Уот-буулдьа быыһынан үлэлии сылдьыбыта…

Алексей Семенов сырдык кэриэһигэр

Бу күннэргэ саха дьоно уонна саха суруналыыстыката улахан сүтүктэннэ. Байыаннай дьайыыга ытык иэһин төлүү сылдьан «Cаха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа сүрүннүүр кэрэспэдьиэнэ, талааннаах суруналыыс Алексей Семенов сырдык тыына быһынна. Туруу үлэһит, дьиэ кэргэн тапталлаах аҕа баһылыгын, хомоҕой тыллаах суруналыыс туһунан кини чугас дьоно-сэргэтэ, бииргэ үлэлээбит доҕотторо үтүө тылларынан ахталлар.

Бастыҥ ыытааччы этэ…

Талааннаах суруналыыс, истиҥ доҕор, киһи киэнэ кэрэмэһэ этэ диэн бииргэ үлэлээбит доҕоро Александра Охлопкова ахтар:

«Алеша 2003 сыллаахха Үөһээ Бүлүү улууһун Далыр орто оскуолатын бүтэрэн, саха филологиятын факультетын культурология салаатыгар киирэн үөрэнэр. Үөрэнэр кэмигэр Юрий Платонов вокальнай устуудьуйатыгар дьарыктаммыт. Үөрэҕин бүтэрээт, сайын дойдутугар төннүбүт. Ол тиийбитигэр эдьиийэ, «Саха» НКИХ Үөһээ Бүлүүтээҕи филиалыгар кэрэспэдьиэн көрдүүллэр, онно боруобаланан көр диэбит. Алеша филиалга киирэн үс ый үлэлээбитин кэннэ, аармыйаҕа ыҥыраллар. Хабаровскайга Комсомольск-на-Амуре куоракка сулууспалаабыт. Аармыйата бүтэн дойдутугар тиийээт иккис күнүгэр филиал үлэһитин көрсүбүт. Ол киһи: «Тугу гына сылдьаҕын, үлэҕэр таҕыс», — диэн, 2009 сыллаахха төттөрү үлэтигэр киирбит.

Алеша ураты матырыйааллары оҥорор этэ. Эпиир аҕыйах, ол гынан баран, прайм-тайм диэн күнүс уонна киэһэ тахсар биэрии баар, ону оччоттон баччаҕа диэри бары былдьаһаллар. Онно бастыҥтан бастыҥ матырыйааллар тахсаллар. Үөһээ бүлүүлэр Алеша курдук ыытааччылананнар, «продвинутай» сюжеттары оҥорон бараллар. Кырдьык, федеральнай кэрэспэдьиэннэртэн хаалсыбат матырыйааллары оҥорон ыыталлара. Ону таһынан, стендап жанрын баһылаабыта. Кини стендап маастара этэ. Хас биирдии саҥа кэлэр киһини, Алексей курдук буолуохтааххыт, кини матырыйаалларын көрүҥ, үөрэниҥ диирбит. Сюжеттара мэлдьи «тыыннаах», саҥаран-иҥэрэн, көрдөрөн, барыта орун-оннугар буолааччы. Улуус филиалларын икки ардыгар «Бастыҥ ыытааччы» диэн күрэххэ Алексей кыайан турар.

Сонуннар сулууспаларын салайааччыта Нина Харитонова кинини бэлиэтии көрөн, үстэ төхтүрүйэн үлэҕэ ыҥырбыта. Үһүс сырыытыгар биирдэ көһөн кэлбитэ. Онтон ыла Алексей Семенов аата тэлэбиисэртэн түспэт буолбута. Биһиэхэ, кэрэспэдьиэннэргэ, стрингер, ол аата, репортер үөрэҕэр үөрэттэрии баар буола сылдьыбыта. Онно үөрэнэн, кини хоту улууска биир ый сылдьан, элбэх олус үчүгэй матырыйаалы оҥорбута. Кини, чиҥ билиилээх, дьиҥ сахалыы тыллаах, өйдөөх-санаалаах, ураты истииллээх буолан, көрөөччүлэри бэйэтигэр тардара. 2023 сыллаахха үлэбитигэр патриотическай ырыа күрэҕэр бастаабыта. Алешабыт төһө да бириэмэтэ ыгымын иһин, кэлэктиипкэ буолар тэрээһиннэртэн туора турбата, ыллыыра-үҥкүүлүүрэ. Дойдутуттан бултаан-алтаан кэллэҕинэ, аҥаардас ийэлэргэ хайаан да кэһиилээх буолара, булт аһыттан бэрсэр идэлээҕэ.

Дьиҥнээх доҕор этэ…

Алексей чугастык билистэххэ, алтыстахха, олус элэккэй, үөрүнньэҥ киһи этэ. Биһиги, «күнтэн күннэр», сахалыы тыллаах кэрэспэдьиэннэр, Люба Васильева, Ньургуйаана Егорова, Олег Колесов, Оксана Устинова уонна мин доҕордоһор этибит. Олоҕун тиһэх күннэригэр диэри билсэрбит, суруйсарбыт.

2024 сыллаахха муус устарга Алешабыт эмискэ байыаннай дьайыыга барбыта. Кэнники сылларга кини байыаннай дьайыы тиэмэтин олус интэриэһиргиир, биэриилэри көрөр буолбута. Биһиги онтон дьиксинэрбит. Алеша бу быһаарыныыта биир күннээх буолбатах этэ. Кини эрдэттэн ырааҕы-киэҥи толкуйдаан барбыта. Биирдэ, бу айылаах буола турдаҕына, манна кэпсии-кэпсии олоруом дуо диэн этэн турардаах. Дьиҥэ, кини саас куска уоппуска ылан барааччы. Ол эрээри бу сырыыга уоппускатын ылан баран, байыаннай дьайыыга барбыт сураҕын эрэ истэн хаалбыппыт. Ол да буоллар, кини итинник быһаарыныытын биһиги, доҕотторо, ылыммыппыт. Кини дьиҥнээх эр киһи, элбэҕи ыһа-тоҕо саҥарбат, биир тыллаах, бөҕө сүрүннээх этэ.

Ааспыт сыл ахсынньытыгар эчэйии ылан баран, дойдутугар уоппускаҕа кэлэ сылдьыбыта. Анараа кини разведкаҕа сылдьар буолан, сибээскэ мээнэ тахсыбат этэ. Ол да буоллар, түгэн көһүннэҕинэ, төлөпүөнүнэн бииргэ сылдьар уолаттарын устан, ролик оҥортоон ыытааччы. Онон, уот буулдьа да быыһынан, окуопаҕа да сыттар, кини үлэлии сылдьыбыта. Сэрии бүттэҕинэ документальнай киинэ оҥоруом диэн баҕа санаалааҕа».

Дурдабыт-хаххабыт этэ

Алексей Семенов тапталлаах кэргэнэ Наталья, дьиэ кэргэн аҕа баһылыга, эркин курдук эрэнэр, суон дурда, халыҥ хахха буолар күндү киһибит этэ диэн ахтар.

«Кэргэммин кытары оҕо сааспыт, оскуола кэмнэрбит барыта Далырга ааспыта. Мин Алешалыын оскуола саҕaттан билсэн табаарыстаспытым. Онон ыал да буолан баран, сыһыаммыт олох истиҥ, бэйэ-бэйэбититтэн туох да кистэлэҥ суох буолааччы. Ол курдук, Алеша байыаннай дьайыыга барыан баҕарарын туһунан эппитигэр соһуйа истибитим, ылымматаҕым. Биир сылга баран кэлиэм, убайым, быраатым онно сылдьаллар, мин аармыйаҕа сылдьыбытым, дойдубун көмүскүөхтээхпин диэн иннин биэрбэтэҕэ. Оннук эрдэттэн миигин бэлэмнии сылдьыбыта. Бэл, сыл аайы кустуу барар бэйэтэ, кустуу да барбакка, уоппускатын кэмигэр байыаннай дьайыыга ыам ыйын 3 күнүгэр көппүтэ. Оҕолоругар сурук суруйан хаалларбыта. Дьоммор эмиэ, айманыахтара диэн, эттэрбэтэҕэ.

Алеша аҕа баһылык быһыытынан дьиэтигэр саамай тутаах, дурда-хахха киһибит этэ. Наһаа эппиэтинэстээх, туохха барытыгар дьоҕурдаах, истиҥ сыһыаннаах. Хаһан да сатаабаппын диэн турбат, киһи сатыырын киһи сатыахтаах диэн барытын бэйэтэ оҥороро. Кини аһа минньигэһэ. Оҕуруотчут бэрдэ, уһанарын, бултуурун, ыллыырын сөбүлүүрэ. Оҕолорбутун сахалыы иитэрбит, кыраларыттан «ийэ, аҕа» диэн ыҥырарга үөрэтэн ииппитэ. Дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа сылдьарбыт, ньургуһун үүммүтүн, өрүс барарын хайаан да көрөрбүт. Сайын аайы дойдубутугар баран Трудовой учаастагар сир астааччыбыт, оттооччубут. Аҕабыт кустууругар уолаттарын илдьэ сылдьааччы. Алеша ийэтигэр соҕотох оҕо этэ. Оттон мин бииргэ төрөөбүттэрим элбэхтэр, онон олус түмсүүлээхпит, ону наһаа астынара. Ол иһин ханнык баҕарар бырааһынньыгы, аймахтарбытын ыҥыртаан, куруук бииргэ ыларбыт.

Олус көрсүө, сэмэй оҕо этэ…

Далыр орто оскуолатын дириэктэрэ, чугас убайа Михаил Семенов Алексей туһунан истиҥник ахтар:

«Алёша соҕотох ийэ соҕотох уола этэ. Ийэтэ Зинаида Никитична олоҕун устата Далыр нэһилиэгин почтатыгар үлэлээбитэ. Кини аҕам бииргэ төрөөбүт балта. Алёша кыра эрдэҕиттэн олус көрсүө, сэмэй, үлэһит оҕо этэ. Ийэтин бииргэ төрөөбүт эдьиийин Зоя Никитичнаны, күтүөтүн Константин Даниловиһы «эбээ, эһээ» диэн улааппыта. Ол курдук, Далыртан барыар диэри биир тэлгэһэҕэ олорбуттара. Кыра сааһыттан техникаҕа сыстаҕас, булугас-талыгас, булчут бэрдэ, дьону кытта сатаан кэпсэтэр дьоһун киһи буола улааппыта.

Оскуолаҕа өрүү көхтөөх, лиидэр хаачыстыбалаах, үҥкүүһүт, ырыаһыт, үөрэҕэр өрүү «хорошист», элбэх табаарыстаах буолааччы. Ыллыырын олус сөбүлүүрэ. 5‑с кылааска «Эрэл» диэн ырыа ансаамбылыгар сылдьара. Улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ миэстэлэһэллэрэ, салгыы «Мэнигийээн» оҕо цирковой устуудьуйатыгар дьарыктаммыта.

Оскуолатын бүтэрэн Дьокуускайга культуролог идэтин ылбыта. Бастаан Үөһээ Бүлүүгэ, онтон куоракка көһөн олохсуйбуттара. Кэргэнэ Наташалыын 2 уол, 1 кыыс оҕону бэлэхтээн, биһигини өссө үөрдүбүттэрэ. Оҕолор туттардыын-хаптардыын, хаамардыын-сиимэрдиин аҕаларыгар олус майгынныыллар. Аҕаларын «туйаҕын хатарар» дьоһун-мааны дьон буола улаатан эрэллэриттэн үөрэбит эрэ».

ХААРТЫСКАЛАР СЕМЕНОВТАР ДЬИЭ КЭРГЭННЭРИН АРХЫЫБЫТТАН