1917 сыл атырдьах ыйыгар Танда-Бахсы (Чурапчы улууһун Кытаанах нэһилиэгэ) дьадаҥы ыалыгар Максимовтарга төрдүс, оһоҕос түгэҕинээҕи соҕотох уол оҕо төрөөбүтэ. Аҕабыыкка сүрэхтэтэн Сэмэн диэн ааттаабыттара.
Мин кинилиин үс сыл Чурапчы педучилищетыгар үөрэммиппинэн, кэлин бииргэ үлэлээбиппинэн билэбин. Оччотооҕу аас-туор олоххо, ордук ыраахтан сылдьар ыччат үксүн аҥаардас истипиэндьийэбит сыыһынан аһаан-таҥнан, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан үөрэммиппит. Саастан-саас сэллигинэн ыалдьыы, сыынга, сүһүөх ыарыыта күүскэ турара, өлүү-сүтүү да тумнубат этэ.
Сэмэн, иринньэх доруобуйалаах киһи, олус хоттороро эрээри, эксээмэннэрин барыбытын кытта тэҥҥэ туттарсан иһэрэ. Арыычча өттүбүт чараҥтан чочунаахтаан ыалдьааччыларбытын өллүүрбүт. Биирдэ Субуруускай Куосталыын муҥхаҕа сылдьан балык аҕалан аһаппыппытын өйдүүбүн. Уолаттар үксүбүт “Ворошиловскай ытааччы” этибит. Проня Макаровтыын туоһапканан саадьаҕай улуну өлөрбүппүт. Хаас саҕа улахан этэ, толору күөс буолла. Онно Сэмэннээх Кешабыт (И. А. Петров‑II, сэрииттэн эргиллибэтэҕэ)үөрбүттэрэ эриэхсит. Сеня бэйэтэ да үөрүнньэҥ муҥутаан, үөрдэ-көттө, тириттэ-хорутта, айаҕа аһыллан кэпсээн-ипсээн бөҕө буолаахтаабыта.
1940 сыл бэс ыйыгар лоп курдук 30 буолан училищебытын бүтэрбиппит. Оонньуур-күлэр эдэр сааспыт күөгэйэр күнүгэр учуутал аттестатын тапталлаах дириэктэрбит К. Д. Потапов туттарбыта. Бары араас, ол иһигэр ыраах хоту оройуоннарга учууталлыы тарҕаспыппыт. Сенябыт доруобуйатын туругунан оройуонугар хаалан, Хадаар Уорҕатыгар ананан үлэтин үчүгэй баҕайытык саҕалаабыта.
Сайаҕас, кэпсэтинньэҥ, оҕо санаатын тутар эдэр учуутал уорҕаларга сөбүлэппитэ. Кини бастакы кылааска үөрэппит оҕолоруттан Сима Сергеев уолчаан кэлин саха Дьоруой-пиэнньэринэн ааттаммыта. Хорсун Сима Сергеев уонна кини маҥнайгы учуутала С. М. Максимов тустарынан ахтыы, суруйуу элбэх этэ. Учуутал, үөрэнээччи истиҥ сыһыаннара, бу хорсун быһыы үйэтитиллэр, кэрэ кэпсээн-номох буолар дьылҕалаахтар. Оннук даҕаны этэ…
Аҕа дойду сэриитин уот холоруга биир бастакынан эдэр учуутал Семен Максимовы сөрөөбүтэ. 1941 сыл балаҕан ыйын 4 күнүгэр оскуолатын, оҕолорун хаалларан сэриигэ барбыта. Бу ыҥырыыга Чурапчыттан 280‑ча этилэр, Мальтаҕа үөрэтиини барбыттара. Манна учуутал киһиэхэ хамандыыры бэлитиичэскэй чааска солбуйааччы (замполит) эбээһинэһин сүктэрбиттэрэ. Ол эдэр киһиэхэ буһуу-хатыы оскуолатынан буолбута. Учуутал-замполит тыллара сүүһүнэн саха саллааттарыгар Москва аннынааҕы уонна 1942 сыл кыһыҥҥы итиэннэ сайыҥҥы кырыктаах хаан тохтуулаах кыргыһыыларга өй-тирэх буолбуттара саарбахтаммат. Кэлин кини, хомуньуус, баартыйа райкомун чилиэнэ, штаты таһынан лекторынан, пропагандиһынан өр сылларга айымньылаахтык үлэлээһинэ бу уоттаах сэрии хонуутуттан саҕаламмыта диир толору бырааптаахпыт.
1942 сыл тохсунньутуттан Соҕуруулуу-Арҕааҥҥы фронт 81‑с дивизиятын 202‑с полкатын састаабыгар сэриилэһэр. Москва аннынааҕы улуу кыргыһыыларга Кыһыл Аармыйа кыайыыта Германия хотторугаһа суоҕун туһунан дойҕоҕу бүтэһиктээхтик көмпүтэ. Тохсунньу-муус устар ыйдарга кимэн киирии фронт кирбиитин Ленинградтан Хара муораҕа диэри 350–400 км арҕаа диэки сыҕарыппыта. Семен Михайлович кыргыһар дивизията Курскай-Харьков туһаайыыларынан кыһыҥҥы-сааскы хапсыһыыларга кыттыыны ылар. Элбэх куораттары, дэриэбинэлэри босхолоһор. Чааһа кимэн киирэн истэҕинэ өстөөх өлүүлээх уоту аспыт ДОТ-ун суох гынар кутталлаах сорудахха кыттан, толорон махталы ылар. Харьков тула сэриигэ разведкаҕа сылдьан өстөөх блиндаһын суох оҥорсон эмиэ чаас хамандыырын махталын ылбыта.
1942 сыл сайыныгар өстөөх Керчь, Севастополь куораттары ылбыта. Харьков оройуонугар биһиги сэриилэрбит ыараханнык хотторбуттара, чугуйарга күһэллибиттэрэ. Кавказка, Сталинградка быһаччы куттал суоһаабыта. Хотторуу, чугуйуу ыар тыына хара былыт буолан сабардаабыта… Инньэ гынан “кэннинэн биир да хардыыны чугуйбат” кытаанах бирикээс ылыллыбыта уонна толоруллубута. Ол алдьархайы туораабыттар ортолоругар рядовой С. М. Максимов эмиэ баара. Бу ынырык хапсыһыыларга биирдэстэригэр атаҕар бааһыран, хас да госпиталларга эмтэнэн, инбэлиит буолан, тайахха тэптэрэн дойдутун булбута.
Сэрии тыҥааһыннаахтык бара турар кэмигэр буойун, саллаат үөрэммит Кытаанах оскуолатыгар военрук-учууталынан, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн ананар. Уопсастыбаннай ноҕурууска быһыытынан Сылаҥ уонна Арыылаах оскуолаларыгар уонна улахан дьоҥҥо бүттүүн начаалынай-байыаннай үөрэҕи ыытар. Салгыы Чурапчы сэттэ кылаастаах оскуолатыгар дириэктэринэн, хомсомуол райкомун иккис сэкирэтээринэн, эмиэ да Дириҥҥэ оҕо дьиэтин дириэктэринэн үлэлээбитэ. Кэлин 1948–1966 сылларга барыта 18 сыл Болтоҥо начаалынай оскуолатыгар солбуллубат сэбиэдиссэй этэ.
Олоҕун үтүө, эрчимнээх сылларын бүүс-бүтүннүү бу нэһилиэккэ аныыр. Бартыыйынай тэрилтэ сэкирэтээрин пропагандист сыралаах үлэтин кытта дьүөрэлээн, нэһилиэк хаһаайыстыбаннай, социальнай олоҕор быһаччы кыттара, салайсара. Нэһилиэк аҕа баһылык туттубут учууталын сыаналаан, кэлин бөдөҥсүйбүт Субуруускай аатынан сопхуос Бочуотун кинигэтигэр киллэрэн, хорсун буойун, тыа сирин учууталын үтүө аатын үйэтиппитэ.
Максимовтар Болтоҥоҕо биэс оҕоломмуттара. Семен Михайлович кэргэнэ Александра Петровна олоххо олус сэргэх, актыыбынай көрүүлээх буолан, кини ыытар бары уопсастыбаннай үлэтин биир бастакынан өйөөччү, дьахталлар хамсааһыннарын көҕүлээччи этэ. Нэһилиэккэ ыытыллар култуурунай-сырдатар үлэ кинилэрэ суох барбата. 1966 сыллаахха оҕолорун салгыы үөрэттэрэр сыалтан оройуон киинигэр Чурапчыга олохсуйбуттара. Семен Михайлович бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри орто оскуолаҕа учууталлаабыта. Ол да кэнниттэн быар куустан олорботоҕо. Олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар производственнай кэмбинээккэ, элбэх ыччаттардаах тэрилтэҕэ пропагандистаабыта.
Рядовой саллаат, учуутал эйэлээх олоххо дойдутугар, норуотугар анаммыт үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта. “Аҕа дойду сэриитэ” I истиэпэннээх уордьан, элбэх мэтээллэр кавалердара, икки төгүл Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуоттаах грамотатынан наҕараадаламмыта. Күндү биир идэлээхпит, буойун, учуутал 1986 сыллаахха балаҕан ыйын 1 күнүгэр ыарахан ыарыыттан биһиги кэккэбититтэн туораабыта.
Семен Михайлович оҕолоро бары аҕаларын, ийэлэрин курдук көнө-үтүө суобастаах ытык дьон, оттон сиэннэр, хос сиэннэр улааталлар, олох салҕанар. Ураты сэмэй, айылҕаттан айдарыылаах аламаҕай майгылаах биир идэлээхпитин, үтүө табаарыспытын Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтиир кэмҥэ биһиги ортобутугар баарын курдук ахтан-санаан ылабыт. Оттон бу кэпсээним кэрэ киһи туһунан ытыктабылым бэлиэтэ буолуохтун.
Р. М. Саввин, норуот үөрэҕириитин туйгуна, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ.
(Архыып матырыйаалынан).
Хаартыскаҕа: буойун, учуутал С. М. Максимов.
— Халлааммыт тымныйан, бу күннэргэ хайдах эрэ күһүммүт чугаһаабыт курдук. Быйыл күһүн хантан эмэ убаһа ылан…
Бүгүн, атырдьах ыйын 17 күнүгэр, киэһэ 17:45 чааска Чурапчы улууһугар Одьулуун нэһилиэгин 1945 сыллаах төрүөх…
“Сотору бөх тоҕор баахтар аттыларыгар минньигэс бэйэлээх тэллэйдэр төкүнүйэ сытар буоллахтарына, улаханнык соһуйуом суоҕа” диэн…
Дьокуускайга атырдьах ыйын 17 күнүгэр оҕунан ытыыга өрөспүүбүлүкэ чемпионата чөмпүйэнээтэ түмүктэннэ. Күрэхтэһии түмүгүнэн Арассыыйа Куубагар…
— Кыбартыыраны бас билээччигэ салайар хампаанньа (УК) өҥөтүн төлөбүрэ ааҕыллыытыгар ханнык иэн туһанылларый? Ыйытыыга СӨ Дьиэни-уоту…
Бу күннэргэ Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Александр Жирков Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьаҥхаады, Доллу нэһилиэлиэктэрин пиэрмэлэригэр…