Уйбаан Ксенофонтов — уларыйыы кэмигэр

Мин бэйэм кэрэспэдьиэнинэн, эрэдээктэринэн өр сылларга үлэлээбит киһи, суруналыыстыка туһунан уобарас оҥорон саныыр этим: “Хаһыаттар диэн бириэмэни, кэми курдаттыы ааспыт устар ааллар курдуктар. Эрэдээктэрдэр — хапытааннар, айар үлэһиттэр — мотуруостар. Кинилэр норуоттарын дьылҕаларынан сырдык майаактарынан сырдатынар курдук туох баар олоххо тахсар сабыытыйаларынан, дьон олоҕунан, үлэтинэн-хамнаһынан, үөрүүтүнэн-хомолтотунан сирдэтинэллэр.

Саха бэчээтэ өрөгөйдөөх да, түһүүлээх-тахсыылаах, уларытыылаах-тэлэритиилээх даҕаны улахан суолу ааһан кэллэ: “Манчаары” — саха киһитэ үөрэххэ, сырдыкка, сайдыыга тардыһыыта, “Кыым” хаһыат, 90‑с сыллардааҕы демократическай уларыйыылар, “Саха сирэ” хаһыат тэриллиитэ, саха бэчээтигэр аныгы технологическай уларыйыылар. Ити уларыйыылары үксүлэрин көрбүт эрэ буолбатах, эт илиитинэн, өйүнэн-санаатынан, айылҕаттан ылбыт дьоҕурунан кыттыспыт, саха бэчээтигэр 42 сыл үлэлээбит уонна үлэлии сылдьар кэллиэгэм, убайым Иван Иванович Ксенофонтов 75 сааһын томточчу туолара, уопсайынан, суруйар аймахха улахан үөрүү.

Биһиги сэбиэскэй кэмтэн силистээхпит, коммунистическай, тоталитарнай бобуулаах-хаайыылаах олоххо хаһыатчыт буолан саҕалаабыппыт. Оччотооҕу сирдьиппит В. И. Ленин: “Хаһыат диэн кэлэктиибинэй пропагандист, агитатор уонна тэрийээччи”,  — диэн эппитэ кини суолун ыйара. Сэбиэскэй бэчээт үлэтин систиэмэтэ хайдах этэй? Биир анекдоту олох умнубакка өйдөөн хаалбыппын: “Сахсырҕа уонна салайааччы туохтарынан майгыннаһалларый? Кинилэри биир хаһыатынан саба охсуохха сөп”.

— Сорудахта биэрэн үлэлэтэн, муннун эрийэн көр. Онтон биллиэ, — диэтэ эппиэттиир сэкирэтээр. Онон бастаан уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн быһыытынан, салгыы сыыйа сыстан
“Кыым” хаһыакка үлэҕэ киирбитим.

Хаһыат оннук күүстээх уонна суолталаах этэ. Норуодунай хонтуруол диэн уорган баара. Онно көрүллүбүт матырыйааллар, буруйга-сэмэҕэ тиксибит дьоннор хаһыат сирэйигэр тахсаллар. Хайа эрэ райком сэкирэтээрэ дуу, райсовет бэрэссэдээтэлэ дуу, эбэтэр сопхуос дириэктэрэ кириитикэлэнэн балаһыанньата мөлтөөбүт буоллаҕына, сорудах бэриллэр: бу киһи туһунан маннык суруйаҕын диэн. Ол суруйдаххына, баартыйа обкуомун, райком бюротугар көрүллэллэр уонна быыгабар да ылаллар, үлэлэриттэн да уһуллаллар. Эбэтэр пятилеткалар түмүктэринэн үчүгэй үлэлээх ыанньыксыттары, булчуттары, оробуочайдары, салайааччылары хайҕатан суруттараллар. Ылбаҕай уочаркалар, ыстатыйалар тахсаллар. Сийиэстэргэ дэлэгээт буолаллар, наҕараадаҕа тиксэллэр, аат-суол ылаллар.

Ол да буоллар, хайа да кэмҥэ, ханнык да тутулга суруналыыстыка айарга-тутарга баҕалаах ыччаты сулус курдук угуйара. Аан бастаан хаһыакка хаһан, хайдах кэлбиккиний диэн ыйыппыппар, Уйбаан Уйбаанабыс маннык кэпсээбитэ:

— Оччолорго “Кыым” хаһыат аптарытыата улахана, суолтата үрдүгэ, мээнэ киһи санаммат үрдэлэ этэ. Мин оччолорго СГУ байыаннай хаапыдыратыгар үлэлиибин, саха тылыгар кэтэхтэн үөрэнэбин. Мэҥэҕэ Тыыллыма 8 кылаастаах оскуолатыгар үөрэппит учууталым Федоров Баһылай Сэмэнэбис-Сэмээр Баһылай учууталлаан уурайан, “Кыымҥа” кэрэспэдьиэнинэн үлэлиир этэ. Көрүстэҕин ахсын: “Биһиэхэ үлэлии кэл, суруналыыс буол, эн дьоҕурдааххын”, — диэн ыҥырара. “Кэбис, Баһылай Сэмэнэбис, хайаан мин “Кыым” курдук улахан хаһыакка үлэлиэхпиний?”— диэн аккаастанабын. Били таммах уу тааһы көөрөтөрүн курдук икки сылы быһа хаайда. Онтон саас, 1983 сыл кулун тутарга “Кыымҥа” сиэтэн кэриэтэ аҕалла.

Сабыс-саҥа тутуллубут Бэчээт дьиэтигэр толло-толло аан боруогун атыллаан киирбитим, табах буруотунан туолбут сэкирэтэрийээт дэнэр хоско улахан баҕайы киһи олорор. Миэтэрэ аҥара курдук уһун линиэйкэтинэн иннигэр сытар кумааҕыга каарта курдук туох эрэ сурааһыннары тардар, бэлиэтиир. “Кыым” хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрэ В. В. Кириллин эбит.

— Баһылай Баһылайабыс, бу кэпсиир, үөрэппит уолбун аҕаллым, сүрдээх тыыппалаах, хаһыакка сыһыаран көрүөххэ, — учууталым мүчүҥнүү-мүчүҥнүү мин диэки ытыстарын нэлэҥнэттэ.

Баһылай Баһылайабыс кими эрэ төлөпүөнүнэн ыҥырбытыгар, мин көрдөхпүнэ артыыс Гаврил Колесовка майгынныыр киһи бэрт чэпчэкитик сэгэлдьийэн киирэн кэллэ. Бырамыысыланнас отделын сэбиэдиссэйэ Леонид Владимиров эбит. Билиһиннэрбитигэр: “Ээ, били суруйар уол эн дуо?”— диэтэ. Мин Омскай куоракка да олорон, авиа-собуокка үлэлии сылдьан, кэлин даҕаны хаһан эмит хаһыакка ол-бу сонуну суруйар, бэл хоһооннорбун да таһаартарар этим, онон билэр эбит.

— Сорудахта биэрэн үлэлэтэн, муннун эрийэн көр. Онтон биллиэ, — диэтэ эппиэттиир сэкирэтээр. Онон бастаан уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн быһыытынан, салгыы сыыйа сыстан “Кыым” хаһыакка үлэҕэ киирбитим.

Оччотооҕу “Кыым” хаһыат үлэһиттэрэ Байҕал оҕонньор- Баһылай Климентьевич Алексеев, сэрии бэтэрээнэ Киргиэлэй Нынныырап, Баһылай Ойуурускай, Сэмэн Сиипсэп, Дмитрий Ньукулаайап, Артыам Ермолаев, Дьэрэмэй Бэрээдьин, Сөдүөт Находкин, Федора Егорова — бары тус-туспа айар-суруйар суоллаах, саха суруналыыстыкатын номоҕор киирбит дьоннор. Ити кэмҥэ билигин умнуллубут фельетон, уочарка курдук жанрдар хото суруллаллара. Ойуурускай фельетон суруйар, Нынныырап сүрдээх үчүгэй очеркист, Миитэрэй Ньукулаайап норуодунай хонтуруол чилиэнэ, сытыы бөрүөлээх, хорсун санаалаах суруналыыс.

Уйбаан Уйбаанабыс итинник дьону кытта алтыһан, кинилэртэн үөрэнэн айар үлэтин саҕалаабыта.

Демократия бастакы хардыылара

Сэбиэскэй олоххо уларыйыы тыына 1986 сылтан биллэн барбыта. Онтон демократия биир сүрүн көстүүтэ — быыбар. Ити кэмтэн дьон аһаҕастык кэпсэтэр, бэйэлэрин санааларын этэр буолан бараллар. Саха сирин, өрөспүүбүлүкэ сүрүн хаһыатыгар бастакы быыбар хаһан буолбутун туһунан Уйбаан Ксенофонтов маннык кэпсиир:

— Эрэдээксийэбитигэр урут туох-баар дьаһаллар эрэдээктэр бирикээһинэн эрэ тахсаллара, ким да утары саҥарар кыаҕа суоҕа. Урут даҕаны, билигин даҕаны куоракка үлэһиттэргэ саамай уустук уонна кыһалҕалаах боппуруос — дьиэ-уот боппуруоһа. Оччолорго балаһыанньа наһаа ыарахан этэ. Үлэһиттэр үксүлэрэ хааччыллыылаах дьиэлэрэ суоҕа, куорат кытыытыгар хаарбах мас дьиэлэргэ, уопсайдарга кып-кыра хосторго симиллэн олороллоро. Суруналыыстар таас дьиэҕэ тиксибэттэрин кэриэтэ этэ. Биир эмэ киһи дьиэлэннэҕинэ, ону эрэдээктэр быһаарара, кимиэхэ биэрэрин.

Оннук кэмҥэ икки кыбартыыра көрүллүбүтүгэр, профком нөҥүө аан бастакы куоластааһын ыытыллыбыта. Профком бэрэссэдээтэлинэн Артем Михайлович Ермолаев үлэлиирэ. Биһиги өрүкүйүү, өрө көтөҕүллүү бөҕө. Инньэ гынан дьүүллэһэн, балаһыанньаларын барытын учуоттаан аһаҕас куоластааһын түмүгэр биллиилээх суруналыыс Миитэрэй Кустуурап уонна эрэдээксийэҕэ уһуннук машинисткалаабыт Рена Шестакова Чернышевскай уулуссатыгар үрдүк этээстээх кыһыл кирпииччэ дьиэҕэ кыбартыыра ылбыттара.

Иккис улахан быыбар айар кэлэктиипкэ отдел сэбиэдиссэйин быһаарыыга буолар. Оччолорго Саха сиригэр, Дьокуускай куоракка бырамыысыланнас баһырхайдык сайдыбыт кэмэ. “Үйэ тутуута” БАМҥа — Сибиир саамай улахан тутуутугар дойду романтик ыччата тоҕо анньан кэлэр. Нерюнгри, Тында, Беркакит дьэндэйэллэр. Дьокуускай куоракка ДСК (дьиэ тутар кэмбинээт) үлэҕэ киирэр, 70000 кв. м иэннээх дьиэни тутар буолаллар, бастакы панельнай дьиэлэр кэккэлииллэр. Сири хаһар тиэхиньикэ собуота, Депутатскайга хорҕолдьун кэмбинээтэ — сүүнэ бырайыактар. Онон эрэдээксийэҕэ бырамыысыланнас, тутуу отдела биир саамай улахан, эппиэтинэстээх салаа буола түһэр.

Инньэ гынан, экэниэмикэ отделын сэбиэдиссэйигэр үс хандьыдаат — Чурапчыттан “Социалистическая Якутия” хаһыат бэйэтин кэрэспэдьиэнэ Степан Попов, Кэбээйи хаһыатын кылаабынай эрэдээктэрэ Николай Ылахов уонна “Кыымтан” Иван Ксенофонтов кытталлар. Ол быыбарга айар үлэһиттэр баһыйар куоластарын ылан, Уйбаан ситиһиилээхтик үлэлээн киирэн барар. Ити уларыйыы «бастакы хараҥаччылара» этилэр. Дойду үрдүнэн былаас

бэрэстэбиитэллээх итиэннэ бэйэни салайыныы уорганнарын уларыта тутуу (реформалааһын) саҕаланан, нэһилиэктэргэ бастакы быыбардар ыытыллыбыттара, улуустар баһылыктара быыбарданар, талыллар буолбуттара.

“Саха сирэ” хаһыат тэриллиитэ

90‑с сыллар дойду үрдүнэн саамай уларытыылаах, дьалхааннаах, утарыта турсуулаах сылларынан биллэллэр. Уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй систиэмэбит сууллуута, былаастар уорганнара бэйэ-бэйэлэригэр утарыта турсуулара этэ. ГКЧП диэн ааттаах атырдьах ыйынааҕы сабыытыйалар, Саха сирэ суверенитет туһунан Декларация ылыныыта. Бэчээт дьиэтэ оргуйан олороро, этээстэринэн, көрүдүөрдэринэн Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэминээҕи курдук үгүс дьон суксуруһара.

Тэҥинэн хаһыаты оҥоруу саҥа технологиятыгар — офсетнай бэчээккэ киирии саҕаламмыта. Уруккулуу үрдүк бэчээт (высокая печать) диэн ньыманан сибиньиэс буукубалары кутан, таҥан түүн үөһэ ааһыар диэри хаһыаты таһаарыы тохтообута.

1990 сылга Саха сиригэр демократическай сайдыы суолун өрө тутар былаас салаата — Үрдүкү Сэбиэт күүһүрбүтэ. Михаил Ефимович Николаев аптарытыата үрдээбитэ. В. В. Кириллин Саха сирин Үрдүкү Сэбиэтин пресс-киинин салайааччытынан үлэлиирэ. Биирдэ кини Уйбаан Уйбаанабыс үлэлиир кэбиньиэтигэр көтөн түһэр:

— Уйбаан, көрөҕүн дии, олохпут тосту уларыйан эрэр, бэлиитикэ, өй-санаа атын буолла. Өрөспүүбүлүкэҕэ өссө улахан хамсааһыннар тахсыахтара. Биһиги саҥа санаанан, саҥа идиэйэлэринэн үлэлиир саҥа хаһыаты таһаарыахпытын наада. Онуоха эйиэхэ эрэнэбин, — диир уонна саҥа айар кэлэктиипкэ суруналыыстары сүүмэрдииргэ сорудахтыыр.

1990 сыл балаҕан ыйыгар Үрдүкү Сэбиэт сиэссийэтигэр “Саха сирэ” уонна “Советы Якутии” хаһыаттар холбоһуктаах эрэдээксийэлэрин тэрийэр туһунан уураах тахсар. Уйбаан саҥа хаһыат тэрээһинигэр оройунан түһэн үлэлээн киирэн барар. Нууччалыытыгар Уус Маайаттан Валерий Истомин, “СЯ” хаһыакка үлэлээбит Вера Бархат, Евгений Лыхин, Гостелерадиоттан Дмитрий Киселев, Геннадий Ермаков, Өлүөхүмэттэн Ирина Титова кэлэллэр. Эппиэттиир сэкирэтээринэн Виктор Журавлев курдук дойдуга биллэр улахан суруналыыс уола, туйах хатарааччыта эдэркээн Валерий Журавлев ананар.

“Саха сиригэр” “Кыымтан” Тамара Корякина, Мэҥэ Хаҥаластан Иван Брызгалов, Бүлүүттэн Николай Крылов, тылбаасчытынан сэрии бэтэрээнэ суруналыыс Николай Васильев үлэлээн бараллар. Эппиэттиир сэкирэтээринэн “Кыымтан” Иван Парников кэлэр. Мин бэйэм ити хамаандаҕа киирбит киһи быһыытынан бастакы нүөмэрдэр үөрүүлэрин, фотокэрэспэдьиэн Еремей Порядин диэн наһаа сымнаҕас, үтүө санаалаах кырдьаҕастыын матырыйаал эккирэтиһэн куораты кэрийэрбитин өйдүүбүн. Сотору “Саха сиригэр” Дима Филиппов, Стас Алексеев кэлбиттэрэ, “эдэрдэр” диэн ааттанар этибит. Саҥалыы, киэҥник-куоҥнук, айымньылаахтык үлэлээн киирэн барбыппыт. “Саха сирэ” хаһыат бастаан 5000 тираһынан тахсыбыт эбит буоллаҕына, аҕыйах сылынан 20000 ахсаанынан тахсар буолбута бэйэтэ туһунан феномен этэ.

Тэҥинэн хаһыаты оҥоруу саҥа технологиятыгар — офсетнай бэчээккэ киирии саҕаламмыта. Уруккулуу үрдүк бэчээт (высокая печать) диэн ньыманан сибиньиэс буукубалары кутан, таҥан түүн үөһэ ааһыар диэри хаһыаты таһаарыы тохтообута. Харахтаан көрбөтөх көмпүүтэрдэринэн матырыйааллары талар, хаһыат балаһаларын таҥар буолбуппут. Түргэнэ, дөбөҥө үчүгэйэ сүрдээх этэ. Эппиэттиир сэкирэтээрдэр Москубаҕа анал үөрэххэ үөрэнэн кэлбиттэрэ. Бырабыыталыстыба Госпланын иһинэн тэриллибит “Ахсаан” дьоҕус көмпүүтэринэй сыахха Любовь Мельчинова, Людмила Апросимова, Вера Винокурова көмпүүтэринэн бэчээттииргэ үөрэммиттэрэ. Саҥалыы таҥыллыбыт, бэчээттэммит хаһыат саҥа олох, саҥа сүүрээн биир кэрэһитин курдук буолбута.

Атырдьах ыйын 18 күнүгэр буолбут ГКЧП диэн путч дойдуга ким диэки буоларгын, хайа диэки хайыһаргын быһаарын диэн балаһыанньаны үөскэппитэ. Ким кыайара-хоторо, ханнык былаас

буолара хаарты хараҕын курдук иэрэҥ-дьиэрэҥ халбархай күннэрэ үүммүттэрэ. Саха сирин инники дьылҕатын Москубаттан М. Е. Николаев биир этиитэ быһаарыахтааҕа. Ким диэки буолабыт? Демократическай сайдыыны тутуспут Үрдүкү Сэбиэти, Б. Н. Ельцини кытта дуу, биитэр сэбиэскэй-тоталитарнай систиэмэни киллэрэ сатыыр ГКЧП-ны кытта дуу?

Уйбаан кэпсиир:

— Ыксаллаах кэмнэр, күннэр-дьыллар үүммүттэрэ. ГКЧП сайабылыанньатын тиэкиһэ кэлэн сытар, хайдах дьаһанабыт? Бэчээт дьиэтигэр хайдыһыы бөҕө. “Кыымнар” ыҥырыыны таһаардылар. “Хайа, доҕоттоор, хайабыт күнэ тахсан эрэрий?!” — диэн путчу өйөөччүлэр өрөгөйдөөһүн бөҕөлөр. Оттон биһиги, кылаабынай эрэдээктэри бастакы солбуйааччыбыт Наталья Харлампьевалыын, тулуйбуппут, санаабытын токуруппатахпыт, сиирэ-халты дьаһамматахпыт сөбүгэр буолбута. Москубаттан кылаабынай эрэдээктэрбит Баһылай Баһылайабыс Кириллин: “Таһаарымаҥ, табыллыбат”, — диэн ыйыытын ылбыппыт.

Атырдьах ыйынааҕы араллаан былаас уорганнарынан буолар Саха сирин бэчээтин эйгэтигэр икки өрүттээх — кимиэхэ эрэ охсуулаах, кимиэхэ эрэ тутуспут суолугар саҥа саҕахтар арыллыбыттара. Үгүс суруналыыстар карьералара алдьаммыта, үлэтэ суох хаалбыттара. ГКЧП ыҥырыытын бэчээттээбит “Кыым” хаһыат эписсийээлинэй таһаарыы быһыытынан тохтотуллубута. Бэрэсидьиэн М. Е. Николаев 1993 сыл алтынньы 13 күнүнээҕи 566 №-дээх Ыйааҕынан бүддьүөттэн үбүлэнэр “Саха сирэ” уонна “Кыым” хаһыаттар эрэдээксийэлэрин холбоон, бырабыыталыстыба уоргана “Саха сирэ” хаһыат сыһыарыылардаах тахсар буолбута.

Бэрэсидьиэн суруйар пуула

Суруналыыс идэтин, аналын туһунан дьоҥҥо араас санаалар бааллар. Дьон тоҕо суруналыыс буолар, кэрэспэдьиэн диэн туох киһиний диэн. Манна аҥаардас суруйары сатыыр, уус-уран хомоҕой тыллаах буолуохтаах диэн этии татым. Сорохтор суруналыыс диэн иккис “сэлээччэх” идэ, ыйыта барбат, ким харчы төлөөбүккэ сулууспалыыр диэн этэллэр. 90‑с сыллар истэригэр тостубат итэҕэллээх, норуоппут туһа диэн үлэлиир, суруйар талааннаах суруналыыстар кэмнэрэ этэ. Сүрдээх муударай өйдөөх Миитэрэй Кустуурап бэрэсидьиэн, саҥа былаас бэлиитикэтин норуокка өйдөнөр гына илдьиритэн биэрэрэ, Олег Сидоров “Илин” сурунаалы таһаарара, Иннокентий Захаров, мин табаарыһым Стас Алексеев уоттаах-төлөннөөх публицистиканы суруйаллара. Гаврил Егоров‑Дьурантай, Гаврил Стручков “итэҕэстэри” саралыыллара. Итинник бириэмэ, кэм улахан, лиичинэс суруналыыстары өрө анньан таһаарбыта.

Иван Ксенофонтов “Саха сирэ” хаһыат солбуйааччы эрэдээктэрин быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ буолар бары улахан сабыытыйалар, бырабыыталыстыбаннай, эписсийээлинэй көрсүһүүлэр, улахан быһылааннар үөстэригэр сылдьыбыта. Ол курдук, 1990 сыл ахсынньыга Арассыыйа Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Б. Н. Ельцин Саха сиригэр кэлиитэ далааһыннаах, саха норуотугар сабыдыаллаах да буолбута. Ону сырдатыыга хайдах ууга-уокка түспүтүн маннык кэпсиир:

— Ельцин ахсынньы бүтүүтэ, тымныы саамай өрөгөйдөөн турдаҕына, аан туман быыһынан кэлбитэ. Кылаабынай эрэдээктэрим Баһылай Баһылайабыс Кириллин ыҥыран ылан: “Уйбаан, Борис Николаевич Ельцин аэропортан үргүлдьү Таатталыыр. Бүгүн түүннэри “УАЗ”-игынан Ытык Күөлгэ түс”, — диэтэ. Кэллиэгэлэрбин Михаил Слепцову “Кыымтан”, Георгий Спиридоновы “Якутияттан” ыллым уонна фотокорр Петр Оконешников буоламмыт Таатта диэки түстүбүт. Суоппарым, аатырбыт тустуук Зосим Иванов уоппускаттан саҥа тахсыбыт буолан, массыынатын ититинэ, оҥосто илик. Инньэ гынан, аара үлтү тоҥон, “кулуннуу” сыстыбыт. Сарсыарда дьон уһуктуута, сыккырыыр тыыммыт эрэ хаалан, Чурапчыга нэһиилэ тиийдибит. Хата Бүөтүр Оконешниковпыт дьиэтигэр киирэн иттэн, итии чэй иһэн, өл хабан арыый да буоллубут. Ирбиччэ, кэҥээбиччэ сэрэххэ быһыыны-майгыны билсиэххэ диэн, кылаабынайбар Кириллиҥҥэ эрийдим. Баһылай Баһылайабыһым хаһыыра түстэ:

— Дьэ, таҥара баар эбит. Саамай сөпкө эрийдиҥ. Дьоммут Таатталаабат, Мэҥэҕэ тахсар буоллулар. Төннө охсуҥ!— диэн буолла.

Хайаан да, хайыахпытый, төттөрү салайдыбыт. Төҥүлүгэ кэлэн, аны көлөһөбүт тэстэн хаалла. Саппаас көлөһөбүт суох. Халлаан суһуктуйан барда, хойутуур дьон буоллубут диэн ыксыыбыт. Үлэ чааһа саҕаланыыта мастарыскыайга тиийдибит, хата, уолаттар бааллар эбит. “Абырааҥ”, — диэн буолла. Уолаттар барахсаттар, кимнээхпитин, туох соруктаах сылдьарбытын билэн, истэн өр гымматылар, вулкааннаан, хатайдаан кэбистилэр. Көрсүһүүгэ оруобуна кэллибит. Майаҕа дьаһалта улахан саалатыгар “лыык” курдук киһи. Тымныыттан кытара дыгдайбыт, дагдаллыбыт нуучча бухатыыра, бөҕүөрбүт тарбахтардаах баппаҕайдарын имитэ-мускуйа: “Сууллаары гыммыт оскуолаҕытын анаан-минээн көрдөрөҕүт, понимаешь…” — диэбитинэн күлүм аллайа сыана кэтэҕиттэн Арассыыйа “ыраахтааҕыта”— Борис Николаевич Ельцин тахсан кэллэ,  — суруналыыс мүччүргэннээх сырыыларыттан Уйбаан Уйбаанабыс ити курдук ахтыытын үллэстэр.

2001 сыллаахха улахан халаан уута кэлбитэ, Ленскэй куорат ууга барыыта Саха сиригэр буолбатах иэдээннээх быһылаан этэ. 12 тыһыынча дьон олорор дьиэтэ уу анныгар барбыта. Ленскэй сэриигэ урусхалламмыт куорат курдуга, дьиэ-уот бөҕө алдьанан, ууга устан, бөх-сах бөҕө өрөһөлөнөн ынырык хартыына этэ. Онно дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Владимирович Путин Арассыыйаны барытын атаҕар туруоран, 20000 нэһилиэнньэлээх куораты биһиги кылгас сайыммытыгар 100 хонук иһигэр чөлүгэр түһэрбиттэрэ. Суруналыыс Иван Ксенофонтов ону сырдатыыга эмиэ баар этэ, биир бастакынан сылдьыбыта.

Ытык бэтэрээммит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, суруналыыстыкаҕа В. В. Никифоров‑Күлүмнүүр аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Иван Ксенофонтов‑Силиги айымньылаах үлэтигэр мунньуммут баай уопутун түмэн, саха суруналыыстыкатын, сахалыы бэчээт үйэни куоһарар устуоруйатын, судаарыстыбаннай бэчээт бигэтик утумнаһыытын көрдөрөр, үйэтитэр докумуоннары, матырыйааллары хомуйан, түмэн “Саха сирэ” хаһыат эрэдээксийэтин иһинэн аналлаах түмэли тэрийэн үлэлэтэр. Ситим быстыбат, утум салҕанар.

Борис Павлов,

суруйааччы, Арассыыйа литературнай бириэмийэтин лауреата.