Улуу киһи утума

«А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иннигэр сунтаардар Сэргэй Сибиэрэп сылын аһаллар», — диэн ыҥырар-угуйар сурук ыраахтан дьэрэлийэн олус элбэх киһини түмтэ.

Ыгыаттаттан С.Зверев-Кыыл Уолун түмэлиттэн улуу киһибит олорбут олоҕун барытын кэрэһэлиир быыстапка биир сааланы ылла. Аллараа этээскэ Сунтаар улууһун бородууксуйата, аатырар Элгээйи бичиэнньэтиттэн саҕалаан, эт-үүт оҥоһук арааһа уурулунна.
Иккис этээскэ оһуокайы оройуттан туттулар, эҥээриттэн ыллылар, этэргэ дылы, муннуттан да сиэттилэр диэбит курдук. Сунтаар ааттаах-суоллаах, күннээх сиргэ сылдьар, таастаах сиринэн хаамар оһуокайдьыттара кылыгырас кылыһахтаах Кураһаайтан, кэрэ-нарын Лилияттан, чоҕул хара харахтаах Ырыа Дьааархантан саҕалаан бары бааллар. Түөлбэ күөл саҕа түһүлгэлэр манна тэрилиннилэр. Ол быыһыгар маастардар атыы-быыстапкалара буолла. Сиэйэттэн эдьийдии-балыстыы Варя, Роза кылтан оҥоһуктара (сэлээппэлэрэ, суумкалара) «итии бэрэски» курдук атыыланнылар. Харчы сылгы сиэлигэр, кутуругар сытар эбит.
Дьэ, онтон үс чааһы быһа олорон эрэ кэнсиэр көрдүбүт. Отой ураты көрүүлээх, талааннаах режиссер Алексей Степанов Кыыл Уола илэ бэйэтин санатар тойуктаах Айсен Федоровы Зверев курдук таҥыннаран таһааран, “Сарсын сарсын сарсыарданан” аспыта, тойуксуттар туойан доллоһуппуттарыгар күн кылбайа тахсыыта кэнсиэри хара ааныттан сэргэхситтэ. Ону СӨ култуураҕа миниистирэ эмиэ Афанасий Ноев бэлиэтээн эттэ. Кыыл Уолун түмэлиттэн ылыллыбыт уот нэһилиэк, улуус баһылыктарын илиилэринэн ааһан кэлэн, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ бэлиэтэнэр чэрчитинэн миниистир Афанасий Ноевка туттарылынна. Баһылыкпыт Анатолий Григорьев: «Тоҕус кырыылаах сүдү киһибит сыла “Уол Дуолан бухатыыр” олоҥхонон саҕаланна, Ыһыаҕынан салҕаныа, Москванан түмүктэниэ», — диэтэ. Маны миниистир бигэргэттэ, онон урут улуу киһибит ыккый ойуур быыһыттан саҕалаабыт буоллаҕына, билигин Сибиэрэп оонньуулара бүтүн өрөспүүбүлүкэ аатыттан дуорайыахтара.
С. Зверев аатынан үҥкүү тыйаатырын артыыстарын үҥкүүлэрин көрдүбүт, “Кыл саха” тыыннаах доҕуһуолун, Дьүрүйээнэ хомуһун дуоһуйа иһиттибит. “Батас” диэн үҥкүүнү сөргүппүттэр. Онно бастакы үҥкүүлээбит эр дьоннор Ньурбаттан, Сунтаартан көмөлөспүттэр. Хайдах эрэ олох ураты тыыннаах үҥкүү. Баар-суох норуодунай суруйааччыбыт Сайаны кытта тахсан хоһоон аахпыттарыгар, микрофон хаппырыыстаан хомотто, тоҕо да тута уларыта охсубатахтара буолла? Хоһоон ааҕааччылартан сорохторо оннуларын була сатаан сыанаҕа төттөрү-таары хаамыы, тылы билбэт буоллахха хара ааныттан тутан туруохха наада. “Айыллыы”, “Түһүлгэ” үҥкүүһүттэрэ тыйаатыр үҥкүүһүттэриттэн улахан уратылара суох, аһара үчүгэйдэр. Норуот ырыатын ыллаачы оҕолорбут, “Дьүһүйүү” фольклорнай ансаамбыл өссө ордуктар дуу дии санаатым.

Кэнсиэр биир кылаан чыпчаалынан Антонина Хобусарова тылларыгар, Сэгэй дьүрүлүгэр “Уруйдан улууттан улуубут” диэн өрөгөй ырыата “Өрөгөй” ансаамбыл толоруутугар сүрэхтэниитэ буолла.
Игирэ уолаттарбыт Герман, Гена Ивановтар соһуччу ойон тахсан “Дойдубут бэлэҕэ” оонньуу ыытаннар, сааланы олус сэргэхситтилэр. Клон курдук тэҥнэрэ да бэрт, саҥаран-иҥэрэн сэргэхтэрэ сүрдээх. Сүүйүүлэр сыыппаранан буоллулар. Кэмпэндээйи 10 киилэлээх тууһун 19 эрээт «нулевой» миэстэтигэр олорооччу ылан соһуйда.  Биир дьааһык ынах арыытын 2 эрээт 5 миэстэтигэр олорбут далбар ылла ( 25 төрөөбүт күнэ). Ылбыттар кыстыктарын арыытын буллулар. 9 эрээт 4 миэстэтигэр олорбут оҕом учуутала Альбина Вадимовна (4 ый – муус устар 9 күнүгэр улууска Сибиэрэп күнэ) убаһа кэнники атаҕын буутун сүктэ. Дьэ, онтон улуу Андрей Чикачев сыаната биллибэт хартыынатын 12 эрээт 5 миэстэтигэр олорооччу кыыс ылан үөрүөн үөрдэ (125 үбүлүөйдээх сыла).
Чаҕылхай ырыаһыттарбыт Күндүл, Мичиллэй, Ирена Файрушина, Санита Ай, Сиэйэ Уола, Дуолан ис истэриттэн дьолунан туолан сырдаан тахсаннар эрчимнээхтик, кыыһырбыты да уҕарытыахтыы намыыннык ыллааннар уҕараабат ытыс тыаһын ылыахтарын ыллылар.
Сергей Зверев ансаамбылын кыттыылаахтарын, 11 киһини улуус салалтата ыҥыран чиэстээтэ, остуол тэрийдэ. Кырдьаҕастар олус үөрэн тарҕастылар. Дьон үөрүүтэ — тэрээһин сыалын ситиитэ.
Сунтаартан 150-ча киһи кэлэн кыттыыны ылан барда. Барыта 500-чэ киһи кытынна. Бачча үлүгэр киһини биир тыыҥҥа түмэргэ, тэрээһини чаҕылхайдык ыытарга улуус култууратын хотуна Саргылаана Омукова салайааччылаах хамаанда олус бэркэ үлэлээтэ. Билиэт эрдэ бүтэн, хойутаан хобо тиктибиттэр матаннар, ыт атаҕын тутаннар хомойуу бөҕө. Дыбарыаһы ууннары тардар кыах суох эбээт.

Зинаида ФЕДОТОВА-Дьол Кыыма, Сунтаар-Дьокуускай