Учууталга сыаналаах бэлэх?!

Бу күннэргэ социальнай ситимнэринэн биир учууталга үрүҥ көмүс киэргэл биэрбиттэрин туһунан сурах сири-сибиири бараата. Онтон сокуон тугу этэр? Төрөппүттэр, учууталлар туох санаалаахтар?

Төрөппүттэр кыахтаахтарын көрдөрө сатыыллар

Үөрэх дьылын түмүктэниитэ, оскуоланы бүтэрии кэмэ кэлэн сыллата күөрэйэр боппуруос, сорох элбэх оҕолоох төрөппүттэргэ “төбө ыарыыта” эмиэ күөдьүйэн таҕыста. Ол — учууталларга бэлэх. Бу күннэргэ социальнай ситимнэринэн биир учууталга үрүҥ көмүс киэргэл биэрбиттэрин туһунан видеоны үгүстэр көрбүккүт буолуо, ол да иннинээҕи сылларга ити курдук улахан суумалаах бэлэхтэри оҥороллорун туһунан уора-көстө кэпсииллэрэ, суруйаллара. Дьиҥэр, учууталлар баһыйар улахан аҥаардара “миэхэ маннык бэлэх наада”, “миэхэ онтум суох” диэн аһаҕастык эппэттэрэ чахчы. Биир эмэ харчыга хараҕа хатаммыт учуутал инньэ диэн сөп эбитэ дуу…

Үөрэх дьылын түмүктэниитэ, оскуоланы бүтэрии кэмэ кэлэн сыллата күөрэйэр боппуруос, сорох элбэх оҕолоох төрөппүттэргэ “төбө ыарыыта” эмиэ күөдьүйэн таҕыста. Ол – учууталларга бэлэх.

Бэлэх сууматын хайдах быһааралларый? Аныгы төрөппүттэр үлэттэн быыс булбаттар, оҕо төһөнөн улаатар, соччонон оскуолаттан тэйэн иһэллэр. Ити кистэл буолбатах. Ол иһин көхтөөх, “яжмать” төрөппүттэр муоһаны бэйэлэрин илиилэригэр ылаллар, дьэ уонна таптаабыттарынан “салайаллар”. Аҕыйах сыллааҕыта биир учууталга букатын 80 тыһ. солк. суумалаах бэлэҕи оҥорбуттар үһү диэн соһутан тураллар.

“Эйиэхэ тугу бэлэхтээтилэр?”

Учууталлартан ыйыталаһан көрдөххө, бэйэлэрин икки ардыларыгар кимиэхэ тугу бэлэхтээбиттэрин туһунан кэпсэтэллэрин билинэллэр. Биир идэлээхтэригэр 80 тыһ. солк. суумалаах бэлэҕи оҥорбуттарын туһунан эппиппин истэн баран букатын тиэрэ кэлэн түһэ сыстылар. Мин ыйыталаспыт учууталларым быһа холуйан саамай үрдээбитэ 7–10 тыһ. солк. суумалаах бэлэҕи ылбыттарын билинэллэр. Үгүстэр олус сыаналаах бэлэҕи оҥорор сыыһа дииллэр. Тоҕотун ыйыталаһан көрдөххө, учуутал, кылаас салайааччыта буолалларын быһыытынан араас социальнай таһымнаах, кыахтаах дьон оҕолоро баалларын ыйаллар. Биир учуутал ол кэриэтэ ити харчыны ол кыаммат ыалга көмө быһыытынан биэриэхтэрин сөп этэ диир. Ол гынан баран, биһиги уопсастыбабыт, өйбүт-санаабыт ити таһымҥа тиийэ илигин, оҕолор тиийиммэт-түгэммэт ыал оҕотун аһыныахтааҕар күлүү-элэк оҥостоллорун, сиилииллэрин этэр. Ол барыта төрөппүт иитиититтэн тахсарын бэлиэтиир.

Ыйытык тугу туоһулуур?

Арассыыйаҕа ыытыллыбыт ыйытыктарга сигэннэххэ, төрөппүт 55% сибэккигэ харчы хомуйар, 66% — сэртипикээккэ, 42% — минньигэскэ, 12% — косметикаҕа, 7% — дьиэ табаарыгар. Атыттар канцелярия табаарын, деликатес уонна парфюмерия ылаллар эбит.

Онтон учууталлар туох сиэрдээх бэлэҕи ылыахтарын баҕаралларын туһунан ыйытык сыыппаралара бу курдук: 80% — кинигэ, канцелярскай табаар — 74%, кэбиниэти оҥорууга көмө — 70%, култуура-аралдьытар тэрээһиннэргэ билиэт — 66%, кофе, чэй – 66%.

Ыйытык туоһулуурунан 10 учууталтан тоҕуһа бэлэҕи буолуохтааҕын курдук ылынар, 10% эрэ утарар эбит. Маныаха болҕомтону эрэйээччи үксэ дьахтар аймах эбит — 47%, эр дьон 26% эрэ бэлэх ылыан баҕарар.

Аны ыйытыкка кыттыбыт учууталлартан 35% эрэ урукку үөрэнээччилэрэ бэлэх-туһах оҥороллорун туһунан хоруйдаабыттар.

Туһааннаах министиэристибэ хоруйа

Учууталларга бэлэх оҥорууга суумата хааччахтааҕын дуу, суоҕун дуу билээри Үөрэх уонна билим министиэристибэтиттэн туоһуластыбыт.

— РФ Гражданскай Кодексын 575 ыст. 1 п. олоҕуран, үс тыһыынча солкуобай суумалаах көннөрү бэлэхтэн тахсар суумалааҕы бэлэхтиир көҥүллэммэт:

1). кыра саастаахтартан уонна бэйэтин дьаһанар кыаҕа суох дьонтон, кинилэр сокуоннай бэрэстэбиитэллэриттэн;

2). Үөрэх, мэдиссиинэ, социальнай өҥөнү оҥорор уонна итиниэхэ ханыылыы тэрилтэлэр, ол иһигэр тулаайах, төрөппүт көрүүтэ суох хаалбыттар тэрилтэлэрин үлэһиттэригэр, эмтэниигэ, көрүүгэ эбэтэр иитиигэ сылдьар дьонтон, бу дьон кэргэттэриттэн уонна аймахтарыттан;

3). Дуоһунастаах балаһыанньатынан эбэтэр кинилэр сулууспалаах эбээһинэһин толороллорунан сибээстээн РФ судаарыстыбаннай дуоһунастаахтарын, РФ субъектарын судаарыстыбаннай дуоһунастаахтарын, муниципальнай дуоһунастаахтарын солбуйар сирэйдэргэ, судаарыстыбаннай сулууспалаахтарга, муниципальнай сулууспалаахтарга, Арассыыйа Баанын сулууспалаахтарыгар.

Маныаха сокуон бэлэх ахсаанын хааччахтаабат. Ол эбэтэр учууталга 2 тыһ. солк. суумалаах чэйи уонна эмиэ итиччэ суумалаах сибэккини биэрии сокуонунан көҥүллэнэр. Атыннык эттэххэ, хас биирдии бэлэхтэммит биридимиэт суумата 3 тыһ. солк. үрдүө суохтаах. Кылаас аатыттан бэлэх биэрэргэ эмиэ бу быраабыла тутуһуллар,” — диэн суругунан хоруйдаатылар.

САНААЛАР

Мин 500 солк. да биэрэрим ыарахан

Татьяна И., үс оҕолоох ийэ:

— Мин икки оҕом оскуолаҕа үөрэнэр, биир оҕом уһуйаан иитиллээччитэ. Кэргэммиттэн арахсыбытым. Төрөппүттэр сылы быһа харчы бөҕө хомуйаллар. Ити актыбыыс аатырар аҕыйах төрөппүттэр бэйэлэрин турунуулара. Мин санаабар, сылга биирдэ Учуутал күнүгэр биэрдэххэ сөп этэ. Ону төрөппүттэр аһара баран, Саҥа дылга, Дьахтар күнүгэр кытта бэлэх оҥороллор. Ол кырата 3 тыһ. солк. буолар, ону таһынан хайаан даҕаны букеттыыллар. Быйыл орто оҕом алын кылааһы бүтэрдэ, кыра-кыра баһаам суума хомулунна. Арааһа, 10 тыһ. таҕыста быһыылаах. Аны алын кылааһы бүтэрээччилэртэн учууталларга сибэккигэ диэн эмиэ харчы хомуйар буолбуттар эбит. Оскуоланы бүтэрэр оҕолор эбитэ буоллар өссө өйдүөххэ сөп этэ. Итини хайдах эрэ тохтотуох эбиттэр. Биирдэ эмэ этэн көрдөххө, кыаммат аата тоҕо элбэх оҕоломмуккунуй диэх курдук утары саҥарааччылар кытта бааллар. Хайыахпыный, оҕобун туораппатыннар эрэ диэн эппит суумаларын биэрэргэ күһэллэбин.

Үчүгэй учууталга киһи кэрэйбэт

Юлия О., куорат олохтооҕо:

— Биһиги икки оҕолоохпут. Улахаммыт оскуоланы бүтэрбитэ, кырабыт быйыл 9‑с кылааһы бүтэрэр. Наһаа сыаналаах бэлэҕи оҥорбуттар диэн сыл аайы кэпсэтии тахсар. Ол эрээри, биирдэ даҕаны учуутал дуу, төрөппүттэр дуу миэрэҕэ тардыллыбыттара иһиллибэт. Ол аата көҥүллэнэр буоллаҕа. Дьиҥэр, кырдьыгын эттэххэ, учууталтан тутулуктаах буолуо дии саныыбын. Биһиги улахан оҕобут оскуоланы бүтэрэригэр учууталга путевка ылан бэлэхтээбиппит. Олох кэмсиммэппин. Биир даҕаны төрөппүт наһаа элбэх суумалаах диэн эппэтэҕэ. Оҕолорбутугар чахчы иккис ийэ этэ. Аата-ахсаана биллибэт тэрээһиннэргэ кытыннаран оҕо личность быһыытынан сайдарыгар сирдиирин таһынан, үөрэхтэрин кыраҕытык көрөрө, төрөппүттэри кытта адьас күүскэ үлэлэһэрэ. Туох эмэ уустук үөскээри гынна да тута төлөпүөннүүрэ. Кырдьыгын эттэххэ, билиҥҥи учууталбытыгар ити курдук суумалаах бэлэҕи оҥоруохха диэтэхтэринэ, утарар санаалаахпын. Тоҕотун сиһилии ыйбатым ордук.

ХААРТЫСКА HTTPS://PXHERE.COM/RU СААЙТАН