Быйыл АЛРОСА хампаанньа Экологияҕа киинэ ойуур баһаардара сир үрүт араҥатыгар, уу эбийиэктэригэр, кыыл-сүөл уонна үүнээйи эйгэтигэр дьайыыларыгар биир кэлим чинчийиини ыытар.
Бырайыак түһүмэхтэргэ араарыллар. Билигин учуонайдар бастакы түһүмэххэ хонуу үлэлэрин бүтэрэллэр уонна чинчийии лабораторнай чааһыгар көһөллөр. АЛРОСА бырайыагынан ойуур баһаардарын кэнниттэн экосистеманы чөлүгэр түһэрэргэ этиилэри киллиэриэхтэрэ.
Холбоһуктаах үлэҕэ итинник чинчийиилэри ыытарга улахан уопуттаах РНА СС криолитозона биологическай кыһалҕаларыгар института тардылынна. Учуонайдар Саха сирин арҕаа, соҕуруу, киин уонна хотугу сир киэҥ нэлэмэн сиригэр эспэдииссийэлэргэ сылдьыахтара.
Научнай-чинчийэр үлэлэр салайааччылара, биология наукатын доктора, РНА СС криолитозона биологическай кыһалҕаларын институтун дириэктэрин солбуйааччы Александр Исаев чинчийии хайдах ыытылларын уонна бастакы эспэдииссийэлэр тустарынан кэпсээтэ:
«Мииринэй, Сунтаар, Ньурба, Бүлүү, Горнай, Хаҥалас, Нам, Үөһээ Дьааҥы улуустарын сирдэригэр-уоттарыгар үлэ ыытыллар. Ирбэт тоҥ экосистиэмэтигэр ойуур баһаардарын дьайыыларын туһунан киэҥ матырыйаал хомулунна. Куруҥ саба үүнэр тэтимин, фито-зооценоз састааба уонна структурата, үрүт араҥа, микроклимат усулуобуйата уларыйарын уо.д.а. тустарынан пуонда уонна литература чахчыларын анаалыстааһын салҕанар. Баһаар кэнниттэн химическэй биэсэстибэлэр сыҕарыйар хайысхаларын туһунан матырыйаал хомулунна. Хомуллубут матырыйаалы камеральнай чинчийии саҕаланна.
Биһиги хонуу үлэтин кэмигэр үүнээйини уонна үрүт араҥаны ойуулаан көрдөрөбүт, үрүт араҥа, түгэх дьапталҕатын анаалыстара ылылынна. Микроклиматическай уларыйыылары регистрациялыырга анал прибордары олордобут, учаастактары ойуулаан ыытабыт. Ону таһынан бытархай үүтүнэн иитээччилэри уонна үөнү-көйүүрү киллэрэн туран, фауна чинчийиллэр. Быйыл улахан матырыйаалы хомуйары ситистибит. Бу бырайыакка гидрохимиктар, геоботаника, зоология салаатын исписэлиистэрэ, картографтар, географтар уо.д.а. учуонайдар кыттыһаллар, ол эбэтэр чинчийиилэр биир кэлим буолуохтара”.
Бу күннэргэ институт учуонайдара Горнай улууһугар үлэлээтилэр. Ураты болҕомтолорун былырыын баһаар алдьатыылаах күүһүттэн эмсэҕэлээбит Бэс Күөл сэлиэнньэ таһынааҕы тайҕа ылла. Александр Исаев бэлиэтээбитинэн, чопчу ити учаастакка ойуур чөлүгэр түһэрэ бэлиэтэммэтэ.
«Манна сайын устата араас хайысха исписэлиистэрэ үлэлээтилэр, ойуур чөлүгэр түһэр процеһа саҕалана илик, онон ойуур чөлүгэр түһэриллибэтин кэриэтэ”, — диэтэ кини.
Манна даҕатан эттэххэ, Горнай улууһун Кировскай нэһилиэгин олохтоохторо уларыйыылары эмиэ биллилэр. Ааһыма олохтооҕо Анастасия Егорова санаатынан, баһаар содула иһэр уу хаачыстыбатыгар эмиэ билиннэ:
“Баһаар биһиги чугастааҕы күөлбүтүгэр элбэх маһы суулларбыта. Мин санаабар, күөл таһынааҕы сыгынньах мас уу хаачыстыбатыгар дьайда. Тоҕо диэтэххэ, уу хас да күн турдаҕына, ордук кыһын, буомурар, чалахай курдук буолар. Ол төрүөтүнэн, арааһа, күөл таһынааҕы сыгынньах мастар буолаллар быһылаах. Оттон кыыл-сүөл туһунан эттэххэ, мин быйыл бэл, бурундуугу да көрбөтүм, көтөр-сүүрэр да аҕыйаабыт курдук. Кыыллар олох аҕыйаатылар, дьабарааскы эмиэ көстүбэт”.
Учуонайдар этэллэринэн, ити чахчылар уонна үрүт араҥаттан, ууттан ылыллыбыт боруобалар Саха сирин ойуурдара чөлүгэр түһэр кыахтарын үөрэтэргэ көмөлөһүөхтэрэ.
«Бу соҕотох учаастак буолбатах, биһиэхэ өссө мантан ырааҕа суох “бэстээххэ” учаастак баар. Онно баран ойуур чөлүгэр түһүүтэ хайдаҕын көрүөхпүт. Тэллэйдэри син булбутум, наһаа киһи сиир тэллэйэ буолбатахтар да буоллар. Ол гынан баран, ити ойуур бэйэтин олоҕунан олорорго кыһалларын көрдөрөр”, — диэн институт наукаҕа үлэһитэ Людмила Михалева кэпсээтэ.
Экспертэр хас биирдии квадратнай миэтэрэни үөрэтэллэр. Тоҕо диэтэххэ, сөптөөх чахчылартан тулалыыр эйгэҕэ тахсыан сөптөөх барыллааһын төһө чопчу буолара тутулуктаах.
АЛРОСА Экологияҕа киинин салгын уонна уу сыһыаннаһыыларын бэрээдэктээһин бөлөхтөрүн салайааччы Анастасия Куприянова эппитинэн, баһаардар ойуурга хоромньуну таһаараллар, тулалыыр эйгэни умайыы бородууктатынан киртитэллэр, экология уларыйыытыгар тириэрдэллэр, биологическай ресурсаларга дьайаллар.
«Саха сиригэр баһаардар сылаас балансата уларыйыытын төрүөтүнэн буолаллар. Ол иһин, ойууру чөлүгэр түһэрии көдьүүстээх буоларын туһугар эрдэ чинчийэр, анаалыстыыр уонна сөптөөх түмүктэри оҥорор олус суолталаах”, — диэтэ кини.
Чинчийии иккис, түмүктүүр түһүмэҕэ эһиил ыытыллыаҕа. Үлэ түмүгүнэн ойууру чөлүгэр түһэрии барыла биллиэҕэ, ол иһин, бырайыак уопсай өрөспүүбүлүкэтээҕи суолталаах. Чинчийии көмөтүнэн ойуур баһаардара тулалыыр эйгэҕэ дьайыыларын истиэпэнэ чопчуланыаҕа, табыгаһа суох уларыйыылары, сир-уот бэйэтэ чөлүгэр түһэрин барыллыыр кыах бэриллиэҕэ.
«АЛРОСА» пресс-сулууспатын матырыйаалыттан
Эп-эдэркээн уолаттар милиция үлэтин өрө тутан, дьон нус-хас олоҕун туһугар туруулаһа сылдьан сидьиҥ дьон илиититтэн…
Дьокуускайга “Чайковский-фест” ньиргийэ турдаҕына, “Иоланта” операҕа сылдьыбытым. Бу операҕа хараҕа суох кыыс туһунан кэпсэнэр. Аҕата-ийэтэ…
Быйылгы дьылга бастакы "Айкуо" сэрийээли көрөн бүтэрдибит. Дьон-сэргэ саҥа сэрийээли олус сөбүлээбит, оҕолор оонньуулларын астыммыт.…
"ҮРГЭЛ" галереяҕа алтынньыга Сардаана Владимировна Яковлева уонна киһи кыыһа Анжелика Викторовна хартыыналарын дьон көрүүтүгэр туруордулар.…
Кэнники кэмҥэ элбэх киһи хаан баттааһына үрдүүрүнэн эрэйдэнэр буолла. Төбө ыалдьыбат буоллаҕына, үгүстэр наадыйбаттар, билбэттэр…
Үөһээ Бүлүү улууһугар булчут сүттэ диэн иһитиннэрии киирбитин кэннэ, сэтинньи 4 күнүгэр көрдүүр үлэ саҕаламмыта. …