Улахан Муҥкуга оскуола саҥа дьиэтэ тутуллуо дуо?

Өлүөхүмэ улууһун М. И. Габышев аатынан Малдьаҕардааҕы алын сүһүөх оскуола-уһуйаан оҕону үөрэтиигэ уонна иитиигэ араас сонун хайысханан үлэлээн, улууска биир биллэр-көстөр үлэлээх оскуоланан буолар.

“Өлүөхүмэ оройуонун бастыҥ учуутала” муниципальнай бэлиэ хаһаайката Акулина Валентиновна Шалагина дириэктэрдээх Улахан Муҥку оскуолата “Алын кылаас үөрэнээччилэрин норуот үгэстэригэр олоҕуран экологическай иитии” тиэмэнэн таһаарыылаахтык үлэлиир. 2000 сыллаахха бырагыраама оҥорон, оҕолор доруобуйаларын бөҕөргөтөргө, экология култууратын иҥэрэргэ, оҕону кырачаан сааһыттан Ийэ сир хаһаайына буоларын өйдүү улаатарыгар аналлаах тэрээһиннэри тиһигин быспакка ыыталлар.

Улахан Муҥку култуурунай, духуобунай киининэн буолар алын сүһүөх оскуола-уһуйаан иллээх-эйэлээх кэлэктиибигэр бүтүн нэһилиэк тирэнэр. Ол курдук, оскуола-уһуйаан баазатыгар улуустааҕы сэминээрдэр уо. д.а. ыытыллаллар, үөрэхтээһин эйгэтигэр туох эмэ саҥаны тургутан көрүүгэ Улахан Муҥку оскуолата хайаан да кыттыһар. 1990‑с сыллартан, Национальнай кэнсиэпсийэ ылыллыаҕыттан “Ыллыкчаан” диэн бырагыраама оҥостоннор, оҕо ыһыаҕын ыытан, үгэскэ киллэриллэн, күн бүгүн Оҕо харыстабылын күнүгэр Оҕо ыһыаҕа ыһыллар.

Оҕону иитиигэ уонна үөрэтиигэ 47 сылын анаабыт педагогическай үлэ бэтэрээнэ, I категориялаах учуутал, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Евдокия Габышева аатынан 5 тыһыынча суумалаах бириэмийэ олохтонон, национальнай култуураҕа өркөн өйү тургутар олорон эрэ оонньууну (напольнай) сыл аайы ыыталлар. Евдокия Кирилловна төрөөбүт күнүгэр, олунньу 3 күнүгэр, тэриллэр оонньууга улуус оскуолаларыттан 3 киһилээх (3–4 кылаастар) хамаандалар кытталлар. Саамай элбээбитэ 9 хамаанда кытта сылдьыбыттаах. Манна учууталлар эмиэ бэйэлэрин тургутан көрөллөрүн, үөрэнээччилэригэр холобур буолалларын курдук, кинилэргэ аналлаах күрэхтэһиилэр (ол иһигэр, успуорт күрэхтэһиилэрэ, дьиэтээҕи сорудахтар) тэриллэн сэргэхсийиини таһаараллар.
Уһуйааччы учуутал, 45 сыл ыстаастаах педагогическай үлэ бэтэрээнэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Елена Алексеевна Догоюсова кэриэһигэр оҕолоро сыл аайы “Начаалынай оскуоланы бүтэрбит бастыҥ үөрэнээччи”, “Лучший выпускник детского сада” истипиэндьийэни туттараллар.

Саҥа оскуола баара буоллар, оҕо ахсаана да эбиллиэ этэ

Улахан Муҥку оскуолата алын сүһүөх оскуола статустаах. Ол эбэтэр икки учуутал: Матрена Лаврушкина 1‑кы уонна 4‑с, Валентина Максимова 2‑с уонна 4‑с кылаастары тэҥинэн үөрэтэллэр (45 мүнүүтэ иһигэр икки кылааһы). Учууталлар бэйэлэрэ да этэллэринэн, маннык үөрэтиини ыарырҕатан, ким да үлэлии кэлиэн баҕарбат.

Туох да омуна суох, Улахан Муҥку олохтоохторо бырабыыталыстыба отчуотугар сыл аайы биир уларыйбат боппуруоһу туруорсаллар. Ол — оскуола-уһуйаан саҥа дьиэтин тутуу. Уруккута нэһилиэк баайын самналлыбыт дьиэтин аҥаарыгар эбии тутуу оҥорон, мас хоруобуйалаах (ардах түстэ да курдары түһэн ууга бараллара), хайаҕаһынан чыычаахтар киирэн көҥүл көтөр, тымныытыттан сонноох-бэргэһэлээх эрэ сылдьан үлэлиир скуолаҕа үлэлии сылдьыбыт ыарахан кэмнэр бааллара. Ону ол диэбэккэ, учууталлар уонна төрөппүттэр, төһө кыалларынан өрөмүөн оҥорон, киэргэтэн-тупсаран үлэлээбиттэрэ. Онтон 2006 сыллаахха “норуот тутуутун” ыытан, уруккута гараас дьиэни көтүрэн, оскуола дьиэҕэ уларыта туппуттара. Онно да аны тэллэй үөскээн, иҥнэри-хаҥнары барбытын ааһан, оҕолор, үлэһиттэр доруобуйаларыгар төһөлөөх буортулаах буолуой?
Үгүс үөрүйэхтээх, эдэр исписэлиистэри уһуйааччы Раиса Егоровна Балбахова иитээччилээх уһуйаан туспа дьиэтэ эмиэ кып-кыараҕас мас дьиэҕэ үлэлээн кэллэ. Бу икки бөлөх оҕолоругар олох кыараҕас. Онон, алын сүһүөх оскуола уонна уһуйаан биир дьиэҕэ үлэлииллэрин курдук 2 мэндиэмэннээх таас дьиэни туруорсаллара оруннаах.

Оптуобуһунан тиэллэн тиийэн үөрэнии

Улахан Муҥку оскуолатын үөрэнээччилэрэ 4‑с кылааһы бүтэрдэхтэринэ, аны биир кыһалҕа үөскүүр. Чугастааҕы Үҥкүр нэһилиэгэр баран үөрэнэргэ күһэллэллэр. Ол да иһин, үгүс төрөппүт уһуйаан кэнниттэн оҕотун илдьэ атын сиргэ көһөргө күһэллэр. Оскуола-уһуйаан үлэһиттэрэ этэллэринэн, уһуйаан баар буолан, оскуоланы саппакка, баччааҥҥа диэри үлэлээн кэллилэр.

Матрена Лаврушкина:
— Урут биһиги Үҥкүргэ баран үөрэнэрбит саҕана Улахан Муҥку оҕолоро үөрэх хаачыстыбатыгар үрдүк көрдөрүүнү хайаан да ситиһэллэрэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи олимпиадаларга тиийэ кыттарбыт. Интэринээккэ олорон үөрэнэрбит (1990 с. бүтэрбитим). Онтон билигин интэринээти сабан кэбиһэннэр, оҕолорбут оптуобуһунан айаннаан тиийэн үөрэнэллэр. Дьиҥэр, интэринээккэ олорон үөрэтии систиэмэтин сөбүлээбэт дьон баалларын да иһин, баһыйар үчүгэй өрүтэ элбэх этэ.

Ардыгар, тэрээһиннэри биһиги оскуолабыт баазатыгар ыытыҥ, оскуолабытын туран биэрэбит диэн ыҥыран көрөбүт, — диэн санаатын үллэстэр.

* * *

Өлүөхүмэ куораттан бу сытар, суола-ииһэ олус табыгастаах Улахан Муҥку оскуолатыгар саҥа дьиэни тутуу боппуруоһа тоҕо эрэ умнууга дуу, аныгыскы уочаракка дуу хаалан иһэрэ соччо өйдөммөт. Оттон ханна баҕарар сайдыыны, инникигэ хардыыны түстүүр, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кылаатын киллэрсэр дьон уһуйаантан, оскуолаттан иитиллэн тахсарын бары билэбит.