Улахан учуонайга ананар
«Айар» кинигэ кыһатыгар «Ими гордится Якутия» сиэрийэҕэ филологическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр Н.Н.Тобуруокапка аналлаах ахтыы кинигэтэ таҕыста. Ф.н.к., дассыан Валентина Максимовна Тобурокова кэргэнин архыыбыгар уһуннук үлэлээтэ, үгүс ахсааннаах кинигэлэрин, ыстатыйаларын, суруктарын бэрийдэ.
Учуонай матырыйаалларын…
Учуонай матырыйаалларын П.Н.Тобуруокап аатынан Үөһээ Бүлүү уонна Эрилик Эристиин аатынан Чакыр литературнай түмэллэригэр биэрэр былааннаах. Бу учуонай матырыйаалларыттан барытыттан өссө да хас да туомнаах кинигэ тахсар кыахтаах.
Валентина Максимовна, төһө да доруобуйата мөлтөөтөр, хараҕынан да эрэйдэннэр, бу кинигэ тахсыытын ыра санаа оҥостон туран үлэлээтэ. Мин киниэхэ көмөлөһөөччү буоллум, онон оҥорон, бэлэмнээн таһаарааччылар буоллубут. Эрэдээктэрдэринэн «Айар» кинигэ кыһатын үлэһитэ Н.Н.Алексеева уонна Н.Н.Тобуруокап үөрэнээччитэ, ф.н.к. Л.Н.Романова буоллулар.
М.К.Аммосов аатынан ХИФУ салалтата уонна Үөһээ Бүлүү улууһун дьаһалтата үбүлээн кинигэ күн сирин көрөрүгэр улаханнык көмөлөстүлэр, олук уурдулар.
Тобуруокаптар үс династияны биэрбит улахан өҥөлөөхтөр
Кинигэ киирии тылыгар Е.И.Михайлова Тобуруокаптар Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр учууталлар, учуонайдар уонна суруйааччылар династияларын биэрбит улахан өҥөлөөх аймах буолалларын бэлиэтээтэ. Кырдьыга да, оннук. Ол дьон ааттарын барытын бу кинигэни аахпыт билиэҕэ, көрө итэҕэйиэҕэ.
Кинигэҕэ Н.Н.Тобуруокап кэллиэгэлэрин, араас дойду учуонайдарын, үөрэнээччилэрин, доҕотторун уонна аймахтарын ахтыылара киирдилэр. Николай Николаевич саха литературоведениетыгар үгүс хайысхаҕа үлэлээбитин – наукаҕа саҥаны олохтообутун, суол аспытын, тэрийбитин, үөрэппитин сөҕө ааҕабыт. Кини саха литературоведениетын аксакаалларын – Г.С.Сыромятников, Г.К.Боескоров, В.А.Семенов, Н.П.Канаев, В.Т.Петров, Е.В.Федоров, Н.З.Копырин уо.д.а. курдук эр дьон-учуонайдар көлүөнэлэрин биир тиһэх бэрэстэбиитэлэ буолар. Бары да лиҥкинэһэн, ураты көрүүлээх, күүстээх санаалаах туруу үлэһит дьон этилэр. Билиҥҥи саха литературоведениетыгар дьахтар аймах үлэлиир.
Н.Н.Тобуруокап научнай салайааччы быһыытынан билиҥҥи литературоведениены каадырдарынан дьаныһан туран хааччыйбыта. Ону ааһан атын өрөспүүбүлүкэлэр учуонайдара, Сибииртэн саҕалаан соҕуруу куораттарга тиийэ, кинини бэйэлэрин учууталларынан ааҕаллар, сүгүрүйэ ахталлар.
Киэҥ сибээһи олохтообута
Н.Н.Тобуруокап Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа институтугар солбуйааччы дириэктэринэн ананыаҕыттан 1974 сылтан Сибиир норуоттарын наукаларын тэрилтэлэрин кытта киэҥ сибээһи олохтообутунан барбыта. Н.Н.Тобуруокап саамай чугас доҕотторунан Сибиир национальнай учуонайдарыттан бастакы наука дуоктардара В.Ц.Найдаков, А.Б.Соктоев буолбуттара. Киин куораттар сүрүн учуонайдарын кытта эмиэ чугастык билсибитэ. 1984 сыллаахха кини литературоведтар Бүтүн Сойуустааҕы 1 сийиэстэрин Дьокуускайга тэрийбитэ, аан дойдуттан үгүс учуонай кэлэн үлэлээн, билсэн барбыттара. Кини салайыытынан, ол сибээстэр, үгэстэр сайдыбыттара, билигин да салҕана тураллар.
Николай Николаевич суруктарын көрдөххө, кини сибээһи быспакка туппутун, итиччэ элбэх киһини кытта суруйсубутун, буостанан кинигэ атастаспытын, билим сайдыытыгар сыһыаннаах улахан боппуруостары быһаарсыыга кыттыбытын, элбэх киһи кини сүбэтигэр-көмөтүгэр наадыйарын киһи эрэ сөҕө ааҕар. Москваттан А.Пошатаева, Н.Надъярных, Н.Воробьева, К.Султанов, Казахстантан А.Жовтис, Тываттан Д.Куулар, Бурятияттан В.Найдаков, Т.Дугаржапова, Башкирияттан Р.Баимов, Удмуртияттан В.Родионов, Алтайтан Р.Палкина, Н.Киндикова уо.д.а. тиһигин быспакка суруйаллара.
Барытыгар муударайдык сыһыаннаһара
Саха учуонайдара Н.Н.Тобуруокабы кытта алтыспыт кэмнэрин ахталлар. Онно Николай Николаевич билим дьонун салайааччытын быһыытынан киэҥ көҕүстээҕин, муударайын, булугас өйдөөҕүн, тэрийэр дьоҕурун туһунан суруйаллар. Онон кини үлэтин араас хайысхатын, учуонайдары кытта сыһыанын билэбит. Суруйааччы доҕотторо эмиэ элбэхтэр. Ол эрээри билигин үгүстэр суох буолан, элбэх кэрчик кыайан арыллыбакка хааллаҕа. Биллэн турар, Николай Николаевич үөрэнээччилэрэ салайааччыларын дириҥ махталынан ахталлар.
Дэгиттэр талааннааҕа
Евгения Исаевна ыстатыйатыгар, Н.Н.Тобуруокап үөрэнээччилэрэ учууталларын туһунан суруйбут кинигэлэрин аахпытым, ол эрээри кинини ордук киһи быһыытынан билиэхпин баҕарабын диэбит этэ. Ол өрүт эмиэ арылынна, ол курдук Николай Николаевич доҕотторун, аймахтарын ахтыылара кини олоҕун бары өттүнэн сиһилээн биэрэллэр. Николай Николаевич кэргэнигэр, оҕолоругар, сиэннэригэр ураты уйаҕас сыһыаннаах, кыһаллыгас киһи быһыытынан тапталлаах кэргэн, аҕа, эһээ буолан дьонугар суохтатар. Кини кэрэ куоластаах ырыаһыт бэрдэ, көҕү-нары көҕүлүттэн тутар, тэрийэр дьоҕурдааҕын бары бэлиэтииллэр. Скрипкаҕа, байааҥҥа оонньуур. Хаартыскаҕа түһэрэр, киинэҕэ устар уонна ол матырыйаалларынан дьонун, доҕотторун барыларын хааччыйар эбит. Аны туран бэйэтин туһугар наһаа сэмэй, хаһан да түөһүн охсуммат, ону-маны көрдөспөт. Үөрэнээччилэрин туһугар сүүрэр-көтөр, кэпсэтэр. Бүтүн дойдуну кэрийэн, кэпсэтэн, биһигини Бурятияҕа, Башкирияҕа, Казахстаҥҥа көмүскэтэ ыытар этэ. Биһигини эрэ буолуо да, институтун учуонайдарын барыларын туһугар кыһаллара. Мин бастакы кинигэм бэчээккэ тахсарыгар араас тойоттор кэбиниэттэригэр киирэн харчы көрдөһө сатаабыппыт баара. Суруйааччы убайдарын быраат киһи быһыытынан саҥата суох олорон истэрин ахталлар. Валентина Максимовна дьиэтигэр эмиэ наһаа боростуой, аска талымаһа суох, таҥаһы ылары олох сөбүлээбэт этэ диэн ахтар.
Мээнэ киһи литературовед-учуонай буолбат
Николай Николаевич, мээнэ киһи литературовед-учуонай буолбат диирэ, манна билии таһынан киһи майгыта-сигилитэ үтүө, кэрэ буолуохтаах диэн ирдэбиллээҕэ. Киһини сылыктаан билэрэ, үөрэнээччилэрин сөбүлүүрэ, биир тылы булара, кими да сирбитин истибэтэҕим. Ол курдук кини бэйэтэ киһи быһыытынан ураты үтүө майгылааҕа, эйэҕэһинэн, кэпсэтинньэҥинэн киһини эрэ бэйэтигэр тардан ылара. Ханнык баҕарар таһымнаах киһи кини учуонай быһыытынан эрудициятын, билиитин-көрүүтүн, култууратын сөҕөллөрө, убаастыыллара. Оттон кини лиэксийэлэрэ ураты баай ис хоһооннооҕун, кэпсиир-дакылааттыыр дьоҕурунан уратытын бэлиэтииллэр. Оннук бары өттүнэн туох да эҥкилэ суох чаҕылхай киһи этэ. Кинигэҕэ учуонай олоҕун кэрэһилиир элбэх хаартыска киирдэ.
Ол курдук Николай Николаевич Тобуруокап олоҕун, үлэтин-хамнаһын барытын дьоҥҥо анаан олорбута, үлэлээбитэ. Саха улахан учуонайын аата умнуллуо суоҕа, үйэлэргэ махтал тылынан ааттана туруоҕа.
Варвара Окорокова, филологическай наука дуоктара.
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: