Ураты ньымалардаах тириэньэр

Атах оонньуута успуорт көрүҥнэриттэн биир уустуктара. Санаммыт, дьарыктаммыт эрэ бары үрдүк кирбиини ылбат, маастар буолбат. Ол эрээри, талааннаах тириэньэргэ түбэспиттэр, туруоруммут сыалларын-соруктарын  толороллор.

«Модун» успуорт комплексыгар сахалыы атах оонньууларыгар «Тымныы оҕонньор» бирииһигэр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи  турнирдара ыытылынна. Бу күрэс тириэньэр Иван Иванович Чиркоев үбүлүөйдээх 65 сааһыгар ананна.

Үбүлээри үөрүүлээх күнүнэн Ил Түмэн дьокутаата, Манчаары Баһылай аатынан СӨ успуорт национальнай көрүҥнэригэр киин дириэктэрэ Геннадий Васильев, Чурапчытааҕы физическэй култуура уонна успуорт институтун ректора Иннокентий Готовцев, Чурапчытааҕы физическэй култуура уонна успуорт управлениетын начаалынньыга Дьулустаан Егоров, дойдулаахтарын ааттарыттан Мырылаттан тиийэн кэлбит оскуола дириэктэрэ Семен Собакин, хапсаҕайга Дириҥ оскуолатыгар бииргэ үөрэммит доҕотторун ааттарыттан Софрон Тимофеев, Савва Попов, Егор Старостин эҕэрдэлээтилэр. Атах оонньуутугар  успуорт 57 маастарын чочуйан таһаартаабыт Иван Иванович Чиркоев айымньылаах үлэтэ бэлиэтэннэ, махтал тыллар дуораһыйдылар.

Оҕо кутун тутары сатыыр, ураты буочардаах педагог-тириэньэр Иван Иванович Чиркоев дьарыктыыр-эрчийэр ньымата Арассыыйа институттарыгар биһирэнэллэр, методическай босуобуйалар бааллар, научнай үлэлэлэр суруллаллар диэн ректор Иннокентий Готовцев олус оруннаахтык бэлиэтээн эппитэ кэрэхсэбиллээх.

Атах оонньуутугар  успуорт 57 маастарын ииппит Иван Иванович Чиркоевтыын кэпсэтиибитин ааҕааччыларбыт болҕомтолоругар тиэрдэбин.

-Уйбаан Уйбаанабыс, эн тоҕо чуо атах оонньуутун ордороҕунуй?

-2006 сылтан тириэньэринэн үлэлиибин. Бүлүүгэ саҕалаабытым. Сүрдээх интэриэһинэй успуорт көрүҥэ. Дьарыктанар оҕолор эбиллэн, көрдөрүүлэрэ үрдээн истэҕин аайы, өссө интэриэһинэй буолар. Сылы эргиччи үлэлээтэххэ ситиһии кэлэр. Ол курдук, Мырылаҕа 2015 сылтан тэриллибит атах оонньооччулар бэйэбит сайыҥҥы лааҕырдаахпыт. Каникуллар кэмнэригэр сбордары ыытабыт. Билигин мин улаханнык үөрэрим диэн, Мырылаҕа атах оонньооччулар 15 миэстэлээх интэринээттэрэ аһылынна. Оҕолору сүүмэрдии сылдьабыт. Онон аҕам дойдутугар, Мырылаҕа бараары оҥостобун. Ити бэлиэ түгэн. Анаан-минээн, атах оонньооччулар интэринээттэрэ диэн саныырга да астык. Сабыс-саҥа таас тутуу, оскуола саалата баар. Салгыы көстөн иһиэ.

-Эн Саха сирин уонна РФ успуордун маастардарын бэлэмнээбиккин, ол туһунан сырдата түһэриҥ буоллар.

-Миэхэ дьарыктаммыт, сүүмэрдээһиҥҥэ, лааҕырга сылдьыбыт оҕолорбун барыларын аахтахха итинник буолар. Кинилэр ортолоругар гиревиктэр, хапсаҕайдьыттар, мас тардыһааччылар, буулдьанан ытааччылар кытта бааллар. Маастар буолар диэн маҥнай  утаа ыарахан курдук буолар. Сөпкө дьарыктаннахтарына, сөптөөх ноҕоруусканы  ыллахтарына, ити туолар дьыала. Инньэ гынан, атах оонньуута эргиччи бары өттүнэн  туһалаах.

-Спорт мастардаргыттан кимнээҕинэн киэн туттаҕыный ?

-Барыларынан киэн туттабын, дьиҥинэн. Ол гынан баран, ордук чорботон бэлиэтиэхпин баҕарабын, Үөһээ Бүлүү ыччатын Руфов Мишаны. Кини «Азия оҕолорун» муҥутуур чөмпүйүөнэ буолбута, биир сыл дьарыктанан маастары толорбута. Уонна билигин Намҥа атах оонньуутугар тириэньэрдиир Владислав Поповунан, Бүлүүгэ Алексей Акимовынан киэн туттабын. Биһиги дьыалабытын салгыыллар. Билигин АГАТУ-га үөрэнэр Сибиряков Афоняны ааттыахпын баҕарабын,  ааспыт Манчаарыга кыайан, миэстэлэһэн сүрдээх үчүгэйдик кыттыбыта. Оҕо саастарыгар успуорка итинник сыстыбыттар хаһан даҕаны тэйбэттэр.

-Тириэньэр быһыытынан туох эрэ ураты суоллаах-иистээх, туспа буочардаах быһыылааххын?

-Наһаа оннук ураты диэбэппин гынан баран, сурукка тиһэммин бэлиэтэнэбин. Онтукабын хос-хос эргитэн аҕалабын, тэҥнээн көрөбүн. Туох сыыһалар баалларын көннөрөбүн, суох гынабын, эбии тугу оҥоробут диэн сыымайдыыбын. Бэлиэтэнэн ааҕарбын сөбүлүүбүн, дьэ. Уонна тэҥнээн, наар тэҥнэбил. Миэхэ Чурапчы институтугар лаборатория баар. Ити наһаа үчүгэй, олох. Тэҥнэбилинэн оҕо хайдах туруктааҕын билэҕин. Ол элбэҕи биэрэр.

-Маастардары бэлэмнииргэр ханнык сүрүн өрүттэргэ болҕомтону туһаайаҕын?

-Оҕо баҕалаах буолуохтаах. Баҕарбат оҕону эн хайдах даҕаны бэйэҕэр тардыбаккын. Дааннайдаах, кыахтаах баҕайы оҕолор үксүгэр кыһаллыбаттар, аахайбаттар. Онтон баҕалаах киһи син-биир ситиһэр. Мин тириэньэр быһыытынан көмөм диэн, сөпкө хамсаныыны эрэ оҥорон, туруоран биэрэбин. Бу спортсмеҥҥа сөп буолар хамсаныыны. Уонна дозировка буоллаҕа дии, дьарыкка. Киһини наһаа ноҕуруускалаан эҥиннээн, били, дьаамаҕа ыытан кэбиспэт курдук. Дьэ, уонна, бу пандемия кэлэн барда дии, улаханнык хамсатта, төттөрү өттүгэр.  Онно биһиги тэйиччиттэн олорон үлэлээбиппит. Ол түмүгэр оҕолор дьарыктарын быспатахтара. Уонна бэйэбит Мырылабытыгар бараммыт сайынын сборданан, дьарыктана сылдьыбыппыт. Сайыҥҥы өттүгэр биһиэхэ айылҕабыт, Мырылабыт барахсан, Амма өрүспүт, хайа диэтэххэ — хайа, кумах диэтэххэ — кумах, уу диэтэххэ – уу. Наһаа үчүгэй! Ол онно, дьэ, кырдьык, сайын оҕо сайдар. Тылыгар да баар дии, сайын – эн сайын диэн. Сайдыахтааххын. Сайдаҕын. Ууга дьарык элбэҕи биэрэр. Онно оҕо сылайарын билбэт. Сүрдээх улахан ноҕоруусканы көрсөр, ол гынан баран, кини онтукатын оонньуу сылдьар курдук саныыр.

—Ити хатыҥ уутун иһэрдэргиттэн сылыктаатахха, аска-үөлгэ болҕомтоҕун уураҕын.

-Саас биһиги хатыҥ уутун иһэбит. Сайын лааҕырбытыгар балык, кус, отон, хаптаҕас, моонньоҕон хайаан да баар. Ону хаһаанабыт, барытын. Кыһынын аһылыкпытыгар эбии битэмиин оҥостон сиибит.

-Тириэньэрдиир үлэҕин көрдөрөр үчүгэй баҕайы быыстапка оҥорбуккун, оҕолоргун кытта сылдьаргын эҥин киллэрбиккин. Уонна аан дойду сүүрүүлэргэ, ыстаныыларга рекордсменнарын бэйэҥ түһэртээбит хаартыскаларыҥ бааллар. Аан дойду чөмпүйэнээтигэр сылдьыталаабыт хаартыскаларыҥ сэҥээрдэллэр. Тириэньэрдиир үлэҕэр методиканы, ньыманы хантан сүһэҕиний?

-Холобур, урут убайбытын Петр Посельскайы үтүктэр этим. Ити дьиҥэр, сыыһа эбит. Тоҕо диэтэххэ, мин кини курдук түргэн буолбатахпын, кини курдук күүстээх буолбатахпын. Онтон билигин бу эрчийэр ньымабар спортсмен оҕоттон бэйэтиттэн таһаараммын, киниэхэ ноҕоруускатын оҥоробун. Оннук буоллаҕына үлэҥ быдан түмүктээх буолар эбит диэн сыаналыыбын.

-Бэйэҥ толкуйдуур, айар, оҥорор методикаҥ буоллаҕа.

-Араас ньымалары туттабын. Холобур,  туостары, эрэһиинэни, ол түмүгэр, дьарыктанар оҕоҕо куттаныы суох буолар. Уонна, статиканы туттабыт, блиннарынан оҕо бэйэтин ыйааһыныгар сөп түбэһиннэрэн. Үлэ былаанын оҥорорбор наука кандидата Логинов Вячеслав Николаевич, ССРС үтүөлээх тириэньэрэ Апайчев Александр Валентиновичтаах,  дьэ, улахан өҥөлөөхтөр. Кинилэр сыллааҕы, хас да сыллааҕы былааны оҥорорго миигин үөрэппиттэрэ. Холобур, «Манчаары», «Азия оҕолорун» киэннэрин, онно макроцикл, микроцикл барыта баар. Ону этэллэр этэ дии, «Былаан – үлэ аҥара» диэн. Былаана суох үлэ  табыллыбата буолуо. Билигин биһиги «Азия оҕолоругар», «Манчаарыга» бэлэмнэниэхпит.  Барыта былаан быһыытынан барар.

-Бэйэҥ кумир оҥостор, кинилэри батыспыт атах оонньооччулардаах буолуохтааххын.

-Биллэн турар. Мин Петр Семенович Посельскай курдук кэрэтик ыстанар, сүүрэр, бэйэтин лаппа кыанар спортсмены бэлиэтиибин. Чэ, киниттэн элбэххэ үөрэммитим. Хаартыскаҕа түһэриигэ, суруйууга, быыстапкаҕа Дмитрий Дмитриевич Эверстов суола-ииһэ баар. Оҕону кытта үлэ айымньылаах үлэ буолар эбит. Оҕо баҕатын, оҕо санаатын таба таайдаххына – ол кыайыыҥ буолар.

-Тириэньэргэ успуорт маастарын чочуйуу диэн улахан үлэ, улахан сыра буолуохтаах. Атах оонньуутугар дьарыгынан тахсыахха сөп дуу, эбэтэр, айылҕалаах оҕо тахсар дуу?

-Иккиэннэрэ баар буолуохтаах. Уонна этэбин дии, оҕо, сүнньүнэн, баҕалаах буолуохтаах. Ким ама күүстээх, кыахтаах буолуон баҕарыа суоҕай. Ордук, уолаттар.  Билигин, иитии өттүгэр хайдах эрэ ыарахаттар үөскээн, аспытыгар ыарахаттар баар буоллулар. Тоҕо диэтэххэ, оҕолор буортулаах, куһаҕан астарынан аһыыр буоллулар. Ол иһин, мин сайын лааҕырбытыгар барыта айылҕабыт аһыттан оҥоро сатыыбын. Онтукаҥ үчүгэй өрүттэрдээх буолар диэн тоһоҕолоон бэлиэтиэхпин баҕарабын. Уонна, айылҕа, биллэн турар баар. Ити улахан уҥуохтаах, бөдөҥ уолаттарга ымсыырабын. Ол гынан баран, хомойуох иһин, биһиги талбыппыт курдук бары кэлэн испэттэр. Баар оҕолорунан үлэлиибит. Көрдөрүүлэр кэлиэхтэрэ диэммин эрэнэбин. Уонна билигин интэринээттэнним, үрдүттэн олорон үлэлиир баазаланнаҕым дии.

-Билигин хас оҕону дьарыктыыгыный?

-Билигин 12 эрэ. Онтон дьэ, бу күннэргэ Мырылабытыгар көһөн тиийиэхпит. Биһигини үчүгэй үлэ күүтэр. Кэлэр «Манчаарыга» уонна «Азия оҕолоругар»  кыттар саастаах 2009 уонна 2007 сыллаах төрүөх оҕолору сүүмэрдиибит. Ону таһынан, баҕалаахтар  бары кэлиэхтэрэ. Чакырынан, Хайахсытынан, Хадаарынан, Арыылааҕынан, Кытаанаҕынан, Сылаҥынан кэрийэн оҕолору көрдүбүт-иһиттибит. Тыыппалаах, үчүгэй оҕолор бааллар. Дьэ, билигин сүрүн хайысхабыт онно буолар.

-Мырылаҕа хаһан тиийэҕитий?

-Мантан бардыбыт да тута, бу ый ортотуттан. Саҥа Дьыл иннинэ. Тохсунньу 3 күнүттэн сборбут саҕаланар.

-Уйбаан Уйбаанабыс, үлэҥ туһунун сиһилии кэпсээбиккэр махтал! Айар аартыгыҥ өссө арыллыбыт курдук көрдүбүт. Аны Мырылаттан, Тэйэр Хайаттан, аҕаҥ Иван Львович Чиркоев сириттэн-дойдутуттан саҥа маастардар иитиллэн, чочуллан таҕыстынар! Күүтэбит, кэтэһэбит! Ситиһии тосхойдун! Үбүлүөйдээх 65 сааскынан эҕэрдэлиибит!

Баһылай Посельскай,

Дьокуускай.

Хаартыскалар ааптар тиксэриилэрэ.