Украинаҕа – эһээтэ тэлбит суолунан

81 сыл буолан баран, эһээтин уҥуоҕун булбут байыас

Валерий Петровка байыаннай сулууспа диэн тус бэйэтин эрэ быһаарыныыта буолбатах – үөһэттэн ыйыллыбыт удьуор утума. Эһээлэрэ Аҕа дойду Улуу сэриитигэр инники күөҥҥэ сылдьан дойдуларын көмүскээбиттэрэ. Билигин кинилэр сиэннэрэ, хос сиэннэрэ эһээлэрин суолунан байыаннай дьайыыга сылдьаллар.

Олортон биирдэстэрэ — «За заслуги перед Отечеством» II истиэпэннээх уордьанынан, “За отвагу” мэтээлинэн, ЛНӨ Махтал суругунан наҕараадаламмыт сержант, минометнай расчет хамандыыра, «Инкас» диэн позывнойдаах Валерий Петров буолар. Кини байыаннай дьайыыга кыттыытын уонна эйэлээх олоххо төннүүтүн туһунан кэпсээтэ.

Байыаннай дьайыыга

— Хаҥалас улууһун Тиит Арыытыттан төрүттээхпин. Онно төрөөн-үөскээн, улаатан киһи буолбутум. Бастаан СГУ-ну бүтэрэн учуутал идэтин ылбытым, онтон Москватааҕы юридическай институту бүтэрбитим. Кэлин аспирантураҕа киирбитим. Өр сылларга, биэнсийэҕэ даҕаны тахсан баран, ИДьМ, УФСИН систиэмэтигэр үлэлээн кэллим. Быйыл саҥа «Саха сирэ — Дьоруойдар дойдулара» үөрэххэ киирэн, бириэмэм тиийбэккэ, уурайдым уонна чааһынай юрист өҥөтүн оҥоробун.

2023 сыллаахха бэйэм баҕабынан байыаннай дьайыыга хантараак баттаан барбытым. Кэлэн баран, бырааттарым ыараханнык бааһыран, кинилэри көрсө, госпиталларга волонтер быһыытынан барбытым. Быйыл саас кулун тутарга кэлбитим.

“Сарсыныгар бииргэ төрөөбүт убайбар эрийэн, наһаа интэриэһинэй түүлү түһээтим диэтим. Убайым түүлү тойоннооччу, кини ити өбүгэлэриҥ баалларын биллэрэн, ситимнэрин холбоон барбыттар диэтэ”.

Мин “Барс” этэрээккэ киирэн барбытым. Бастаан инники кирбиигэ киирэрбитигэр, оборуонаҕа сыппыппыт, байыаннай олоххо бэлэмнээх уонна уолаттарбар эрэнэр буоламмын, чэпчэкитик ылыммытым. «Мужское братство» диэн итинник кэмҥэ күүһүрэр эбит. 2023 сыл балаҕан ыйыгар киирэрбитигэр өстөөхтөрбүт украинецтар этэ, онтон 2024 сыл саҕаланыаҕыттан омуктар буолбуттара, идэтийбит сэрииһиттэр кэлбиттэрэ тута биллибитэ. Ол сыл дроннар кэлбиттэрэ, онно балачча элбэҕи охторбуппут. Тааҥка ытарын утарылаһар эмиэ уустук соҕус эбит, снаряда эмискэ кэлэн эстэр. Бастаан онно үөрүйэҕэ суох буоламмыт, элбэх уолбут бааһырбыта. Бииргэ төрөөбүт быраатым 2022 сыллаахха мобилизациянан байыаннай дьайыыга барбыта. Эрдэ Росгвардияҕа үлэлээн баран, биэнсийэҕэ барбыта, ол кэмҥэ бэбиэскэ туттарбыттара. Байыаннай киһи тута барбыта, билигин этэҥҥэ сылдьар. Ону кытта бэйэм уолум, бырааттарым, сиэн бырааттарым эмиэ сылдьаллар. Ити курдук чугас аймахтарбыттан уонча киһи байыаннай дьайыыга сылдьар. Көлүөнэ ситимэ салҕанар, өбүгэлэрбит кыайыылаах суолларынан баран иһэбит дии саныыбын.

«За заслуги перед Отечеством» II истиэпэннээх уордьанынан, “За отвагу” мэтээлинэн наҕараадаламмытым. Онтон саамай күндүтүк саныырым — Луганскай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтигэр көмөлөспүккүтүн иһин диэн Махтал сурук. ЛНӨ-ҕө, ДНӨ-ҕө олохтоохтору кытары кэпсэтэрбит, онно сахаларбыт диэтэхпитинэ, сэбиэскэй кэмҥэ элбэх киһи, аймахтара олоро сылдьыбыттарын үчүгэйдик ахталлар.

Чугас дьонуҥ өйөөтөхтөрүнэ

— Мин хайдах маннык эппиэтинэстээх кэмҥэ туора туран хаалыахпыный диэн уонна оҕо эрдэхпититтэн бэриниилээх буоларга иитиллэн, байыаннай дьайыыга барарга санаммытым. Эһээлэрбит Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыттара, биһиги даҕаны баран кэлиэхтээхпит диэн бигэ санааны ылыммытым. Байыаннай киһи буоламмын, урут-уруккуттан кэлиилээх-барыылаах үлэлээх этим. Ол иһин дьиэ кэргэним онно үөрэммит, онон утарыласпатахтара. Быһаарыммыт буоллаххына, бэйэҥ бил диэбиттэрэ. Уолум эмиэ байыанна дьайыыга сылдьар. Арааһа, мин эһээм суолунан, оттон уолум миигин батыста быһыылаах дии саныыбын. Итинник быһаарыныыны ылыммыт эр киһини тохтотор уустук. Аймах уолаттарбар хайдах бары бииргэ баран хаалыахпытый, байыаннай дьайыы диэн олох оонньуута буолбатах, киһи бүгүн баар — сарсын суох буолуон сөп, оҕолоргутугар, кэргэттэргитигэр көмөлөһүҥ диэн сүбэлээбитим. Манна диэн эттэххэ, анараа бииргэ сылдьыбыт уолаттарым ыҥыра олороллор, онон бириэмэтэ кэллэҕинэ, хаһан баҕарар хомунан барыахпын сөп. Уолаттар дойдуларыгар кэлэн баран даҕаны, анараа быдан наада эбиппит диэн төннөллөрө үгүс.

Эһээтин килбиэннээх суолунан

— Эһээм Аҕа дойду сэриитигэр Украина хайысхатынан сылдьан сураҕа суох сүппүтэ. Ол туһунан дьонум, аймахтарым кэпсииллэрин кыра эрдэхпиттэн истэрим. Ол эрээри, хаһан эмит уҥуоҕун булларбын диэн бүччүм санаалааҕым. Анараа байыаннай дьайыыга сылдьан, дьоммуттан Оборуона министиэристибэтин архыыбын кытары сибээстэһэн, эһээм хайа диэки сүппүтүн чопчулааҥ диэн көрдөспүтүн. Баҕар төннөн иһэн, алҕаска уҥуоҕун бу сиртэн булуом дии санаабытым. Чугас дьонум көрдөһүүбүн ылынан, 2024 сыллаахха ыспыраапка ылларан ыыппыттара. Мин эһээм 1896 сыллаах төрүөх Петр Алексеевич Федоров диэн. Үөрүөх иһин, ыспыраапкаҕа Луганскай таһыгар Успенка бөһүөлэгэр көмүллэ сытар диэн этэ. Хантараагым бүтэн төннөн иһэммин, бииргэ сылдьыбыт “Варлам” диэн позывнойдаах доҕорбунаан Успенкаҕа таарыйбыппыт. Онно тиийэммит, эһээм уҥуоҕун буламмыт, сахалыы сиэринэн-туомунан буруо таһааран алгыстаан, сахалыы оҥоһугу хаалларбыппыт. Манна кэлэн баран, аймахтара мустаммыт, эһээм төрөөбүт-үөскээбит сиригэр, Улахан Ааҥҥа баар алааһыгар буорун аҕаламмыт ийэ сиригэр тириэртибит. Эһээбитин кэриэстээн, кэнчээри ыччаппытыгар, кинилэр эһээлэрэ, хос эһээлэрэ Аҕа дойду сэриитигэр кыттан, онно хорсуннук охтубутун кэпсээтибит. Инньэ гынан, көлүөнэни ситимнээтибит.

Эһээм уҥуоҕун булар күнүм иннинэ Луганскайга сытаммын түһээтим. Арай, Тиит Арыыбар баарбын, эбэҥкилии, сахалыы таҥастаах сэттэ-аҕыс киһи дьиэбиттэн тахсан кэллэ. Хаһан даҕаны харахтаан көрбөтөх дьонум миигин кытары үөрэ-көтө кэпсэттилэр. Ол эрээри, тугу саҥаралларын өйдөөбөтүм. Кинилэртэн былыргы тирии таҥас сыта кэлэргэ, хачыгырыыр тыаһа иһиллэргэ дылы. Оннук кэпсэтэн баран бардылар. Сарсыныгар бииргэ төрөөбүт убайбар эрийэн, наһаа интэриэһинэй түүлү түһээтим диэтим. Убайым түүлү тойоннооччу. Кини ити өбүгэлэриҥ баалларын биллэрэн, ситимнэрин холбоон барбыттар диэтэ. Урут ИДьМ систиэмэтигэр өр сылларга үлэлээбит, абааһыны, ону-маны итэҕэйбэт киһи, ол түүлү түһээн баран, кырдьык, үөһээ-аллараа дойду баар эбит диэн итэҕэйдим. Эһээм көмүллүбүт сирин булан, бүччүм санаабын толордум дии саныыбын.

Дьоруойдар кэмнэрэ

— Билигин Саха сиригэр “Саха сирэ — Дьоруойдар дойдулара» диэн каадыр бэлиитикэтин бырагырааматыгар үөрэнэ сылдьабын. Бу бырагырааманан үөрэнэ киирэргэ уопсайа 800 киһи сайаапка биэрбититтэн 580 киһи ааспыта. Онтон 25 киһини талбыттара, ол иһигэр хапсыбытым. Манна байыаннай дьайыыга сылдьыбыт дьон үөрэнэллэр. Биһиги Бэрэсидьиэммит Владимир Путин көҕүлээһининэн Арассыыйаҕа аан бастаан былырыын “Дьоруойдар кэмнэрэ” диэн бырагыраама үлэтин саҕалаабыта, ол чэрчитинэн Саха сиригэр туспа бырагыраама оҥоһуллубута. Бу бырагырааманы Ил Дархан Айсен Николаев сүрүннүүр. Этэргэ дылы, “бастакы хараҥаччыларбыт”, онон эппиэтинэс биһиги өттүбүтүттэн улахан. Үөрэхпитин бүтэрдэхпитинэ, өрөспүүбүлүкэни салайар исписэлиистэр буолуохтаахпыт. Аҕа көлүөнэ уопута билигин олус суолталаах. Аҕа дойду сэриитэ бүппүтүн кэннэ эһээлэрбит, аҕаларбыт кэлэн эйэлээх олоҕу тутуспуттара. Дойду бэрэсидьиэнэ, олох ирдэбилэ уларыйда, бу бырагыраамаларынан үөрэнэн, байыаннай дьайыыттан төннөр уолаттарга көмө-тирэх буолуохтаахтар диэн этэн турар. Бу үөрэхпитигэр биһиги бэйэбит бырайыактарбытын оҥоробут, салайар үлэҕэ уопут ылабыт. Муниципалитеттарга балаҕан ыйыттан үс ыйдаах быраактыканы аастыбыт. Мин Ньурба улууһун дьаһалтатыгар стажировкаҕа баран кэллим. Кэлэр сылтан үөрэхпитин бүтэрэн, дойдубут сайдарын туһугар үлэлиэхпит-хамсыахпыт.

ХААРТЫСКАЛАР ПЕТРОВ В.Е. ТУС АРХЫЫБЫТТАН