Улахан туһаны биэрбит оскуола  этэ

1926 сыллаахха ССРС Реввоенсоветын бэрэссэдээтэлэ М.В. Фрунзе дьаһалынан Дьокуускайга Саха Нассынаалынай байыаннай оскуола тэриллэн, сахалартан тыһыынча кэриҥэ алын хамандыырдары иитэн таһаарбыта.  Нассынаалынай байыаннай оскуола тэрээһинин, аһыллыытын боппуруостарынан КСК (ЯЦИК) бастакы бэрэссэдээтэлэ П.А.Ойуунускай быһаччы дьарыктаммыта. Бу хамандыырдар саха ыччатын байыаннай-патриотическай иитиигэ, ыччат ортотугар физкултуураны, успуорду сайыннарыыга маҥнайгы көҕүлээччилэринэн, тэрийээччилэринэн буолбуттара.

Оройуон, нэһилиэк аайы ОСОАВИАХИМ тэрилтэлэрин, физкултуура уопсастыбаларын тэрийтэлээн, элбэх ахсааннаах ворошиловскай ытааччылары, ГТО, ПВХО значкистарын бэлэмнээбиттэрэ, үгүс куруһуоктары тэрийэн, байыаннай тиэхиньикэни уонна тактиканы үөрэппиттэрэ.

Саха Нассынаалынай байыаннай оскуола (СНБО) курсааннара 1933 сыллаахха Дьокуускайтан Хабаровскайга хайыһарынан тиийэннэр, оһуобай Уһук Илиҥҥи аармыйа командующайа, номоххо киирбит полководец, маршал Блюхер приемугар сылдьан, кини итии махталын, үрдүк сыанабылын аҕалбыттара. 1938 сыллаахха ытааччылар Бүтүн Сойуустааҕы күрэхтэһиилэригэр Саха АССР сүүмэрдэммит хамаандатын 6 чилиэниттэн 4‑дэ оскуола курсааннара кыттан, бочуоттаах 3‑с миэстэни ылбыттара. 16 выпуск тухары байыаннай оскуола 800‑тэн тахса алын хамандыырдары, 100‑чэ кыһыл армееһы иитэн таһаарбыта. Балартан 110‑тан тахса Кыһыл Аармыйа хамандыырдара үүнэн тахсыбыттара.

Дьэ, бу барыта саха норуота Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хайҕатар гына кыттыытын төһүүтүнэн буолбута. Оскуола кыһатыттан иитиллэн тахсыбыт полковник Ларионов, майордар Филатов, Оллонов, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа майор Николай Чусовской курдук Сэбиэскэй Аармыйа албан ааттаах эписиэрдэринэн бүтүн саха норуота киэн туттар.

Бойобуой политрук ахтыыта

Бурнашев Иван Иванович (1911–1972 сс.) Улуус исполкомун уурааҕынан 1929 сыллаахха оччотооҕу Мүрү 7 кылаастаах оскуолатын 6‑с кылааһын бүтэрбит Уйбааны сири түҥэтиигэ (земпередел) II Лөгөй Сэбиэтин сэкирэтээринэн анаабыттара. Ол кэннэ, үргүлдьү улуус исполкомун суотчутунан үлэлээбитэ. Эдэр, инникилээх уолу саҥа тэриллибит оройуон салалтата Дьокуускай куоракка уобаластааҕы бартыыйынай кэмитиэт иһинэн икки сыллаах сэбиэскэй-бартыыйынай оскуолаҕа үөрэттэрбитэ.

1932 сыллаахха үөрэҕин бүтэрэн Алдан оройуонугар көмүс хостооһунугар ананан, “Ленинскэй” бириискэ хомсомуол тэрилтэтин сэкирэтээринэн 1935 сылга диэри үлэлээбитэ. Ити сыл хомсомуол уобаластааҕы кэмитиэтин путевкатынан Саха Нассынаалынай байыаннай оскуола курсаанынан буолбута.

Мантан аллараа И. И. Бурнашев 1970 сыллаахха суруйбут ахтыытын бэчээттиибит.

“Мин 1935–1936 сылларга бу оскуолаҕа үөрэнэн, алын хамандыыр аатын ылбытым. Оскуоланы бүтэрээт, баартыйа горкомун сорудаҕынан
ОСОАВИАХИМ куораттааҕы сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үс сыл үлэлээн, куорат нэһилиэнньэтин уонна устудьуоннар ортолоругар байыаннай үөрэҕи тэрийэн, элбэх бэргэн ытааччылары, сыыдам хайыһардьыттары, планеристары, авиамоделистары бэлэмнэспитим. Аэрокулуубу тэрийэн, Валерий Кузьмин, Вера Захарова, Анна Ременникова, Иосиф Простаков, Леонид Лиевченко, Дмитрий Ядрихинскай, Браташ курдук Аҕа дойду сэриитигэр кыттан уодаһыннаах өстөөҕү урусхалласпыт лүөччүктэри бэлэмнээһини саҕалаабыппыт.

Онтон Нам оройуонугар тахсан бартыыйынай үлэҕэ үлэлии сылдьан аармыйаҕа сулууспаҕа хабыллыбатах дьону байыаннай дьыалаҕа икки сыл устата үөрэтиспитим. Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланарын кытта, аармыйаҕа ыҥырыллыбытым. Кылгас болдьоххо куурус кэнниттэн эписиэр чиэстээх аатын иҥэрбиттэрэ. 1942 сыллаахха Арҕаа фроҥҥа тиийэн, сэрии бүтүөр диэри маҥнай рота хамандыырын политчааска солбуйааччынан, онтон батальон парторгунан, кэлин батальон хамандыырын политчааска солбуйааччынан сылдьыбытым.

1942 сыл бүтүүтэ Москваҕа ыытыллан, М. В. Фрунзе аатынан Байыаннай академияҕа үс ыйдаах кууруһу барбытым. Дьэ, ол кэннэ сэриилэһэр аармыйаҕа, Калининскай фронт III Ударнай аармыйатын 21‑с гвардейскай дивизиятын 64‑с стрелковай полкатыгар рота хамандыырын политчааска солбуйааччынан анаммытым. Великие Луки куорат аттынааҕы Вараксино диэн Саха сиригэр гражданскай сэрии дьоруойа Ефим Курашов төрөөбүт дэриэбинэтин иһин кырыктаах кыргыһыыларга сэриилэһэ сылдьан, 1943 сыл ыам ыйын 13 күнүгэр бааһыран кэккэттэн туораан, госпитальга сытан эмтэнэн баран, салгыы сэрии бүтүөр диэри 178‑с, 379‑с, 92‑с стрелковай дивизияларга батальон парторгунан, 1945 сыл Германия сиригэр Дрезден куорат чугаһыгар тиийэ сэриилэспитим.

Ити сатыы хаампыт эндиэлээх уһун суолум устатыгар үгүс кыргыһыылары, элбэх эрэйи көрсүбүтүм, хаста даҕаны бааһырбытым. Ол тухары сэрииһит сибэтиэй эбээһинэһин, бэлитиичэскэй үлэһит үрдүк аналын чиэстээхтик толорор иһин кыахпын, күүспүн харыстаабатаҕым. Хас да төгүллээн хамаандабанньа наҕараадатыгар тиксэр чиэстэммитим. 1942 сыл сэрииһиттэр ортолоругар бартыыйынай-бэлитиичэскэй үлэни үчүгэйдик тэрийбитим иһин “Бойобуой үтүөлэрин иһин” мэтээлинэн, 1944 сыл Калининскай уобаласка Щукино диэн дэриэбинэ иһин кыргыһыыга рота бааһырбыт хамандыырын солбуйан, дэриэбинэҕэ тус бэйэм маҥнайгы киһинэн киирэн бүлүмүөт туочукатын уонна аптамаатчыктар роталарын самнарсыбытым иһин II истиэпэннээх Аҕа дойду сэриитэ уордьанынан, 1945 сыл Одер өрүс арҕаа өттүгэр өстөөх утары атаакатын төттөрү охсууга бэйэм холобурбунан байыастары көҕүлээбитим иһин Кыһыл Сулус уордьанынан наҕараадаламмытым.

Сотору албан ааттаах Сэбиэскэй Аармыйа немецкэй фашизмы урусхаллаан, кыайыы Кыһыл былааҕын Рейхстаг үрдүгэр туруору аспыт кэмэ 25 сыла туолуутун үөрүүлээхтик бырааһынньыктыам диэн үөрэ-көтө олоробун”.

Хорсун буойун, батальон хамандыырын солбуйааччы, политрук Бурнашев Иван Иванович сэрии кэнниттэн төрөөбүт оройуонугар Уус Алдаҥҥа эргиллэн кэлэн, бартыыйынай-салайар үлэ үөһүгэр түспүтэ. Баартыйа райкомун пропагандаҕа уонна агитацияҕа отделын сэбиэдиссэйинэн түөрт сыл, салгыы Таатта, Саккырыыр райкомнарын II, III сэкирэтээрдэринэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1958–1972 сылларга Дьокуускайга ССКП обкуомун иһинэн тахсар “Политинформатор” уонна “Агитатор” бэлитиичэскэй брошюралар эрэдээксийэлэригэр үлэлээбитэ.

Мария Сергеева хомуйан оҥордо, бэтэрээн хаһыатчыт.