Уолбалар туруорсаллар

Оскуола да, хочуолунай да тэҥинэн тутуллара буоллар дииллэр уолбалар.

 Таатта улууһугар Уолбаҕа хаарбах туруктаах оскуола, эргэ хочуолунай, бэкээринэ нэһилиэк дьонун сүрүн кыһалҕалаах бопуруостарынан буолбута хаһыс да сыла.

Оҕолор түөрт сиринэн үөрэнэллэр

2019 сыллаахха хаарбах туруктааҕынан билиниллибит В.И.Ленин аатынан Арассыыйаҕа соҕотох оскуолаҕа оҕолор кыһалҕаттан 2023 сыл күһүнүгэр диэри үөрэммиттэрэ. Былырыын күһүн суут ирдэбилинэн хаарбах турук­таах оскуолаттан тахсыбыттара. Үөрэх дьылын түөрт сиринэн саҕалаабыттара. Бу туһунан оскуола дириэктэрэ Алексей Аржаков маннык кэпсээтэ:

– Оскуолабыт 1972 сыллаах тутуу буолар. Быйыл В.И.Ленин аатын сүкпүтэ 100 cыла буолбута. 66 оҕолоох. Былырыын күһүҥҥүттэн суут уурааҕынан  түөрт сиринэн үөрэнэ олоробут. Тыа сирин биир кэлим сайыннарыы федеральнай бырагыраама нөҥүө үп-харчы көрүллэн оскуолабыт тутуллуо диэн кэтэһэбит. Үөрэх министиэристибэтигэр оскуола тутуутугар уочаракка биир бастакынан сылдьабыт. Бэйэбит улууспутугар уочаракка бастакынан турабыт. Ол эрээри үп-харчы суоҕунан, хаһан тутуллан үлэҕэ киирэрэ биллибэт. Өрөспүүбүлүкэтээҕи инвест-бырагырааманан, Ил Түмэн хаттаан көрдөҕүнэ, оскуо­ла-уһуйаан тутуутун былаан­ныыбыт. Этэҥҥэ буол­лаҕына, 2026 сылга тутуута саҕаланыан сөп. Баар кыһалҕаттан сыл­таан киин сиргэ үөрэнэ барыы баар. Эһиил оҕо ахсаана өссө аччыыр кутталлаах.

Быйылгы үөрэх дьылыгар бары биридимиэттэргэ учууталларынан 100% хааччыллан олоробут. Учууталларга аналлаах түөрт кыбартыыралаах уопсай дьиэлээхпит. Билигин 5-11 кылаастар оскуола урукку биир этээстээх мастарыс­кыайыгар үөрэнэ сылдьаллар. Көрүдүөрү аҥаар­даан учууталларга хос быспыппыт. Эргэ кулууп дьиэтэ олохтоох нэһилиэнньэ көҕүлээһинин өйүүр бырагырааманан эрдэ өрөмүөннэммитэ. Манна аҕам саастаах уус, иистэнньэҥ дьоммут, норуот маастардара мустар, дьарыктанар сирдэрэ буолуохтааҕа, ону дуогабар түһэрсэн, алын сүһүөх кылаас­тары үөрэтэ сылдьабыт. Маны сэргэ КСК саалатын иккис этээһигэр информатика кылаа­һын, оскуола бибилэ­тиэкэтин уонна эбии үөрэхтээһин хоһун, нэһилиэк бибилэтиэкэтигэр остолобуойбутун олохтоотубут. Оттон бибилэтиэкэ хаарбах туруктаах эргэ уопсай дьиэ биир кыбартыыратыгар көһөн биэрдэ. Алын сүһүөх кы­­лаас оҕолоругар остолобуойтан бэлэм аһы  илдьэн аһатабыт. Ас астыыр блокпутун уһуйааны кытта холбуу оҥорбуппут. Оттон улахан кылаастар бэйэлэрэ кэлэн аһыыллар. Миэстэ суоҕунан, арай уйулҕа үлэһитигэр туспа хос көрүллүбэтэ. Билиҥҥи үйэҕэ бу саамай наадалаах буоллаҕа.

Төһө да түөрт сиринэн арҕам-тарҕам үөрэнэ олордорбут, оҕолорбут улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар улахан ситиһиилэрдээхтэр.

Төһө да түөрт сиринэн  арҕам-тарҕам үөрэнэ олордорбут, оҕолорбут улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар улахан ситиһиилэрдээхтэр. Нэһилиэкпит улуус­ка биир бастыҥ спортивнай нэһилиэк буолар. Элбэх успуорт маастара үүнэн тахсыбыта. Оҕолорбутун утумнаахтык Артаньян Макарович Неустроев  мас тардыһыытыгар дьарыктыыр. Бүтүн Арассыыйатааҕы, норуот­тар икки ардыларынаа­ҕы турнирдар кыайыылаахтара бааллар. Туох баар күрэхтэһии­лэргэ, куонкурустарга, кэмпириэнсийэлэргэ кытта олоро­бут. Өссө салгыы сайдыахпытын, усулуобуйабыт суох.

2023-2027 cылларга «СӨ үөрэҕин сайдыыта» диэн судаа­рыстыбаннай бырагырааманан СӨ бырабыыталыстыбата бигэргэппит 2022 cыл от ыйын 18 күнүнээҕи 474-с №-дээх уурааҕынан 2026 сылга 90 миэс­тэлээх оскуола уонна 25 миэстэлээх уһуйаан холбуу тутуута былааннанар диэн Үөрэх министиэристибэтин ресурснай салаатын суругун нэһилиэкпит баһылыга ааспыт нэдиэлэҕэ ылбыт этэ. Икки сыл устата түөрт сиринэн үөрэнэр уустуктардаах, онон кыһалҕабыт түргэнник, этэҥҥэ быһаа­рыллара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт.

Аны туран, хас да сыллаа­ҕыта акылаата тэллэйдэнэн уларытыллыбыт уһуйааммыт эмиэ хаттаан тэллэй буолла. Кыһалҕаттан үлэлии турар.

Бэкээринэ суоҕа атахтаата

Килиэп – тыын боппуруос. Урукку сылларга хас нэһи­лиэк ахсын хастыы эбит үлэһиттээх бэкээринэлэр ньиргиччи үлэлииллэрэ. Мин көрдөхпүнэ, билигин улуус нэһилиэктэрин ахсын бэкээринэ кыһалҕата сытыытык турар. Уолба – оннук кыһалҕалаах нэһилиэктэртэн биирдэстэрэ. Килиэби улуус кииниттэн нэдиэлэҕэ биирдэ аҕалаллар. Улуус киинигэр бэйэтин наадатыгар киирбит киһи хас да күннээх килиэбин хааччынан кэлэр. Сайын тыа сиригэр от үлэтин саҕана ки­­лиэп саҕа былдьаһык суох  буолааччы. Килиэп кэлиитэ биир чопчу анаммыт күнэ суох буолан, олохтоохтор, ордук аҕам саастаах өттө килиэп маныыр­тан соло булбаппыт дииллэр. Аҕыйах сыллааҕыта олохтоох кыыс бэкээринэ аһан нэһилиэк дьоно өрө тыыммыттара эрээри, сотору сабыллан хаалбыт.

Хаарбах туруктаах икки хочуолунай

Билигин Уолба нэһилиэгэ икки хочуолунайдаах. Нэһилиэк 40% киин ититиигэ холбонон олорор. Бу туһунан нэһилиэк баһылыга Александр Винокуров санаатын үллэһиннэ:

– Нэһилиэкпит 500 кэриҥэ нэһилиэнньэлээх. Киин ити­тиигэ нэһилиэкпит 40%-на, ол эбэтэр, 56 ыал холбонон олорор. Быйыл былаан быһыытынан аҕыс ыалы эбии холбуур санаа­лаахпыт. Уопсайа икки хочуолунай үлэлиир. Онтон биирэ – 1988 сыл­лаах тутуу. Быйыл бырабыыталыстыба отчуотугар кыһалҕабытын этиммиппит. Онно тутууну 2025 сыллаах уочаракка кэллиэгийэ боротокуолугар киллэриэхпит диэбиттэрэ.

ОЛОХТООХТОР САНААЛАРА

Альбина Чашкина, Уолба нэһилиэгин олохтооҕо:

– Хас биирдии нэһилиэккэ килиэп диэн сүрүн тыын боппуруос буолар. Урут бэйэбит бэкээринэлээх этибит. Ол ума­йан хаалан, хас да сыл эрэй бөҕөтүн көрсүбүппүт. Аҕыйах сыллааҕыта олохтоох кыыс бэкээринэ аһан үлэлэтэн иһэн улуус киинигэр көһөн хаалбыта. Дьэ, онтон ыла кыһалҕа үөскээтэ. «Эйгэ» диэн чааһынай маҕаһыыҥҥа улуус кииниттэн нэдиэ­лэҕэ биирдэ килиэп кэлэр. Маҕаһыын хаһаайына Владимир Неустроев аҕам саастаахтары өйдөөн уонна өйөөн ардыгар ууран абырыыр. Онтон атын өрүү матар буолуохпут этэ. Нэһилиэк ахсын бэкээринэлэр баар буолуохтаахтар дии саныыбын. Киһи килиэп манаан күнүн-дьылын маныыра эрэйдээх буоллаҕа. Аны сайын от кэмигэр нэдиэлэҕэ биирдэ кэлэр килиэби манаан сайыммыт  да үтүөтүн билиэхпит суоҕа.

Владимир Неустроев «Эйгэ» маҕаһыын салайааччыта, Уолба олохтооҕо:

– Нэһилиэккэ килиэби дуогабардаһан Ытык Күөлтэн аҕалаллар, нэдиэлэҕэ биирдэ-иккитэ. Уопсайа 120 устуука килиэби ким төһө тиксэринэн атыылаһаллар.

Алексей Аржаков хаартыскаҕа түһэриилэрэ