Уһук Илини уларыппыт уон сыл

Уонча сыл анараа өттүгэр Арассыыйа саамай ыраах кытыы сытар уокуруга  “илин диэки эргийии” оргуйар ортотугар баар буола түспүтэ. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит салалтата ити бэриллибит кыаҕы мүччү туппакка, бары хайысханан ситиһиилээх сөбүлэһиилэри түһэрсэн кэллэ.

2015 сыл

Бастакы Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорум (ИЭП) 2015 сыллаахха Владивостокка РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйааҕынан ыытыллыбыта. Сүрүн сыала — Уһук Илини сайыннарыыга үбү-харчыны тардыы этэ.

I пуорумҥа Саха сирэ IT-паарканы тэрийэргэ Кытай Һuaqing Һousing Һolding хампаанньатын кытта рамочнай сөбүлэһии түһэрсибитэ. Хайыы үйэ 2018 сылга Уһук Илиҥҥэ бастакы саамай үрдүк технологиялаах “Саха сирэ” IT-паарка аанын тэлэччи аспыта. Манна былырыын доруобуйа харыстабылын, килиимэт уларыйыытын, социальнай-гуманитарнай технологиялар соруктарын быһаарар Оҥоһуу өй лабаратыарыйата аһыллыбыта.

168 млрд. солкуобайдаах алта сөбүлэһиигэ илии баттаммыта.

2016 сыл

II пуорумҥа 325 млрд. солкуобай суумалаах 15 сөбүлэһиигэ илии баттаммыта. Чуолаан, бу Ростуризмы, РФ Култуура министиэристибэтин кытта эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы улахан сөбүлэһиилэр, Айылҕа баайын министиэристибэтин, Росприроднадзору уонна АЛРОСАны кытта айылҕа харыстабылын дьаһаллара, Киһи хапытаалын сайыннарыы ааҕыныстыбатын кытта каадырдары бэлэмнээһин уо. д.а. этилэр. Бу сыл “Саюри” тэпилииссэни тэрийэр туһунан сөбүлэһиини Саха сирэ уонна Япония «Хоккайдо Корпорейшн Ко Лтд» хампаанньата түһэрсибиттэрэ. Ити сыл ахсынньы 7 күнүгэр 0,1 га иэннээх тэпилииссэ үлэҕэ киирбитэ.

2017 сыл

III пуорумҥа 1,8 млрд. солк. суумалаах 18 сөбүлэһиигэ илии баттаммыта. “Саюри” иккис уочаратын тутуу, Технологическай сайдыы ааҕыныстыбатын (Москва) кытта “Саха сирин технопаарката” бииргэ үлэлээһиннэрэ, Билим аччыгый академиятын куорпуһун тутууга үбү көрүү, Өлүөнэ муостатын тутуу боппуруоһа, о. д.а. дьүүллэһиллибитэ.

Сүрүннээн урукку бырайыактарынан үлэ салҕанан барбыта.

2018 сыл

IV пуорумҥа Саха Өрөспүүбүлүкэтэ 2,9 млрд. солк. 32 сөбүлэһиигэ илии баттаспыта. Үгүс сөбүлэһии энэргэтиичэскэй инфраструктураны сайыннарыыга туһуламмыта, ол иһигэр “Сунтаар-Ньурба” уот ситимин тутуу, “Росатом” корпорацияны кытта Арктикаҕа аналлаах дьоҕус АЭС-тары оҥоруу, о. д.а. Өрөспүүбүүлкэҕэ цифровизацияны сайыннарыы чэрчитинэн венчурнай хампаанньаны (РВК), Ростелекомы, “ВЭБ-инновации” хампаанньаны кытта бииргэ үлэлииргэ олук ууруллубута.

«Биһиги өрөспүүбүлүкэбит кэпсэтиилэргэ уонна инвестордарга наадалаах усулуобуйаны тэрийиигэ бэлэм».

Бу сыл “ВИС” группаны кытта Өлүөнэни туоруур муостаны киллэрэн туран суол тутар меморандумҥа илии баттаспыттара.

2018 сыл сэтинньитигэр Тиксиигэ 900 кВт кыамталаах тыал электростанцията үлэҕэ киирбитэ. 2020 сыл ахсынньытыгар ыстаансыйа кыамтата 3 мВт диэри улааппыта.

2019 сыл

V пуорумҥа социальнай суолталаах эбийиэктэри тутууга, бырамыысыланнаска, инновация, сыыппара сайдыытын эйгэтигэр 40 млрд. солк. суумалаах 45 сөбүлэһии түһэрсиллибитэ. Мантан ыла сырьенан эрэ барар хайысхаттан тахсан, оҥорон таһаарыыга, саҥа технологияларга тахсар сорук турбута. Өлүөнэ муостатын, АЭС-тары тутуу өрөспүүбүлүкэ өттүттэн күүскэ турбуттара. 2%-наах Уһук Илиҥҥи ипэтиэкэ киирбитэ.

Арктикаҕа сыыппара сайдыытын киллэриигэ “Ростелеком” хампаанньаны кытта үлэ салҕаммыта, 432 км усталаах ВОЛС Өлөөн улууһугар диэри тардыллыбыта. Бу үлэ түмүгүнэн интэриниэт Өлөөҥҥө 2020 сыл ахсынньытыгар киирбитэ.

2021 сыл

VI пуорумҥа Саха сирэ 25 млрд. солк. кэриҥэ суумалаах 41‑тан тахса сөбүлэһиигэ илии баттаспыта.

Пуорумҥа өрөспүүбүлүкэ 100 сылынан 193 мөл. солк. суумалаах чэпчэтиилээх федеральнай көмө оҥоһуллубута. Бу дуогабар быһыытынан өрөспүүбүлүкэ хоту дойду усулуобуйатыгар анаан оҥоһуллубут 100 оптуобуһу ылары ситиспитэ.

“Росатомы”, Уһук Илини сайыннарыы министиэристибэтин кытта дьоҕус кыамталаах АЭС-тар бырайыактарын олоххо киллэриигэ илии баттаспыттара.

“ДОМ.РФ” кытта Дьокуускайга, Нерюнгрига социальнай эбийиэктэри тутууну үбүлүүргэ саҥа сөбүлэһиилэри түһэрсибиттэрэ.

2022 сыл

VII пуорумҥа Саха сирэ 330 млрд. солк. кэриҥэ суумалаах 40‑тан тахса сөбүлэһиини түһэрсибитэ. Онон угуллубут инвестициятынан Арассыыйа эрэгийиэннэрин ортотугар лиидэр буолбута.

Илии баттаммыт сөбүлэһиилэргэ киирбиттэрэ: “Саюри” комплекс салгыыта, Билим аччыгый академиятын куорпуһун тутуу, инфраструктураны сайыннарыы, арктическай улуустары интэриниэккэ холбооһун, куораттар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын былаанынан эбийиэктэри олоххо киллэрии, хайа-бырамыысыланнай кластеры сайыннарыы, Дьокуускайга доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго адаптивнай үөрэтэр комплексы, “Мир” алмаастаах сиргэ саҥа руднигы тутуу, о. д.а.

2023 сыл

VIII пуорумҥа Саха сирин былаастара, хампаанньалара 130 млрд. солк. кэриҥэ суумалаах 30‑ча сөбүлэһиигэ илии баттаспыттара.

ИЭП былаһааккатыгар Дьокуускай, Нерюнгри маастар-былааннара бигэргэтиллибиттэрэ, Дьокуускайга саахалланар туруктаах дьиэлэри бүтүннүү суох оҥорор быһаарыы ылыллыбыта. Өлүөнэ муостатын тутуу тэтимнээхтик бара турар.

“БАНК.РФ” АУо уонна “РИА” АУо Дьокуускайга “Спортивнай” түөлбэни тутарга сөбүлэһии түһэрсибиттэрэ.

2024 сыл

IX пуорумҥа Саха сирэ 132 млрд. солк. суумалаах 25 сөбүлэһиигэ илии баттаабыта. Бырайыактар бары дьон олоҕун уйгутун тупсарыыга туһаайыылаахтар: Найбаҕа муора пуордун, Тиихэй акыйааннааҕы тимир суолу тутуу, итиини хааччыйар ситими саҥардыы, “Арктика синергията” бырайыагы кэҥэтии уонна Дьокуускай маастар-былаанын бырайыактарын үбүлээһин, о. д.а.

2025 сыл

Саха сирэ быйылгы пуорумҥа 70 млрд. солк. инвестициялаах 20‑чэ сөбүлэһиигэ илии баттыыр былааннаах.

Уон сыллаах үлэ түмүгэ

Бу кэм устатыгар Экэнэмиичэскэй пуорумҥа Саха сирэ 200‑тэн тахса сөбүлэһиини түһэристэ, угуллубут инвестицията 1 трлн. солкуобайтан таҕыста. Бырайыактар олоххо киирэннэр 9 тыһ. саҥа үлэ миэстэтэ таҕыста, 469 тыһ. киһи олоҕун уйгутун тупсарда.

Аҕыйах холобуру аҕаллахха — “Саюри” тэпилииссэ комплекса, Билим аччыгый академиятын куорпуһа, “Сулустаах” түөлбэ тутулунна. Тиксиигэ тыал-дизельнэй комплекс үлэлээтэ. 531 км усталаах Тиихэй акыйааннааҕы тимир суол, 2,7 туонна кыһыл көмүһү хостуур кыамталаах Тарыҥнааҕы хайа-байытар собуот, Жатайдааҕы устар аалы тутар собуот баар буоллулар.

2023–2025 сс. куораттар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын кэлим былааннаан көрүү түмүгүнэн 33 эбийиэги тутуу саҕаламмыта: Дьокуускайга — 22, Нерюнгрига — 11. Ол курдук Дьокуускайга Ленин болуоссата, Сайсары күөл кытыыта уонна Роман Дмитриев аатынан кытыл үрдэ уларытан оҥоһуллубуттара, ДСК саҥардыллыбыта. Нерюнгрига Киин оройуон балыыһатын 2 блога саҥаттан оҥоһуллубута.

2023 сыллааҕы сөбүлэһии түмүгүнэн “Үлэ кыбартаала” креативнай кластер үлэҕэ киллэриллибитэ. Билигин манна 203 резидент үлэлиир, уопсай киллэрбит үптэрэ 262 мөл. солк. тиийдэ.

2025 сылга арктическай улуустар кииннэригэр барытыгар интэриниэт киирэрэ былааннанар. Бу сыл бүтүөр диэри “Спортивнай” түөлбэҕэ 240 миэстэлээх уһуйаан уонна элбэх хайысхалаах спорткомплекс үлэҕэ киириэхтэрэ. Салгыы 160 саахалланар туруктаах дьиэлэр көтүллүөхтэрэ. 2030 сылга диэри сүүһүнэн саҥа оптуобустар эбии кэлиэхтэрэ.

САНАА

Айсен Николаев, СӨ Ил Дархана:

— Биһиги үгэс быһыытынан үгүс суолталаах дуогабардары түһэрсиэхпит. Инвестиция уопсай суумата 70 млрд. солк. буолуон сөп, баҕар, онтон да улаатыаҕа. Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорум — бу өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтигэр киллэриллибит дуогабардар уонна миллиардынан үп эрэ буолбатах, бу көрсүһүүлэр, урут түһэрсиллибит сөбүлэһиилэри олоххо киллэрии, туһалаах бииргэ үлэлээһиҥҥэ саҥа партнердары көрдөөһүн буолар. Пуорумҥа эрэгийиэннэр бэрэстэбиитэллэрэ, бөдөҥ хампаанньалар, ол иһигэр тас дойдулар кэлэллэр. Кинилэр хааччахтар да баалларын үрдүнэн, Арассыыйаны кытта үлэлииргэ бэлэмнэр Биһиги өрөспүүбүлүкэбит кэпсэтиилэргэ уонна инвестордарга наадалаах усулуобуйаны тэрийиигэ бэлэм.

ХААРТЫСКА: OZON ПРЕСС-СУЛУУСПАТА.