Улуустарынан Саҥа дьыллааҕы ас-үөл сыаната төһөнүй?

Cаҥа дьылга хас биирдии дьиэ кэргэн үгэс быһыытынан баай, дэлэгэй астаах-үөллээх остуолун тула олорон, ааһан эрэр сылы атаарар, кэлэр сылтан үтүөнү, кэрэни күүтэр. Ол эрээри, сылтан сыл сыана үрдээһинэ Саҥа дьыллааҕы «сандалы остуол» аһын-үөлүн эрдэттэн ааҕан-суоттаан атыылаһарга күһэйэр.

Сахабыт сирин араас улуустарынан Саҥа дьыллааҕы остуол төһө сыаналаах буоларын чинчийэн көрдүбүт, ону таһынан, ороскуоту хайдах аччатыахха сөбүн туһунан туһалаах сүбэлэри хомуйдубут.

Саҥа дьыллааҕы остуол сүрүн бородуукталара

Ырытыыны чопчу оҥорор сыалтан, 4 киһилээх дьиэ кэргэҥҥэ анаммыт Саҥа дьыллааҕы остуол сүрүн бүлүүдэлэрин түмэн оҥордубут. Улуустарынан биирдиилээн ыалларга эрийэн сыананы кытта билистибит уонна сандалы остуолга үгэскэ кубулуйбут саха ыалын үксэ бэлэмниир бүлүүдэлэрин хомуйан киллэрдибит. Ол курдук, маннык бүлүүдэлэри уонна бородуукталары талан ыллыбыт:

• 1. Салааттар: «Оливье» уонна «Селедка под шубой».
• 2. Итии ас: Духуопкаҕа буспут куурусса.
• 3. Тымныы астар: Халбаһы, сыыр, чыыр балык.
• 4. Оҕуруот аһа уонна фрукта: Хаппыыста, моркуоп, сүбүөкүлэ, хортуоппуй, эриэппэ луук, мандарин, дьаабылыка.
• 5. Минньигэс ас: Бэлэм торт.
• 6. Утахтар: Муорус, шампанскай.

Сыананы Саха сирин улуустарынан түөрт сүрүн бөлөххө араардыбыт: киин улуустар (Дьокуускай куорат сыанатыгар олоҕуран), бырамыысыланнай куораттар — соҕуруу оройуоннар (Нерюнгри, Алдан), Бүлүү бөлөх улуустара (Мииринэй, Ньурба) уонна хотугу улуустар (Муома, Дьааҥы, Аллараа Халыма уо. д.а. улуустар орто сыаналара). Сыаналар ахсынньы бастакы аҥаарын туругунан ылыллан, ортотунан, ааҕан-суоттаан таһаарылыннылар.

Улуустарынан сыана араастаһыыта

Ыйыталаһыыбыт түмүгүнэн, Саҥа дьыллааҕы ас сыаната улуустарынан 2–3 төгүл араастаһан таҕыста. (Таб. көр).

Ити курдук, ыйыталаһыы түмүгүнэн маннык буолла. Ол курдук, киин улуустарга — Дьокуускайга уонна чугастыы сытар улуустарга бөдөҥ атыы-эргиэн ситимнэрэ, олохтоох оҥорон таһаарааччылар бородууксуйалара атыыга баарынан, сыана орто таһымнаах. Оҕуруот аһын уонна эт-үүт ас сыаната атын улуустартан арыый да чэпчэки. Бырамыысыланнай куораттарга — соҕуруу улуустарынан тимир суол баарынан табаары аҕалыы ороскуота кыра. Ол да буоллар, олохтоохтор хамнастара үрдүгүнэн, сорох табаар сыаната киинтэн арыый үрдүк буолан таҕыста. Оттон Бүлүү бөлөх улуустарга, чуолаан Мииринэй улууһугар дьон хамнаһа арыый да үрдүк, ол сыанаҕа дьайар эбит. Суол-иис уустуга, табаары массыынанан тиэйии-аҕалыы ороскуоту үрдэтэр. Ол эрээри, олохтоох балык сыаната арыый чэпчэки буолуон сөп.

Саамай үрдүк сыана — хоту. Манна табаар сүрүннээн көтөр аалынан, сайыҥҥы навигация кэмигэр эбэтэр кыһыҥҥы суолунан тиэйиллэр. Бу логистика ороскуотун төһө эмэ үрдэтэр. Сыыппараҕа көстөрүнэн, фрукта, оҕуруот аһа, минньигэс ас сыаналара 2–3 төгүл үрдүк.

Саамай сүрүнэ, остуол баай-талым астааҕа буолбатах

Саха сиригэр Саҥа дьыллааҕы остуол сыаната оройуоннарынан араастаһар — киин улуустарга 7000–8000 солк. эргин буоллаҕына, хотугу улуустарга 15 000 солк. тахса ороскуоттанар. Бу сүрүннээн уустук логистиканан уонна тастан аҕалыллар астан-үөлтэн тутулуктааҕынан быһаарыллар.

Ол да буоллар, сыана үрдээһинэ бырааһынньык тыынын алдьатыа суохтаах. Сөптөөх былааннааһын, олохтоох аһы-үөлү атыылаһыы, кэмчилээһин ньымаларын билии — ити барыта ороскуоту биллэ аччатан, дьиэ кэргэн бүддьүөтүгэр улахан охсуута суох Саҥа дьылы дьоһуннаахтык көрсөргө көмөлөһүө. Саамай сүрүнэ, остуол баай-талым астааҕа буолбатах, чугас дьонуҥ сылаас сыһыана, таптала уонна кэлэр кэмҥэ эрэлэ буоларын умнуо суохха наада.

Сэттэ туһалаах сүбэ

Саҥа дьыллааҕы ороскуоту аччатар хас даҕаны ньыма баар. Үгүс ыал туһанар, куйаар ситиминэн киэҥник тарҕаммыт, ыалтан-ыалга кэпсэнэр уонна бэрэбиэркэлэммит сүбэлэри түмэн таһаарабыт.

1. Эрдэттэн былааннаныҥ. Бырааһынньык буолуо 2–3 нэдиэлэ инниттэн тугу бэлэмнииргитин, кими ыҥыраргытын быһаарыныҥ. Чопчу испииһэктэниҥ, оччоҕо наадата суох атыыттан туттунуоххут.

2. Олохтоох аһы-үөлү туһаныҥ. Саха сирин усулуобуйатыгар саамай туһалаах сүбэ. Маҕаһыын кууруссатын оннугар олохтоох сылгы, ынах эттэрин туһаныҥ. Кыттыһан эти атыыластахха, сыаната лаппа чэпчиир.

3. Аахсыйалары уонна чэпчэтиилэри кэтэһиҥ. Ахсынньы саҕаланыаҕыттан бөдөҥ атыы-эргиэн ситимнэрэ («Токко», «Айгуль», «Удача», «Хозмаркет» уо. д.а.) Саҥа дьыллааҕы аахсыйалары биллэрэллэр. Уһуннук хаһаанар астары (кэнсиэрбэлэр, утахтар, тоҥ астар) эрдэттэн, чэпчэки сыанаҕа атыылаһыахха сөп.

4. Бэйэ оҥорор ордук. Бэлэм торду атыылаһардааҕар, бэйэ оҥорбут бөрүөгэ, торда эбэтэр атын минньигэс аһа икки төгүл чэпчэки буолуон сөп. Ону таһынан, бэйэ илиинэн оҥоһуллубут ас ордук минньигэс буолар.

5. Ас-үөл көрүҥүн элбэтиҥ. Дэлэгэй остуол — бу хас да салаат, икки-үс итии ас буолбатах. Сүрүн, бэйэҕит эрэ оҥорор 1–2 салааккытын уонна биир итии аскытын бэлэмнээн баран, балык, эт ас бүлүүдэлэрин дэлэччи тардан остуолу киэргэтиэххитин сөп.

6. Эрдэтинэ бэлэмнэниҥ. Аймахтары, чугас дьону кытта бииргэ мустар буоллаххытына, ким тугу астаан аҕаларын эрдэттэн кэпсэтиҥ. Биир ыал салаат, иккис ыал — итии ас, үһүс — минньигэс ас аҕаллаҕына, хас биирдии ыал ороскуота лаппа аччыыр.

7. Бырааһынньык кэннинээҕи күннэри умнумаҥ. Саҥа дьыл түүнүгэр эрэ буолбакка, тохсунньу 1–2 күннэригэр сиир аскытын эмиэ учуоттааҥ. Оччоҕо бырааһынньыктааҕы ордубут аһылыгы сөпкө туһаныаххыт, эбии ороскуоттаныаххыт суоҕа.