Угунньа арааһа элбэх

Биир аҕа уолугар: “Ити чап-чараас бачыыҥкалаах дьону үтүктүмэ, кинилэр кыһыҥҥы тоһуттар тымныыга атахтарын таҥаһыгар сылаас, уотунан иитиллэр угунньа (стелька) угаллар, сэрээтэ үс чаас барар үһү” – диэн кэпсиир, сүбэлиир икки ардынан этэрин кулгааҕым уһугунан истэн ааһабын. Кырдьык, аныгы кэмҥэ угунньа арааһа элбэх: сылытар, сымнатар, эмтиир, уҥуоҕу-иҥиэҕи көннөрөр…

Угунньа суолтата

Былыргы сахалар угунньаны атахтарын сылааска тутар, сиигирдибэт туһугар укталлара. Бу туһунан В. Л. Серошевскай “Якуты” үлэтигэр: “Саха айаҥҥа аттанарыгар, бастатан туран, кураанах от угунньатын уларытар. Ол кэнниттэн сыгынньах атаҕыгар куобах эбэтэр тарбыйах тириититтэн ткпит чулкуну түүтүн аллара өттүгэр кэтэр. Онтон түүтүн ис өттүгэр тутан кыра атах таҥаһын (туфельки), ол таһынан саары (сары) эбэтэр этэрбэс (торбаса) кэтэр” — диэн суруйар.

Тирии, түү

Былыр-былыргыттан тугунан да кэмнэммэт куобах, торбос тириититтэн угунньа буолар. Кэлин тэбиэн түүтүттэн, тииҥ оннооҕор саарба, саһыл тириититтэн тигэн бэлэмнээбит угунньалары эмиэ хайҕыыллар. Аҕыйах хонуктааҕыта: “Таба тыһыттан угунньа түүтүн кыратык кырыйа түстэххэ туох да ааттаах үһү” — дииллэрин сэҥээрэ иһиттим. Ханнык даҕаны тымныыны аһарбат дэһэллэр. Үгүстэр эргэ этэрбэһи быраҕар идэлээхпит, онтон билэр дьон кырыйан туһаҕа таһаараллар эбит. Маны кэмиттэн-кэмигэр таһааран куурда сылдьар ирдэнэр итиэннэ эргэ тыс буолан харчыга да барбат.

“Таба тыһыттан угунньа түүтүн кыратык кырыйа түстэххэ туох да ааттаах үһү” – дииллэрин сэҥээрэ иһиттим. Ханнык даҕаны тымныыны аһарбат дэһэллэр.

Ортопедическай

Кэлин сылааһы тутарын таһынан атах уҥуоҕун-иҥиэҕин көннөрөр соруктаах угунньа арааһын оҥороллор. Исписэлиистэр быһааралларынан, атах уллуҥаҕын уларыйыыларыттан (деформация) ордук хаптаҕай уллуҥахтаныы (плоскостопие) бастакы миэстэҕэ (81,5%) турар. Уллуҥах кыратык даҕаны уларыйбыт буоллаҕына, киһи уҥуоҕар-иҥиэҕэр бүтүннүүтүгэр охсуулаах, дьайар диэн быһаараллар. Маны эмтиир, сэрэтэр инниттэн киһи бэйэтин атаҕын кээмэйигэр, олоруутугар сөп түбэһэр угунньа оҥороллор. Бу өҥө кэлин Саха сиригэр киэҥник тарҕанан эрэр, анаан-минээн дьарыктанар быраастардаах тэрилтэлэр бааллар. Ол эрээри, сыаната балачча үрдүк (ортотунан, 5 тыһ. солк.) буолан, дьон “аймахтарбыт” кытайдар аатырдар чэпчэки сыаналаах угунньаларын быдан хамаҕатык атыылаһаллар.

Сылгы кылыттан

Сахалар былыр дьадаҥы өттө кураанах оту, кыахтаах соҕус дьон куобах, торбос тириититтэн угунньалары кэтэллэрэ биллэр. 2000 сыллартан Саха сирин сатабыллаах хаһаайкалара сылгы кылыттан угунньа өрөн, тигэн туһата биллэн, кэлин элбэх киһи сэҥээрэр. Сылгы сылы эргиччи таһырдьа сылдьар буолан, күн күүһүн мунньунар уратылааҕынан биллэр. Онон кыл угунньа сылааһы тутарын таһынан, атах ууламмат, кыра инньэлэрэ массаас кэриэтэ туһалаахтык кэйиэлииллэр, сайынын сөрүүкэтэр, кыһын сылытар диэн туһаммыт дьон бэлиэтииллэр. Маннык угунньаны, ортотунан, 500–1000 солк. атыылаһыахха сөп.

Иитиллэр угунньа

Билигин дьон сылытар угунньаны сүрүннээн кытай табаарын аҕалан атыылыыр атыыһыттартан эбэтэр куйаар ситиминэн сакаастаан ылар. Валдберис, Озон курдук маркетплейтарга “стельки с подогревом для обуви” диэн көрдөөтөххө, 500–3500 солк. угунньа арааһын таһаарар. Бу 40–50 кыраадыска барсар, 3–10 чаас сылааһы тутар, уотунан иитиллэр, пауэрбааҥҥа эмиэ холбонор. Сорохтор бэйэлэрэ аккумулятордаахтар, пультаахтар, тохсунньу томороон тымныытыгар тайҕаҕа, булка сылдьан атаҕым тоҥно дии санаатыгыт да пультунан холбуоххутун, араарыаххытын сөп. Маркетплейстарга үчүгэйэ диэн атыыласпыт дьон табаар туһунан санаатын суруйар, онон сирдэтинэн бэйэҕэ сөптөөҕү, хаачыстыбатынан ордугу булан ылыахха сөп.

Эмтээх угунньа

Угунньа ханнык баҕарар таҥас курдук сыллата тупсан, саҥардыллан иһэр. Урут аҥаардастыы сылааһы тутар соруктаах атах таҥаһыгар угар эбит буоллахтарына, олох уларыйан, кэлин доруобуйаҕа туһалаах угунньа биллэ үөдүйдэ. Өбүгэлэрбит атахтарын таҥаһыгар көннөрү хаппыт оту угаллара, билигин араас эмтээх оттору туһаналлар. Атах өрүү истириэскэ сылдьар, сылайбатын туһугар хаан эргиирин күүһүрдэр, атах сытын суох оҥорор араас эфирнэй арыылаах, сыттаах, оттоох угунньалары туһаналлар. Маҕаһыыннарга, маркетплейстарга хамаҕатык атыыланар, сыаната быһа холуйан 500 солк.

Сорох эмтээх угунньалары баанньыкка суунар кэмҥэ, 2–3 мүн. итии ууга сиигирдэ түһэн баран тапочкаҕа угуллар. Ортотунан, 30 мүн — 1 чаас курдук кэтиллэр. Итиигэ тилэх сымнаан, эбиитин сылаас салгын оонньоон бу курдук эмтээх угунньа туһата күүһүрэр диэн бэлиэтииллэр.

Хаһаайкалар сайын от-мас силтэн турар кэмигэр мятаны, ромашканы, хатыҥ сэбирдэҕин, ытырыык о. д.а. оттору хомуйан, хатаран угунньа иһигэр кураанахтыы да, баанньыкка сиигирдэн даҕаны кэтэллэр. Оннооҕор маҕаһыыҥҥа атыыланар лавровай лииһи кураанахтыы атах таҥаһыгар уган кэтэбит, туһалыыр диэн этэллэр. Дэҥ кэриэтэ эмэх мас мээккэтин туһаналлара эмиэ биллэр.

Кытайга оҥоһуллубут

Кытай өйдөөхтөрө ким-хайа иннинэ тобулан, угунньанан эргиммиттэрэ быданнаата, сыллата тупсаран иһэллэр. Билигин маҕаһыыҥҥа атыыланар угунньаларбыт бары кэриэтэ кытай оҥоһуктара. Сыаната удамырынан (50–1000 солк.) ханна баҕарар хамаҕатык атыыга барар. Матырыйаала көннөрү таҥастан саҕалаан боолдьоххо, тириигэ, түүгэ, силикоҥҥа, полуретаҥҥа тиийэ араас буолар.

Үс-түөрт сылтан бэттэх аны эмтээх угунньаны айан өрөспүүбүлүкэни биир гына тарҕаттылар. Ким эрэ туһанным диир, ким эрэ халтай харчыбын бараатым диэн кыйаханар. Бука, барсар киһитигэр туһалаан эрдэҕэ. Сыаната, ортотунан, 4 тыһ. солк. тэҥнэһэр, кырата сыл аҥаара кэтиллиэхтээх диэн сүбэлииллэр.

ХААРТЫСКАЛАР HTTPS://PXHERE.COM/RU СААЙТАН УОННА КУЙААР СИТИМИТТЭН.