Учуутал, суруйааччы Идэлги туһунан истиҥник

Дьоро күн ыҥырыылаах ыалдьыттарынан норуодунай суруйааччы Семен Андреевич Попов — Тумат, «Айар» кинигэ кыһатын дириэктэрэ Август Васильевич Егоров, «Таммахтар» лит. холбоһук кэскиллээх салайааччыта Наталия Гаврильевна Пахомова итиэннэ Василий Васильевич олоҕун аргыһа, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Нина Николаевна Скрябина, кыыһа Саргылаана Васильевна, күтүөтэ Николай Борисович Бадаевтар кыра уоллара Женялыын кыттыыны ыллылар.

Скрябиннар олорбут дьиэлэрин киппэ истиэнэтигэр Василий Васильевич Скрябин — Идэлгигэ аналлаах мыраамарга чочуллубут өйдөбүнньүк бэлиэни Нина Николаевнаны кытта оскуола дириэктэрэ Михаил Михайлович Макаров дохсун ытыс тыаһа доҕуһуоллаах арыйдылар. Мустубут ыалдьыттарга туһаайан Сэмэн Тумат, Август Егоров уо.д.а. истиҥ ахтыыларын оҥордулар.
Оскуола киэҥ саалата тэрээһин кыттыылаахтарын, ыалдьыттары оҕо-аймах саҥатынан айхаллыы көрүстэ. Идэлги араас сылларга суруйталаабыт ыстатыйаларын, кинигэлэрин быыстапката дьон-сэргэ болҕомтотун тарта.

Идэлги биир идэлээхтэрэ Диана Егоровна Тарабукина, Афанасий Васильевич Зыков учуутал, суруйааччы суруйан хаалларбыт айымньыларын кытта ситимнээн, олоҕун саха тыла барҕара сайдарын туһугар анаабыт үтүмэн үлэтин бары өртүнэн киэҥник сырдаттылар. Олохтоох дьаһалта аатыттан Татьяна Юрьевна Попова мустубут дьоҥҥо эҕэрдэ тылы эттэ. Кыраайы үөрэтэр куруһуок иитиллээччилэрэ Айыына Попова ( 5 кылаас), Юра Егоров (10 кылаас) Идэлги олоҕун кэпсээниттэн саҕалаан айар үлэтин киэҥник хабан сырдаттылар. Уолаттар бөлөхтөрө Идэлги хоһооннорун ис сүрэхтэриттэн долгуйан туран аахтылар, «Оҕолорбут кэпсэтэллэр» кинигэтиттэн быһа тардан, көрдөөх-нардаах түгэннэртэн оонньоон көрдөрдүлэр. Идэлги тылыгар, Тамерлан Иванов «Ахтар, саныыр оскуолам» ырыата ылланна. Төхтүр оскуолатын үөрэнээччилэрэ хомуска оонньоотулар. Айыллаан Игнатьев «Төрүт тылгын харыстаа», Арина Борисова «Саха сирэ» ырыалара дьон сүргэтин көтөхтүлэр.

Идэлги төрөөбүтэ 80 сылынан Август Егоров «Айар» кинигэ кыһатыгар иккис тыыннанан тахсыбыт Боссоойко туһунан сэһэнэ «Хааннаах сонор» диэн аатынан тахсыбытын туһунан билиһиннэриитэ үгүс ааҕааччыга дьоһун бэлэх буоларын туоһулаата. Август Васильевич биирдиилээн үөрэнээччилэргэ, ааҕыы тиэмэтигэр сыһыаннаах боппуруостар кыайыылаахтарыгар, кинигэ бэлэхтэри туттарда уонна кэлэр да өртүгэр сахалыы тахсар кинигэлэри ааҕалларыгар сүбэлээтэ.
Василий Скрябин үтүө дьон аатын үйэтитиигэ эмиэ үлэлээбитэ. Ол курдук умнулла быһыытыйбыт суруйааччы Дмитрий Таас туһунан ахтыылара туспа кинигэ буолан тахсыбыта, Аны туран, үлэлии сылдьар оскуолатыгар И.М.Романов аатын иҥэриигэ туруулаһан, дьулуһан туран үгүс сыратын уурбутун түмүгэр, 1999 с. Романов
аата бу оскуолаҕа иҥэриллибитэ.
Учуутал быһыытынан үлэлиир сылларыттан дьиэтээҕи бибилэтиэкэтин тэринэн барбыта. Төхтүр оскуолатын Шаталов ньыматынан үлэлиир учууталларын баай уопуттара оччотооҕу хаһыаттарга бэчээттэммиттэрэ. Элбэх сэминээрдэр, аһаҕас уруоктар, санаа атастаһыылара уо.д.а. үлэлэр тигинэччи ыытыллаллара. Итиннэ барытыгар кини инники күөҥҥэ буолара.

Иван Сысолятин салайааччылаах «Таммахтар» литэрэтииринэй холбоһук үлэтин өрөгөйдөөх кэмнэригэр айар үлэҕэ холонууларын саҕалаабыта. Кинигэлэрэ утуу-субуу бэчээттэнэн барбыттара. Дуобакка, гиирэ анньыытыгар тус ситиһиилэрдээҕин таһынан үөрэнээччилэрин, Төхтүр үлэһит ыччатын түмэн дьарыктыырын туһунан ахтааччылар эмиэ бааллар.

Тапталлаах аҕаларын төрөөбүтэ 80 сылынан оҕолор, сиэннэр ааттарыттан Нина Николаевна кыыстаах күтүөтүн кытта Төхтүр оскуолатын аатыгар барҕа махтал тылларын тиэртилэр уонна сүүс тыһыынчаны уу харчынан туттардылар.
Бэйиэт, кыраайы үөрэтээччи, успуорду өрө тутааччы, саха тылын сүмэтин илдьэ сылдьыбыт итиэннэ дьоһун айымньылары суруйан хаалларбыт идэтийбит суруйааччы Идэлги айымньылара хайа да кэмҥэ туспа ааҕааччылардаах буолуоҕа. Онтон кини үөрэнээччилэрэ учууталларын үтүө үлэтин салгыахтара диэн бигэ эрэллээх тарҕастыбыт.

Августина Хабарова.

Ааптар хаартыскаларга түһэриитэ.