Угуйугунан аһара үлүһүйбэккэ…

Балаҕан ыйын 1 күнүттэн дойду үрдүнэн куйаар ситимигэр угуйук туһунан сокуон үлэтин саҕалаата. Саҥа сокуон туһунан үгүс киһи истэн баран, ситэ өйдөөбөккө, «миэхэ сыһыана суох ини» дии санаан аһаран кэбиспитэ буолуо…

Ол эрээри, эн бобуулаах социальнай ситимнэргэ бэйэҥ астыыр туоркун атыылыыр буоллаххына, эбэтэр кимтэн эмит харчыга биитэр босхо табаар тутан «бу олус үчүгэй, сакаастааҥ» диэн суруйар буоллаххына — сокуон эйиэхэ быһаччы сыһыаннаах.

Бүгүн ити уустук сокуону судургу тылынан хайдах үлэлиирин, туохтан сэрэниэххэ наадатын, уонна саамай сүрүнэ — хайдах улахан ыстараапка түбэспэккэ, бэйэ дьыалатын салгыы сайыннарыахха сөбүн ырытыахпыт.

Судургутук быһаардахха

Дьиҥэр, федеральнай сокуон 2022 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн үлэлиир. Ол эрээри, ити кэмҥэ буруйдаахтарга ыстараап көрүллүбэт буолара. Оттон быйыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн сокуону кэһээччилэри ботуччу суумаҕа ыстарааптыыр буоллулар. Сокуон сүрүн ирдэбилэ — дойду куйаар ситимигэр тахсар ханнык баҕарар угуйук анал маркировкалаах, судаарыстыба реестригэр киллэриллибит уонна ол туһунан отчуоттаммыт буолуохтаах. Өйгүтүгэр хатаан кэбиһиҥ — куйаар ситимигэр харчылаах эбэтэр атын туһаҕа (холобур, бартерга) таһаарар угуйуктаргыт барыта судаарыстыба хонтуруолугар киирдилэр.

Санаттахха, Роскомнадзор социальнай ситимнэр реестрдэрин үлэлэтэр. Ол социальнай ситимнэргэ сокуону кэһэр ис хоһоонноох информацияны булар уонна бобор эбээһинэстэрин толорууларын кэтииргэ-маныырга ананар. Бу испииһэккэ аҥаардас информацияны тарҕатар, ону таһынан, угуйугу көрдөрөр ресурстар киирэллэр. Итиэннэ, сууккаҕа 500 тыһ. киһиттэн аҕыйаҕа суох сурутааччылаах блогердар хабыллаллар. Билигин испииһэккэ 15 социальнай ситим киирэн турар. Онуоха, сорох социальнай ситимнэр Арассыыйаҕа бобуллубатахтарын да үрдүнэн, сокуону быһаччы кэһэллэрэ бэлиэтэнэр. Онон сибээстээн, Роскомнадзор бу ресурстарга сорох үлэлэригэр хааччахтары киллэрэр. Холобур, Telegram нөҥүө эрийэр кыах тохтообута, Үoutube бытаардыллыбыт эрэсииминэн үлэлиир, TikTok эмиэ көҥүллэнэр эрээри, хампаанньа бэйэтэ дойду туһанааччыларыгар саҥа видеоконтены угары уонна көрөрү хааччахтаабыта.

Туох угуйукка киирсэрий уонна бобулларый?

Сокуон саамай уустук уонна мөккүөрдээх ыйытыыта: «Угуйукка туох киирсэрий уонна бобулларый?»

«Угуйук туһунан» федеральнай сокуон быһаарарынан, угуйук диэн туохха эмит (табаарга, өҥөҕө) болҕомтону тардыы, интэриэһи үөскэтии уонна атыыга таһаарыы. Оттон табааргын/өҥөҕүн бэйэҥ саайткар эбэтэр бобуулаах социальнай ситимнэргэ көннөрү иһитиннэрии быһыытынан таһаарыы угуйугунан ааҕыллыбат. Холобур, эн бобуулаах социальнай ситимнэргэ бэйэҥ оҥорор туортаргын хаартыскаҕа түһэрэн, сыаналарын, састааптарын ыйан таһаарар түгэҥҥэр — бу угуйук буолбатах. Ити дьоҥҥо табаар көрүҥүн, арааһын билиһиннэриинэн ааҕыллар.

Оччоҕо угуйугунан туох буоларый? Холобур, биир табаары талан, атыттартан ордуктук хайҕыыр, болҕомтону тардыы угуйугунан ааҕыллар. Холобур: «Доҕоттоор! Биһиги саҥа «Сардаана» диэн туорпут атыыга таҕыста! Бу маннык ураты амтаннаах туорду амсайа илик буолуохтааххыт. Билигин сакаастаа, 15%-наах чэпчэтиинэн туһан. Бу сигэнэн киир!» Ити — 100% угуйук. Маннык иһитиннэриигэ «реклама» диэн бэлиэ, угуйук биэрээччи туһунан иһитиннэрии баар буолуохтаах.

Урут тахсыбыт биллэриилэри хайдах гынабыт?

Сокуон бу сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн кэнники түһэрсиллибит дуогабардарга сыһыаннаах. Онон бу сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри тахсыбыт биллэриилэр бу сокуоҥҥа хапсыбаттар. Кинилэри сотторор наадата суох. Оттон 2022 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн тахсыбыт, ол эрээри билигин да «үлэлиир» таһаарыылар, холобур, эн биир маҕаһыын табаардарын бобуулаах социальнай ситимнэргэ тус страницаҕар «закрепить» гынан, үөһэ тута сылдьар түгэҥҥэр, угуйук салҕанан бара турарынан ааҕыллар. Маннык угуйугу булгуччу сотторор наада. Боростуойдук — эргэ угуйуктарга ыстарааптан куотунарга, архыыптыыр эбэтэр сотторор ордук. Саҥа олох — саҥа быраабыла.

Ыстараап кээмэйэ

Сокуон саамай кутталлааҕа — ыстараап суумата ботуччу. Болҕойуҥ, ыстараап хас биирдии угуйук иһин тус-туспа буолар. Ол аата, 10 угуйук иһин 10 араас ыстараап кэлиэн сөп. Биирдиилээн дьоҥҥо (блогер): 2–2,5 тыһ. солк., дуоһунастаах дьоҥҥо (хампаанньа салайааччыта, урбаанньыт): 4–20 тыһ. солк, юридическай сирэйдэргэ (угуйук ааҕыныстыбалара): 100–500 тыһ. солк. Холобур, эн бэйэ дьарыктаах блогергын. Үс араас тэрилтэни угуйуктаан 2,5 тыһ. солк. суумаҕа, ол эбэтэр 7,5 тыһ. солк. суумаҕа ыстараап кэлиэн сөп. Бу улахан суума, онон сэрэхтээх буолуу тоҕоостоох.

Саҥа сокуон, чахчы, эбии үлэни-түбүгү эрэйэр. Бастаан утаа барыта бутуурдаах, уустук курдук буолуо. Ол эрээри, бу сокуон сыала-соруга — кими эрэ накаастыыр, үлэтин тохтотор буолбатах. Сыала — куйаар ситимин ырыынагын «сырдыкка» таһаарыы, нолуоктан куотунууну суох оҥоруу уонна туһанааччыны (ол эбэтэр биһигини) албын угуйуктартан харыстааһын. Бу — саҥа олох кэрдииһэ. Санаан көрүҥ, урут хайдах эрэ кассовай аппараата суох атыы-кутуу, эргинии ыытыллар буоллаҕына, билигин ити сокуон хараҕынан олохпут ирдэбилэ. Сол курдук куйаар ситимигэр эмиэ туспа бэрээдэк олохтонно.

Эспиэр сүбэлэрэ

Эспиэрдэр угуйук туһунан сокуону кэһии иһин улахан суумалаах ыстараапка түбэспэт туһугар тэттик сүбэлэри кытта үллэһиннилэр.

•  Сокуону сиһилии үөрэт. «Бу угуйук дуу, суох дуу» диэн мунаахсыйар буоллаххына, маркировкалыыр ордук.
•  Саҥа ирдэбиллэргэ үөрэн. Бу эн биисинэһиҥ сайдыытын саҥа таһыма.
•  Чиэһинэй буол. Нолуоккун кэмигэр төлөө, угуйугу сокуон быһыытынан таһаар. Оччоҕо биисинэһиҥ туруктаах буолуо.
•  Куйаар ситимэ «көҥүл» эйгэ буолан бүтэн, судаарыстыбанан хонтуруолланар. Онон бу уларыйыылартан куттанан, үлэҕин тохтотума. Төттөрүтүн, барытын сөпкө оҥорон, саҥа быраабыланы туһанарга үөрэн.

*Инстаграм, WһatsApp — Meta тэрилтэ бас билиитэ, РФ-ка экстремистскэйинэн ааҕыллан бобуллубута (признана экстремисткой организацией, ее деятельность запрещена в России)

Сардаана Петрова, юрист, Дьокуускай:

— Биисинэһи сайыннарарга бобуулаах социальнай ситимнэри туһанар урбаанньыттарга контент-былааннарын уларыталлара табыгастаах. Холобур, тус бренды сырдаппакка эбэтэр атыыга ыҥырар тыллары, сигэлэри туһаммакка, табаардар эбэтэр өҥөлөр туһунан билиһиннэриэххэ сөп. Биири өйдөөҥ — сокуон бобуллубут социальнай ситимнэргэ аккауннары үлэлэтэри боппот. Онон салгыы тахсар иһитиннэрии ис хоһоонун кытаанахтык кэтиэххэ-маныахха наада. Туһалаах биллэрэр-көрдөрөр сонуннары, ырытыылары, табаардары кэпсиир видеолары таһаарыахха сөп.

Николай Иванов, урбаанньыт, Дьокуускай:

— Бөдөҥ хампаанньалар бобуллубут ситимнэртэн тахсыбыттара быданнаата. Дьоҕус урбаанньыттар сотору эмиэ атын былаһааккаларга көһүөхтэрэ. Көдьүүстээх угуйуктар Үoutube-ка, TikTok-ка уонна Telegram-ҥа баар буолуохтара. Онно сүрүн аудитория мустуоҕа. Холобур, telegram табаардары уонна өҥөлөрү сайыннарар сыаналаах көдьүүстээх үстүрүмүөн, ону таһынан, блогердарга уонна ханаалларга харчы оҥорор былаһаакка быһыытынан бэйэтин бигэргэттэ.