Уһун үйэлэниэҕиҥ

Бары да чэгиэнник сылдьыахпытын, уһуннук уонна дьоллоохтук олоруохпутун баҕарарбыт кэмнээх буолуо дуо.

Онуоха араас сүбэ элбэх. Сатыы хаамыҥ, сибиэһэй салгыҥҥа күүлэйдээҥ, сэрээккэлээҥ, күлэ-үөрэ сылдьыҥ, ырыата-хоһоонно үөрэтиҥ, төлөпүөн нүөмэрин өйгүтүгэр тутуҥ, о.д.а элбэҕи булан көрүөххэ, ааҕыахха сөп.

Чуо бүгүн маннык кэккэ сүбэлэри булан, сороҕун да буоллар билиһиннэрэр ордук.

Куһаҕан дьаллыктартан аккаастан. Табахтаан тыҥаны, эти-сиини барытын сүһүрдүөх кэриэтэ эрдэттэн аккаастанар ордук. Арыгы аҥаардастыы айгырааһыны, эргиччи эрэйи эрэ аҕалар. Аһыы утаҕы доҕор оҥостубут киһи уһун үйэлэммэт.

Ырыахха наада. Уойар олус сылаалаах, доруобуйаҕа буортулаах. Ол кырдьар сааска ордук биллэр.

Чэбдигирдэр физкултууранан дьарыктан. Күн аайы оҥоһуллар чэпчэки хамсаныылар киһи ситиһиилээх буоларыгар, этэ-сиинэ сэниэлэнэригэр, өй үлэтигэр туһалаахтар. Киһи хамсаммакка биир сиргэ олорон хаалара туох да туһаны аҕалбат.

Өйү эрчийии — үйэни уһатыы биир ньымата. Эрдэ түөһэйбэт туһуттан кинигэни ааҕар, таайбараҥы таайар, хоһоону, олоҥхону өйгө тутар наадалаах.

Айар үлэнэн дьарыктанар дьон бытааннык кырдьалларын учуонайдар дакаастаабыттара. Толкуй, саҥаны тобулуу, баҕа санааны ситиһии туһалаах.

Көр-күлүү аргыстаах сылдьар киһи үйэтэ уһуур. Күлүү ырарга, курус санааттан тахсарга туһалыыр.

Таптал олоҕу уһатар. Киһи олоххо дьулуура күүстээх буолар.

Иэйиитин, үөрүүтүн улаханнык күлэн, үөрэн, хомолтотун ытаан-соҥоон таһаарар киһи уһун үйэлэнэр диэн уйулҕа үөрэхтээхтэрэ этэллэр.

Антиоксиданнар кырдьыыны бытаардаллар. Моркуопка, хаппыыстаҕа, персиккэ, абрикоска, клубникаҕа, балыкка, гранакка, күөх чэйгэ бааллар.

Грецкэй эриэхэ киһи олоҕун уһатар. Бу эриэхэҕэ баар эттиктэр сүрэҕи уонна тымырдары холестеринтан харыстыыллар. Нэдиэлэҕэ биэс эриэхэ сөп буолар.

Күҥҥэ биир дьаабылыканы сиир киһи олоҕун үс сыл уһатар.

Ытыыр, харах уутун тоҕор, хомолтону таска таһаарар уһун олохтонорго кыах биэрэр. Лакримология — харах уутун наукатын биллиилээх исписэлииһэ Уильям Фрей этэринэн, оҕо ытыырын бобор олус буортулаах.

Олоҕу уһатар саамай дьикти уонна ураты ньыма — тарбаныы. Кембридж учуонайа этэринэн, киһи тарбаннаҕына, ис туруга бөҕөргүүр, уоскуйар.

Таптааҥ уонна таптатыҥ, күн аайы хамсаныҥ, туһалаах аһылыгы аһааҥ уонна уһуннук, дьоллоохтук олоруҥ.

Онтон Дженна Гудро (ForbesLife) уһун үйэлээхтэр кистэлэҥнэрин туһунан суруйуутугар, ытык кырдьаҕастар хааһыны, оҕуруот аһын, куурусса этин, балыгы хото сииллэрин туһунан ыйыллыбыт. Сүүстэрин ааспыт кырдьаҕастар сөптөөх хамсаныы туһунан умнубатахтар. Илиини, атаҕы хайаан да хамсатар наадатын уонна сөбүлүүр дьарык туохтааҕар да ордук туһалааҕын эппиттэр.

Кытай учуонайдара сибиэһэй аһылыгы аһааҥ диэбиттэр. Сибиэһэй эти, балыгы сиэҥ, эриэхэни туора анньымаҥ диэбиттэр.

Олоҕу уһатарга, холобур, маннык сүбэ эмиэ баар. Кытаанахтык, үчүгэйдик уонна астына утуйаҕын, ол аата олоххор быһа холоон 5-6 сылы эбэҕин. Табахтаабат киһи олоҕун 15 сыл уһатар. Сөптөөх хамсаныыны оҥорор буоллаххына 3-6 сылы эбинэн кэбис. Күлэ-үөрэ сылдьар киһи олоҕун 5 сылынан уһатар. Саахары сиэбэт буоллаххына, уһун үйэлэниигэ эрэллээхтик хардыылыыгын, 4-6 сыл эбиискэлэнэҕин. Ити курдук араас сүбэ элбэх.

Интэриниэт ситимиттэн, Саха ыалын халандаарыттан, 2017 с.