсэллэр:

— Кыыл-сүөл өлүгэ

— Кыыл эспэртиисэҕэ туһаныллыбыт тобоҕо (тириитэ, иһэ-үөһэ).

— Бэтэринээринэй өлүктэр (конфискат)

Балары сиргэ көмүү, бөх баахтарыгар быраҕыы, тыаҕа, толооҥҥо хаалларыы РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бирикээһинэн бобуллар. Россельхознадзор управлениета бэтэринээринэй өттүнэн сокуону кэһиигэ болҕомто уурар. Бэтэринээринэй-санитарнай өттүнэн кэһии иһин административнай ыстараап көрүллэр. Ол курдук, көннөрү дьоҥҥо 4–5 тыһ. солк. Дуоһунастаах сирэйгэ 20–40 тыһ. солк. диэри үрдүүр. Урбаанньыттарга — 40–50 тыһ. солк. тиийэр эбэтэр 90 күҥҥэ үлэлэрэ тохтотуллар. Юридическай сирэйгэ — 500–700 тыһ. солк. тиийэ ыстараап олохтонор.

Сэмэн Харитонов, Дьокуускай олохтооҕо:

— Билигин бөххө туох быраҕыллыбатаҕа баарай, киһи туохтан да соһуйбат буолла. Идэһэ төбөтүн астааһын эмиэ туспа сатабыл буоллаҕа. Билиҥҥи дьон ону сатыы да сатаабат, санаалара да тиийбэт. Ол эрээри, наһаа бөххө бырахпакка, Бааһынай ырыынагар тиийэн туттарыахтарын сөбө. Кимнээх эмит, баҕар, атыылаһан ас гыныа этилэр…

Анастасия Иванова, Дьокуускай олохтооҕо:

— Убаһа төбөтө бөххө быраҕыллара — олуона көстүү. Хайа эрэ ыал оҕотугар идэһэни кытта холбуу ыыппытын сатаан дьаһайбакка бырахтылар дуу. Быраҕыллыбыт убаһа төбөтүн, булт этин социальнай ситимҥэ көрдөхпүнэ, эбээлээх эһээбин саныыбын. Кинилэр үйэлэригэр ас итинник быраҕыллыбат, сиэр да тутуһуллар кэмэ этэ…