Улуу Кыайыы 80 сыла: Убайдарбытын үйэтитэн…

Чурапчы оройуонун Хайахсыт нэһилиэгэр Өлөчөй, Бүтэйдээх диэки ыпсыыларыгар Үрэх баһыгар олохтоох Никитин А.Н. улахан уола Роман ортону үрдүнэн уҥуохтаах, ис киирбэх, кыраһыабай көрүҥнээх, сырдык ыраас хааннаах киһи этэ. Бастакы көлүөнэ пионер, Бүтэйдээх, Хайахсыт оскуолаларыгар үөрэммитэ. Саҥа олоҕу тутууга биир саамай көхтөөх хомсомуол. Кини нэһилиэктэригэр ыытар-тэрийэр үлэлэрин туһунан улуус хаһыатыгар үгүстүк сырдаталлара.

Роман 13-14 саастаах сылдьан 1931-1932 сылларга холкуостары тэрийиигэ, култуурунай өрөбөлүүссүйэни ыытыыга оскуола бастыҥ үөрэнээччилэрин илдьэ кэлэн, мунньахтарга тыл этэрин, холкуоһу сөбүлээбэт, өстүйэр дьону саралаан сытыы хаһыаттары таһаарарын, комсомольскай ячейканы тэрийсибитин нэһилиэгин дьоно күндүтүк саныыллара. Киниттэн элбэҕи кэтэһэллэрэ. Табаарыһа Климов М.Д.: “1938 с.быстах кууруска үөрэнэ сылдьыбытым. Онно Романныын Күөх хонуу үрдүнэн күүлэйдии сырыттахпытына, Роман: “Нэһилиэккэ сүрүннүүр үчүгэй аҕай киһи суох. Эн Сэбиэккэ бэрэссэдээтэллээ. Бөһүөлэктэ туттар, дьон олоҕун оччоҕо тупсарыахпыт. Массыынаны үлэлэтэн үлэни чэпчэтиэххэ. Дьахталларбытын ордук бурдук тардыыта илиһиннэрэр. Миэлиҥсэ оҥотторуохха баара…” —диэбитэ. Ону мин ылымматаҕым. Билигин санаатахха, 20 саастаах, үөрэххэ сылдьар ыччат оҕо нэһилиэгин олоҕор кыһана, онуоха доҕотторун, кыайыан сөп диэбит дьонун көҕүлүү сылдьара, дойдутун төһөлөөх таптыырыттан буолуой?! — диэн Михаил Дмитриевич ахтыы суруйбута. Бүтэйдээххэ үөрэммит оскуолатыгар Роман Никитин аатынан пионерскай этэрээт баара.

Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрэн баран, учительскай институкка саха тылын факультетыгар иккис кууруска үөрэнэ сылдьан, 1940 с. балаҕан ыйыгар армияҕа барбыта. Приморскай кыраайга байыаннай училищеҕа үөрэнэн, лейтенант званиетын ылбыта.

1942-1943 с. сайыныгар төрөппүттэригэр ыыппыт суругар сэрии уотун ортотугар сылдьарын, өлүү-сүтүү элбэҕин биллэрэрэ. Суруктарыгар бастаан хотторон чугуйуу хомолтото, кэлин Сталинградка, онтон Курскай тоҕойго өстөөҕү үлтүрүтүү үөрүүтэ долгутуулаахтык кэпсэнэрэ. Кини взводу, кэлин ротаны хамаандалаабыта.

“Күндү Андрей Николаевич! Эһиги Роман Андреевичкыт немецкэй оккупаннары утары эрдээхтик охсуһа сылдьан 1943 с. от ыйын 24 күнүгэр сэрии хонуутугар өллө. Тулуурдаах, эр санаалаах бойобуой командирбыт биһиги кэккэбититтэн өлөн туораабытын иһин биһиги иэстэһиэхпит. Кыайыы күнэ чугаһаата. Фашиһы кыайыахтара Роман Андреевич курдуктар. Дойду бэйэтин өлбүт геройдарын мэлдьи өйдүөҕэ. Эһигини кытта тэҥҥэ уордайабыт уонна винтовкабытын өссө ыга тутабыт. Роман Андреевич уобараһа быһаарыылаах охсуһууга биһиэхэ чаҕылҕанныы күлүмнүөҕэ, фашистар сотору Кыһыл Армия саҥа охсуутун билиэхтэрэ. Баҕарабын чэбдик буолууну.

219 стрелковай дивизия 710 стрелковай полкатын 32-с батальонун командира ст.лейтенант Синкевич Иосиф Яковлевич”.

Хорсун офицер Кыһыл Сулус уордьанынан наҕараадаламмыта, Курскай уобалас Ивнянскай оройуон, Новенькое сэлиэнньэтигэр көмүллүбүтэ.

Андрей Николаевич Никитин иккис уолун убайыгар Игнатий Никитиҥҥэ ииттэрэ биэртэ. Игнатийдаах уолларын аҕатын аатынан Алексей диэн ааттаабыттара. Олус ылларан, таптаан, маанылаан ииппиттэрэ. Орто уҥуохтаах, нууччалыы ыраас хааннаах, лоп бааччы тыллаах, өйдөөх уолчаан туйгуннук үөрэммитэ. Дьокуускайга орто үөрэҕи бүтэрэн саҥардыы үлэлээн эрдэҕинэ сэрии саҕаламмыта.1941 с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр Аҕа дойдутун көмүскүү барбыта. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1-кы Украинскай фронт 2-с гвардейскай воздушно-десантнай дивизиятын 5-с гвардейскай воздушно-десантнай стрелковай полкатыгар 1944 с. диэри фашист халабырдьыттарын утары хорсуннук сэриилэспитэ.1944 с. олунньу 11 күнүгэр сэрии хонуутугар дьоруойдуу охтубута. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт. 1944 с. олунньу 17 күнүгэр наҕараадаҕа “Хорсунун иһин” мэтээлгэ түһэриллибитэ.

Убайдарбыт олохтон туораабыттара 80 сыл буолан баран, Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө, Хайахсыкка Кыайыы томторугар халыҥ хаан аймахтар бииргэ төрөөбүт бырааттара Николай, Игнатий, Иван Андреевич Никитиннэр дьиэ кэргэттэрэ, оҕолоро, сиэннэрэ, эдьиийдэрбит Мотрена Семеновна (Никитина) Кириллина оҕолоро, сиэннэрэ, Мария Андреевна Ефимова кыыһа Харайбатова О.М. уонна биһиги дьиэ кэргэн үбүгэр кыттыһан, сүгүрүйэрбит, кэриэстиирбит үтүө өйдөбүлэ буоллун диэн өйдөбүнньүк оҥотторон, от ыйын 18 күнүгэр туруорбуппут.

Эдэр көлүөнэ аймах дьон умнубатын. Куруутун кэриэстиир санаабытын саната, сүгүрүйэр аналбытын өйдөтө туруҥ дуу диэммит, ис-сүрэхтэн кыһаллан үйэтиттибит! Аны маннык алдьархай аймах дьоҥҥо ааҥнаабатын! Төрөөбүт төрүт сиргит килбиэннээх ааккытын дьоҥҥо-сэргэҕэ кэпсии туруохтун!

Мария ГЕРАСИМОВА-Сэҥээрэ.
Чурапчы.