Улахан куйааска утаххын ханнар

Самаан сайын сатыылаабытынан, ыһыах чугаһаабытынан улахан куйааска утаҕы ханнарар саха төрүт утахтарын оҥорор ырысыаптарын араас көрүҥүн үллэстэбит. Киһиэхэ өбүгэлэриттэн бэриллибит, олохтоох аһылыга иҥэмтэлээх дииллэр. 

БЫЫРПАХ

Бастакы көрүҥэ.

Туох ирдэнэр:
Саахардаах кэнсиэрбэлэммит үүт (сгущеное молоко) — 400 кыраамнаах биир бааҥка
Суорат — 2 ыстакаан,
Оргутуллубут уу — 2,2 лиитирэ.

Хайдах бэлэмниибит:
Оргутуллубут, сойбут ууга кэнсиэрбэ үүтү кутуллар, ити кэнниттэн бэлэмнэниллибит суораты холбууллар. Муос ытыгынан үчүгэйдик ытыйыллар уонна иһити ыга хаппахтаныллар. Бэлэмнэниллибит быырпаҕы 8–10 чаас туруоруллар. Быырпах үрдүгэр бытархай хабахтар тахсалларын саҕана эмиэ үчүгэйдик ытыйыллар уонна 4–5 чаас устата ыга хаппахтаныллар, салгыы туруоруллар. Иһиэх иннинэ, бэлэм көөнньөрүллүбүт быырпахха сүөгэй куттахха утах ордук минньигэс буолар.

Иккис көрүҥ.
Туох ирдэнэр:
Сүөгэй — ыстакаан аҥаара
Суорат — 1,2 лиитирэ
Уу — 1 лиитирэ
Саахар — 20 кыраам.
Хайдах бэлэмниибит:
Оргутуллубут ууга сүөгэйи, суораты, саахары кутан бытархай хабахтар тахсыахтарыгар диэри ытыйыллар. Ол кэнниттэн утаҕы 8–10 чаас устата итии сиргэ ыга хаппахтаан ууруллар. Көөнньөрүллүбүт быырпаҕы сойутан баран, иһиэх иннинэ ытыйыллар.

ЫМДААН

Бастакы ньыма
Туох ирдэнэр:
Аһыы суорат — 1,5 ыстакаан
Оргутуллубут уу — 3,5 ыстакаан.

Хайдах бэлэмниибит:
Оргутуллубут тымныы ууга суораты кутаат, ытыйыллар. Утах үрдүгэр биир дэхси күүгэн тахсыар диэри ытыйыллар уонна тымныы сиргэ ууруллар. Ымдааны иһиэх иннинэ биир ыстакаан утахха 1 кыра ньуоска сүөгэйи куттахха минньийэр.

Иккис ньыма

Туох ирдэнэр:
Аһыы суорат — 1,5 ыстакаан
Оргуйбут уу — 3 ыстакаан
Аһылык мууһа — 10 кыраам
Хайдах бэлэмниибит:
Эмиэ маҥнайгы ньыма курдук оргутуллубут тымныы ууга суораты кутуллар уонна биир дэхси күүгэн тахсыар диэри ытыйыллар. Ити кэнниттэн утаҕы тута иһэр наадаттан бэлэмнэниллибит мууһу кутуллар.

СУОРАТ

Бастакы ньыма.

Туох ирдэнэр:
Ыаммытынан үүт — 5 ыстакаан
Сүөгэй — ыстакаан аҥаара.
Хайдах бэлэмниибит:
Халыҥ түгэхтээх иһиккэ үүтү мөлтөх уокка оргутуллар. Оргутуллубут үүтү 36 кыраадыска диэри сойутуллар. Ити кэнниттэн аһытыыга бэлэмнэниллибит сүөгэйи кутан ытыйыллар уонна ыга хаппахтаан ичигэс сиргэ туруоруллар. 2–3 чааһынан суорат холбоһон хойдубутун кэннэ тымныы сиргэ ууруллар. Саахары эбэтэр чөчөгөйү кутан сиэххэ сөп. Сахалар суоракка кыынньарыллыбыт арыыны кутааччылар. 1 лиитирэ бэлэмнэниллибит суоракка ыстакаан аҥаара кыынньарыллыбыт ынах арыытын тымныы суораты ытыйа туран кутуллуохтаах.

ТУМАЛААХ СУОРАТ

Туох ирдэнэр:
Ыаммытынан үүт — 5 ыстакаан

Суорат — ыстакаан 1/4
Күөрчэх — ыстакаан 1/4.
Хайдах бэлэмниибит:
Суораты 2–3 хос маарылаҕа кутан уутун сүүрдүллэр. Ити 3–4 чаас устата барар. Маарылаҕа хаалбыт хойуу суораты миискэҕэ кутан баран, тымныы ыаммытынан үүтү кутаат, үчүгэйдик ытыйыллар. Бэлэмнэниллибит суорат кээмэйин саҕа күөрчэҕи кутан булкуйуллар. Суорат бу көрүҥүн сахалар тумалаах суорат диэн ааттыллар. Итинник убаҕас суораты сайыҥҥы кэмҥэ утах быһыытынан туһаныллар.

ХААҺЫЛААХ СУОРАТ

Туох ирдэнэр:
Арыы уута — 5 ыстакаан
Бурдук — 100 кыраам
Ыаммытынан үүт — 1,5 ыстакаан
Сиидэлэммит суорат — 2,5 ыстакаан.
Хайдах бэлэмниибит:
Арыы уутун мөлтөх уокка ытыйа туран оргутуллар. Оргуйуон эрэ иннинэ бурдугу кутан ытыйыллар. Ити кэнниттэн үчүгэйдик сойутуллар уонна сиидэлэммит суораты, үүтү эбии кутан булкуйуллар. Суорат бу көрүҥэ аһылык быһыытынан тотоойу, киһи утаҕын ханнарар.

БУТУГАС

Бастакы көрүҥэ

Туох ирдэнэр:
Арыы уута — 5 ыстакаан
Бурдук — 40 кыраам.

Хайдах бэлэмниибит:

Арыы уутун ытыйа-ытыйа оргутуллар. Оргуйбут арыы уутугар бэлэмнэниллибит бурдугу кута-кута булкуйан, 5–7 мүнүүтэ устата оргутуллар. Итинник оҥоһуллубут утаҕы сылаастыы даҕаны, сойутан да иһиллэр.

Иккис көрүҥэ

Туох ирдэнэр:
Арыы уута — 5 ыстакаан

Бурдук — 25 кыраам
Уулаах отон уута — ыстакаан аҥаара.
Хайдах бэлэмниибит:
Оргуйбут арыы уутугар бурдугу ытыйа туран, 5–7 мүнүүтэ оргутуллар уонна отон уутун кутан сөп буолуор диэри бүтэһиктээхтик оргутуллар. Уулаах отон оннугар уҥуохтаах отону ныһыйан туһаныллар. Оччоҕо ити эппит нуормабытыгар бурдугун аччатыллар. Маннык утаҕы эмиэ сылаастыы эбэтэр сойутан баран иһиллэр.

КИИҺИЛЭ ҮӨРЭ

Туох ирдэнэр:
Кииһилэ –175 кыраам
Арыы уута — 4 ыстакаан
Бурдук — 25 кыраам
Чөчөгөй — 50 кыраам.
Хайдах бэлэмниибит:
Кииһилэ сэбирдэҕин хомуйан кырбыыллар. Уу кутан оргуталлар, сойуталлар. Арыы уутун кииһилэни холбуу, оргуйа турдаҕына сэлиэйдииллэр. Бу утаҕы сылаастыы да, сойутан да баран иһэллэр. Чөчөгөй эбэн булкуйаллар.

БЭС ҮӨРЭ

Туох ирдэнэр:
Бэс субата — 200 кыраам
Арыы уута — 4 ыстакаан
Бурдук — 25 кыраам.
Хайдах бэлэмниибит:
Бэс, тиит субатын бэс ыйыгар хастаан ылаллар, хатараллар. Хаппыт бөдөҥ соҕус бэс субатын уога диэн ааттыыллар. Оттон кэлиигэ үлтү мэлиллибит бэс субатын бурдугун оодул диэн ааттыыллар. Уоганы, оодулу ууга өр буһараллар. Тары, ууну кутан ытыйа туран оргуталлар. Бурдуктаах ыал ытыйа туран, кыратык бурдук кутан тупсарар. Сорохтор чөчөгөй эбэллэр. Сылаастыы эбэтэр сойутан иһэллэр.

ДЬЭДЬЭННЭЭХ УТАХ

Туох ирдэнэр:
Үүт — 5 ыстакаан
Дьэдьэн — 200 кыраам.
Хайдах бэлэмниибит:
Тымныы ыаммытынан үүккэ дьэдьэни кутан, күөрчэх ытыгынан ытыйаллар.

(И. И. Тарбахов “Эн остуолуҥ сахалыы астара”, Е. Ф. Кузьмина “Саха төрүт аһа-үөлэ” кинигэлэртэн).