Уһун үйэлэнии кистэлэҥэ…

20-с үйэ буурҕаларын тулуйбут, уот ардаҕы түөстэригэр тоһуйбут, саах сыбахтаах балаҕантан таас дьиэҕэ көһүүнү, холкуоска хамнаһа суох үлэлээбит, олох уларыйыытын, улуу судаарыстыба эстиитин барытын эттэринэн-хааннарынан билбит көлүөнэ дьон кинилэр – уһун үйэлээхтэр.

2024 сыллаахха Саха сиригэр “Үйэ саас” бочуоттаах бэлиэлээхтэргэ бэриллэр биир кэмнээх төлөбүр суумата 100 тыһыынчаттан биир мөлүйүөҥҥэ диэри үрдээбитин туһунан Ил Дархан Айсен Николаев иһитиннэрбитэ.

«Үйэ саас» бэлиэ уһун үйэлээхтэри өйүүр, кинилэр уопсастыбаннай олоххо кылааттарын билинэн, норуот духуобунай уонна үлэҕэ үгэстэрин бэлиэтиир туһуттан олохтоммута. Бу бэлиэ 2003 сылга олохтонуоҕуттан, 90‑ча киһиэхэ туттарылынна.

Сэбиэскэй кэмҥэ Саха сирэ уһун үйэлээхтэр олорор эрэгийиэннэринэн биллэрэ. 1897 сыллаахха 100 сааһын ааспыт 90 киһи, 1928 сыллаахха 176 киһи олороро докумуоҥҥа киирбит (1897 с. Арассыыйатааҕы биэрэпис түмүгүнэн). Ол эрээри, биэрэпискэ саастарын эбэн суруйтарбыт буолуохтарын сөп.

Планета саамай уһун үйэлээх киһитинэн Анаабыр Сааскылааҕар олорбут Варвара Константиновна Семенникова буолар, кини 2008 сыллаахха 117 сааһын туолан баран, өлбүтэ.

Кини 1890 сыллаахха төрөөбүтэ диэн пааспарыгар сурулла сылдьара. Архыып үлэһиттэрэ дьиҥнээх сааһын туоһулаабыттара. 85 сааһыгар диэри туундараҕа көһө сылдьыбыта, булчут, табаһыт, иистэнньэҥ бэрдэ этэ.

Үйэлээх үбүлүөйүн кинигэлээх көрүстэ

Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии бэтэрээнэ, 100 сааһын томточчу туолбут Петр Константинович Яковлев быйыл үйэлээх үбүлүөйүн бэлиэтээтэ. Кинини 101 саастаах доҕоро Наум Слепцов уонна эһиил 100 саастарын туолуохтаах бииргэ үөрэммит үөлээннээхтэрэ эҕэрдэлээтилэр.

Петр Константинович билигин да көхтөөх, сэргэх, куорат бэтэрээннэрин сэбиэтин чилиэнэ буолан, уопсастыбаннай олоххо кыттыһар. Хаһыаттары ааҕар, тэлэбиисэри көрөр буолан, сонуннары истэ-билэ олорор. 100 сыллаах үбүлүөйүн бэйэтин олоҕун туһунан кинигэ таһаартаран көрүстэ. Төрөөбүт дойдутун олус таптыыр, дьиҥнээх патриот, үйэтин тухары хомуньуус. Сэриигэ барбыт буойуттарга мемориал туруортарбыта. Архыыпка хасыһан, “Тэҥкэлэр” диэн кинигэни суруйбута, бэйэтэ үбүлээн таһаарбыта. Кини 70 сааһын ааһыар диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Петр Яковлев — Японияны утары сэрии бэтэрээнэ, Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьанын, икки «Бочуот Знага» уордьан кавалера, “Бойобуой үтүөлэрин иһин”, “Японияны кыайыы иһин” мэтээллэринэн, «Гражданскай килбиэн” бэлиэнэн, И. В. Сталин Махтал суругунан наҕараадаламмыта, Саха сирин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Дьокуускай куорат уонна Сунтаар улууһун Бочуоттаах олохтооҕо.

96 сааһыгар — успуорт маастара

Наум Трифонович Слепцов Таатта улууһун Чөркөөх нэһилиэгэр 1924 сыл кулун тутар 8 күнүгэр төрөөбүтэ. Кини 1945 сыллаахха Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллан, милитаристскай Японияны үлтү сынньыыга кыттыбыта.

Сэрии кэнниттэн Аллайыаха, Горнай, Чурапчы, Томпо, Таатта улуустарыгар учууталынан, дириэктэринэн үлэлээбитэ. Кэргэнин кытта Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Охлопков кэриэһин үйэтитэргэ улахан кылааттарын киллэрбиттэрэ. Аатырбыт снайпер олоҕун туһунан архыыптан элбэх матырыйааллары булан, хас да кинигэни таһаартарбыттара, быыстапкалары тэрийбиттэрэ.

Наум Слепцов — РСФСР успуордун бэтэрээнэ. Кини успуорт алта көрүҥэр — саахымакка, дуобакка, хайыһарга, ыарахан атлетикаҕа, остуол тенниһигэр, буулдьанан ытыыга бастакы разрядтаах. 96 сааһыгар саахымакка успуорт маастарыгар хандьыдаат буолбута. Наум Трифонович саахымат турнирдарын тэрийэр, онно бэйэтэ бириис туруорар идэлээх. Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Горнай, Томпо, Таатта улуустарын Бочуоттаах олохтооҕо, «Аҕа дойду сэриитин» II истиэпэннээх уордьан кавалера.

Наум Трифонович — алта оҕолоох, 13 сиэннээх, 8 хос сиэннээх улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыга.

СӨ рекордун кинигэтигэр киирбитэ

103‑с хаарын уулларан, өрөспүүбүлүкэбит саамай кырдьаҕас олохтооҕун аатын ылбыт Ульяна Егоровна Пермякова Улуу Кыайыы 79 сылын сүһүөҕүн үрдүгэр көрсүбүтэ.

Кини “Элбэх оҕолоох, аймахтаах буолуу — диэн бириинсибинэн олорон кэлбитин туоһута — 11 оҕото, 45 сиэнэ, 84 хос сиэнэ, 30‑тан тахса хос-хос сиэнэ буолаллар. Ульяна Егоровна Пермякова — үлэ, тыыл бэтэрээнэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Нуораҕана бөһүөлэгин ытык кырдьаҕаһа, Дьабыыл нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо. «Ийэҕэ Албан аат» уордьан, «Гражданскай килбиэн», «1941–1945 сс. килбиэннээх үлэтин иһин», «Үйэ саас» уһун үйэлэнии, «Ийэҕэ үрдүкү махтал», «СӨ Ытык кырдьаҕаһа» бэлиэлэринэн наҕараадаламмыт, Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылааҕа.

2024 сыллаахха 103 сааһыгар өрөспүүбүлүкэ саамай уһун үйэлээх олохтооҕун быһыытынан СӨ рекордун кинигэтигэр киллэриллибитэ.

Пушкин хоһооннорун өйүттэн ааҕара

2024 сыл тохсунньу 7 күнүгэр Мария Георгиевна Стручкова 100 сааһын туолбута.

Мария Георгиевна 1924 сыллаахха Чурапчы оройуонун Мырыла сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Үйэтин тухары учууталлаан, оҕолорго нуучча, саха тылларын үөрэппитэ. Олоҕун аргыһа Георгий Стручкову кытта дьоллоохтук олорон, 2008 сыллаахха Бриллиантовай сыбаайбаларын (60 сыл) бэлиэтээбиттэрэ. Уоллаах кыыс оҕолоро кинилэр педагогическай династияларын салгыыллар.

Мария Георгиевна сарсыарда ахсын сэрээккэлиирэ, үгүстүк оҕолорун кытта таһырдьа тахсан хаамара, Александр Пушкин хоһооннорун өйүттэн ааҕара, дьону-сэргэни, аймахтарын кытта билсэ, кэпсэтэ олороро. Кини этэринэн, уһун үйэлэнии кистэлэҥэ — д????? ??????, ???? ?????????? ??????.

ьоҥҥо аһаҕас, үтүө сыһыаннаах буолуу.

“АлСибка” үлэлээбитэ

2023 сыл ыам ыйын 5 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, Дьоруой Ийэ, сэрии бэтэрээнэ Киренская Матрена Егоровна 100 сааһын томточчу туолан, ытык сааһын оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин ортолоругар көрсүбүтэ.

Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар Төҥүлү таһыгар кистэлэҥ аэродром үлэлии сылдьыбыта. Бу аэродром “АлСиб” салгын суолун саппаас аэродрома этэ, манна өссө өрөмүөннүүр бааза уонна араадьыйа киинэ бааллара. Манна Мотуо эдэркээн кыыс сылдьан үлэлээбитэ. Кини ханнык да күн-дьыл турдун, томороон тымныыга, өҥүрүк куйааска, хаар-ардах аннынан көтөр балаһалары ыраастыыра, сөмөлүөттэри тыраахтарынан состороро, онтон да атын үлэ элбэх буолара.

Бу курдук ханнык баҕарар үлэҕэ эппиэтинэстээхтик, бэриниилээхтик сыһыаннаһара, бары ыарахаттары тулуйан, быыһыгар уон оҕону төрөтөн, иитэн, киһи гынаттаабыт ытык ийэ буолар.

Сахастат чахчыларынан, кэнники 10 сылга уһун үйэлээх ахсаана эбиллибит. 2024 сыллааҕы туругунан, 60‑тан аҕа саастаахтар — 191 тыһыынчаттан тахса киһи, 80‑рын ааспыттар — 12 тыһыынчаттан тахса киһи, 90‑рын ааспыттар — 1,6 тыһыынча киһи баар.

Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ 100 сааһын туолбут 17 киһи олорор.