Уолаттарбытыгар бигэ тирэх буолуоҕуҥ!

Дойду үрдүнэн байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн үгүс киһи дойдутун көмүскүү барбыта. Биһиги хаһыаппытыгар байыаннай дьайыыга сулууспалыы сылдьар, онтон кэлбит байыастары, кинилэр ийэлэрин кытта кэпсэтиилэри үгүстүк таһаарбыппыт.

Оттон бүгүн, Клавдия Ильинична Максимова-Сайыына аатынан духуобунас киинин үлэһитэ Марина Ивановна Ушницкаяны кытта кэпсэтиини билиһиннэрэбин. Дойду үрдүнэн ыытылла турар байыаннай дьайыыга Сахабыт сириттэн ыҥырыллан барбыт эр дьоммутугар, уолаттарбытыгар көмөлөстөрбүт ханнык диэн духуобунай киин үлэһиттэрэ хаста даҕаны баран көрсөн кэлбиттэрэ. Кинилэр уйулҕаны уоскутар, уолаттарбыт ис туруктарын бөҕөргөтөр соруктаах айаннара алгыстаах буол­лун!

Төрүт итэҕэл ситимин тутуһуохха…

– Клавдия Ильинична Макси­мова аатын сүгэр уһу­йааммыт, духуобунас киинэ киһи бэйэтин салайынарыгар, ис туругун сааһыланарыгар аналлаах. Ол эрээри, бүгүҥҥү кэпсэтиини киин туһунан буолбакка, төрүт итэҕэлбит, бу сиргэ туох даҕаны мээнэҕэ буолбатын, олохпут, күннээҕи туттуубут-хаптыыбыт барыта итэҕэл­тэн тутулуктааҕын туһунан Сайыына этэригэр тирэҕирэн саҕалыам этэ.

Арай биир сарсыарда кииммит салайааччыта Домна Прокопьевна үлэбэр кэлбиппэр, “Марина, биһиги уолаттарбытыгар наһаа наадабыт” диэбитэ. Мин кини тугу этэрин сэрэйбитим. Хайдах эрэ испэр долгуйан, куттанан ылбытым. Сөп дуу, сыыһа дуу диэн өйдөөбөтүм элбэҕэ, аймалҕан да киириэх курдуга, оннук буола сылдьан хайдах харахтарын утары көрөбүн, хайдах-­туох сөптөөх өйүүр тыллары этэбин диэн этэ. Уһуйааҥҥа туох даҕаны мээнэҕэ буолбатын курдук, сол күн ханна барарбыт, туохха барарбыт биллибитэ. Тустаах сирбитигэр тиийэн, Саха сириттэн ыҥырыллан барбыт уолаттарбытын, эр дьоммутун көрсөн, Домна Прокопьевна тута үлэлэһэн барбыта.  Инники туох күүтэрэ биллибэтэ, арай ынырык сурахтар кэлэннэр, элбэх ийэ-аҕа, дьиэ кэргэн иллээх эйгэтэ хамсаан, уу нуһараҥ олохпутун атыйахтаах уулуу айманан эрэрэ… Хантан эрэ харысхал, көмүскэл көрдөөн, кыл саҕаттан тутуһа сатааһын… Бэйэтэ да билбэтинэн, хас биирдии эр киһи тоҕо мин, тоҕо маннык буолла, онтон да элбэх сүүс тоҕо диэн ыйытыыга хоруй көрдүүргэ түстэхтэрэ.

Олох уонна өлүү икки ардыгар туох да суох. Барыһыра сатаан ньуолбардааһын, кэтэмэҕэйдээһин суох. Итэҕэл, эрэл, санаа, таптал уонна махтал. Маннык турукка уолаттар чугас дьонноро эрэ буол­бакка, биһиги барыбыт ис турукпут улахан сабыдыаллаах. Айманыахпыт, кинилэри аймыахпыт.

Кыл түгэнэ барытын быһаарар

Биһиги манна, уһуйааҥҥа сылдьан, хастыы эмит сылынан үлэлэһэн тиийэр өйдөбүллэрбитигэр кинилэр үксүлэрэ кылгас кэм иһигэр тиийбит, хоруйдарын булбут этилэр. Киһини утары аһаҕастык арылыччы көрөллөрө, ураты болҕомто­лоох, истиҥ сыһыаннара бүтэй бэйэбитин уйадыппыта.

Бу күҥҥэ диэри орто дойду оһуордаах олоҕор ис дьиҥэ хайдах-туох санаалаах, туох­ха тардыһа, баҕатыйа олорбуппун ырылыччы көрдөрбүтэ. Санаабар, дьиҥ олох диэн киһи баайдык-дуоллук олоруох­таах, ханна баҕарарынан аан дойдуну кэрийэ, таптаабыт таҥаһын-сабын таҥна, таптаабыт малын- салын ылына, толору дуоһуйа олоруохтаах диэн этэ. Ол санаабынан манньыйа, инвестициялаан байбыт-тайбыт блогердар олохторун кэтээн, хаһан эрэ мин эмиэ оннук буолуохпун ырыҥалана санаан, туох баар куттуун-сүрдүүн ол олоххо тардыһарым. Ол майгыга бу билигин баары, аттыбар баар дьону сыаналаабат, суолталаабат буолуу, туох буолбута барыта ситэритэ суох, итэҕэс, тиийбэт, туох­ха да ис буолбат диэн турук баар эбит. Аанньа буолуо дуо, ол хаһан эрэ байдахпына, маннык икки мөһөөхтөөх чааскыга уу иһиэм дуо, кырата хас эмит тыһыынчалаах көмүс солотуулаах чааскы буолуо дии.

Кыбыстыам иһин, ис дьиҥэр, ол да иһин бу уһу­йаан куурустарыгар дьарыктанар эбиппин. Төһөнөн күүскэ, дириҥник өйдөөн саҥа алла­йабын, соччонон күүскэ олоҕум чараас эйгэтин суолугар хаһан эрэ баайынан-дуолунан эрги­йэн кэлиэхтээх дуол­лардар түһэн тырылыыллара… Дьиҥ олох онтон ыраах эбит. Бу уолаттар сарсыҥҥыларыгар туох буолуо биллибэт. Кыл түгэнэ барытын быһаарар. Олоҕум суолугар өлүү хас эрэ сылынан дуу, букатын да баара-суоҕа биллибэт буолбатах. Субу турар.

Олох уонна өлүү икки ардыгар туох да суох. Барыһыра сатаан ньуолбардааһын, кэтэмэҕэйдээһин суох. Итэҕэл, эрэл, санаа, таптал уонна махтал. Маннык турукка уолаттар чугас дьонноро эрэ буол­бакка, биһиги барыбыт ис турукпут улахан сабыдыаллаах. Айманыахпыт, кинилэри аймыахпыт. Кыл түгэнигэр тыыннаах хаалар айылҕаттан кыаҕын ыһыахпыт. Кинилэр курдук бу бэриллибит олоҕу хас биирдии түгэнин ис сүрэхтэн суолталаан, айыылар диэки хайыһан, сөптөөх сананан салайтаран олоруохпут – уолаттарга күүс-көмө буолуох­пут. Бу быһыыттан-майгыттан омук быһыытынан төһө кыалларынан бүтүн тахсыахпыт.

Салгыны хамсатымыаҕыҥ…

– Манна даҕатан эттэххэ, бастакы сырыыбытыттан саҕалаан, уолаттар тустарыгар үтүө баҕа санааларынан, бэйэлэрин кыахтарынан күүс-көмө буола сылдьар элбэх дьоннуун билистибит. Кинилэргэ махталбыт улахан. Биир оннук көмөлөһөөччү тылын тиэрдиэхпин баҕарабын. Ити үөһэ эппитим курдук, араас моһолтон тахсыбыт уолаттар дьонноро айманнылар даҕаны, ол айылҕалыын баар сытыы ситим ыһыллан, бастакы миинэҕэ дэлби тэптэрэр. Бука диэн салгыны хамсаппакка, аймаабакка сылдьыаҕыҥ дуу.. Биһиги манна, дойдубутугар сылдьан саарбахтыыбыт, саараҥныыбыт. Ким эрэ айбыт сэ­­риитэ диэн мөҕүттэбит, ким эрэ оҕото, кэргэнэ, аҕата барбытын кинилэр бэйэлэрин дьыалаларын курдук саныыбыт.

Ол эрээри, ол дойду олохтоохторун тылларын манна эмиэ тиэрдиэхпин баҕарабын. Луганскай куоракка профком салайааччыта бу туохтан саҕаламмытын, бу сыллар тухары хайдах олорбуттарын, киһи өйүгэр баппат ынырык быһылааннары ааспыттарын харах уулаах кэпсээбитэ уонна «Икки кыра куорат Луганскай уонна Донецкай аан дойдуну бүтүннүү аймаатыбыт. Бу сэрии буол­бутугар олох саарбахтыа суохха наада. Ити сидьиҥ майгы сир кырсыттан симэлийиэхтээх! Онно эһиги уолаттаргыт, оҕолоргут барахсаттар олохторун толук уура сылдьаллар», – диэн махтана, эмиэ баалаамаҥ дуу диэбиттии эппитэ. ­­­

Сырдыгынан олорорго кыах биэрэр

“Бу күн сирин күөнүгэр Айбыт айыы Таҥара көҥүлэ суох туох да буолбат” диир Домна Прокопьевна. Бу буола турар барыта хас биирдиибитигэр дьайыылаах, хас биирдиибит олохпут суолтатын өйдүүрбүтүгэр, дьиҥ аналбытын тутарбытыгар, ол эбэтэр Сайыына этэрин курдук сырдыгынан олорорбутугар кыах биэрэр. Уоттаах толооҥҥо сылдьар уолаттарбыт билигин олоҕу төһөлөөх суолталыыллара буолуой? Биһиги онно тэҥнэһиэхтээхпит. Биһиги кинилэргэ тирэх буолуох­таахпыт…