«Устуоруйаны киһи оҥорор эбит»…

Кэм-кэрдии тэтимнээхтик ааһан истэҕин аайы ааспыт кэм устуоруйата сороҕо төннүбэттии суураллар, сороҕо “токурутуллар”, ардыгар олох да хос суруллара ирдэниллэр. Итинтэн сиэттэрэн, “Устуоруйаны киһи оҥорор дуу, кэм-кэрдии бэйэтэ оннун булларар дуу?” диэн ыйытыы үөскүүр.

Биһиги ортобутугар сири сиксигинэн сылдьан, архыыптары хасыһар, устуоруйаны чинчийэр уонна саҥалыы хараҕынан көрөн үөрэтэр дьон аҕыйаҕа суох. Холобур, Семен Семенович Аргунов Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа тэриллибит устуоруйатыгар ураты көрүүлээх.

Семен Аргунов Саха судаарыстыбаннай университетын мэдиссиинэҕэ факультетын бүтэрэн баран, үлэтин Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһаттан саҕалаабыта, кылаабынай бырааһы солбуйааччыга тиийэ үүммүтэ. Онтон 20 сыл санитарнай авиацияҕа начаалынньыгынан үлэлээн баран, аан бастаан үлэлээбит балыыһатын устуоруйатын чинчийэр улахан эппиэтинэһи бэйэтигэр ылыммыта.

Семен Аргунов – билимҥэ 20-тэн тахса үлэ ааптара, СӨ үтүөлээх бырааһа, доруобуйа харыстабылын үрдүк категориялаах тэрийээччи-бырааһа, РФ уонна СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ туһааннааҕа.

Семен Семенович бэйэтэ этэринэн, Саха сирин биир улахан балыыһатын устуоруйата балачча дьэҥкир эрээри, балыыһа аан бастаан аһыллыбыт сылыгар мөккүөрдэр бааллара. Элбэх дьүүллэһии кэннэ уонна учуонайдар сылыктааһыннарынан, балыыһа устуоруйатын 1900 саҕалыырга диэн санаа үөскээбитэ. Манна даҕатан эттэххэ, Саха сирин балыыһаларын устуоруйаларын үөрэтии 1985 сылтан Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһаттан саҕаламмыта, дьоһуннаах кинигэ күн сирин көрбүтэ.

“Бастатан туран, бу эмп тэрилтэтин устуоруйатын үөрэтэргэ балыыһа аата-суола сотору-сотору уларыйбыта буккууру таһаарар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа саҕаланыытын 1900 сылынан киллэрдэхпитинэ, ол устуоруйаҕа хаалыан сөп. Ол гынан баран, элбэх архыыбы хасыһа сылдьан биири өйдөөбүтүм: устуоруйаны устуоруйа буолбакка, киһи оҥорор эбит”,  — диэн санаалаах.

Саахал мэдиссиинэтин киинэ баар буоларын туруорсубута

Семен Семенович Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. 1964–1967 сылларга сэбиэскэй аармыйаҕа Челябинск‑50–40–70 ураты кистэлэҥ судаарыстыбаннай эбийиэккэ (манна атом буомбатын оҥороллоро) сулууспалаабыта.

Үрүҥ халааттаах аанньал буолар баҕатын толорон, Саха судаарыстыбаннай университетын мэдиссиинэ-эмтиир факультетын 1976 сыллаахха бүтэрбитэ. Тута хирург-бырааһынан, салгыы “Хирургия” цикл преподавателынан, тэрийэр-мэтэдиичэскэй отдел мэтэдиис-бырааһынан, Өрөспүүбүлүкэтээҕи килиниичэскэй балыыһа кылаабынай бырааһын нэһилиэнньэни мэдиссиинэнэн хааччыйыыга солбуйааччынан, нэһилиэнньэҕэ эмтиир-сэрэтэр үлэни тэрийии отделын начаалынньыгынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Арассыыйаҕа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр элбэх саахал уонна быһылаан тахсарынан, өссө1994 сыллаахха Мэдиссиинэ уонна саахал өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин тэрийии наадатын дакаастаабыта. Хомойуох иһин, онно төрүөт элбэҕэ. Кини 1994 сыллаахха Баатаҕай бөһүөлэгэр Ан‑2 сөмөлүөт сууллуутун (7 киһи өлбүтэ, 12 киһи араас эйэчиини ылбыта), 1996 сыллаахха Одьулууҥҥа буолбут баһаар (17 оҕо өлбүтэ, 18 оҕо араас истиэпэннээх бааһырыыны ылбыта), 1998 с. Ой алдьархайын (9 кырдьаҕас өлбүтэ, 3 киһи араас истиэпэннээх бааһырыыны ылбыта) уо. д. а. содулларын туоратыыга быһаччы кыттыбыта. Бу алдьархайдар төрүөттэрин үөрэтии түмүгүнэн, Семен Аргунов Мэдиссиинэ суһал көмөтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин иһинэн Саахал мэдиссиинэтин киинин тэрийэр туһунан бигэргэппитэ. Онон 1998 сыллаахха СӨ бырабыыталыстыбатын быһаччы өйөбүлүнэн олоххо киллэриллибитэ, онтон 2002 сыллаахха СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин иһинэн “Саахал мэдиссиинэтин өрөспүүбүлүкэтээҕи киинэ” диэн туспа судаарыстыбаннай тэрилтэ тэриллибитэ.

Семен Аргунов 2002–2010 сылларга бу киин кылаабынай бырааһын солбуйааччынан үлэлээбитэ. Тустаах дуоһунастарга сылдьан, бырактыычаскай көмөнү оҥорор уонна нэһилиэнньэни мэдиссиинэ көмөтүнэн хааччыйар туһугар өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар тиийэрэ. СӨ Үрдүкү Сэбиэтин, Ыксаллаах быһыы-майгы судаарыстыбаннай кэмитиэтин уонна СӨ Экологияҕа министиэристибэтин хамыыһыйаларын састаабыгар киирсэн, үгүс оройуон нэһилиэнньэтин биир кэлим чинчийиигэ кыттыбыта. Анадырь куоракка хотугу сир аҕыйах ахсааннаах норуоттарын мэдиссиинэнэн хааччыйыы Бүтүн Сойуустааҕы мунньаҕар, доруобуйа харыстабылыгар электроннай-ааҕар-суоттуур массыыналары киллэриигэ Москваҕа норуоттар икки ардыларынааҕы мунньахха, Склифософскай аатынан суһал көмө научнай-чинчийэр институт симпозиумугар ыҥырыллан кыттыбыта. 1993 сыллаахха Австрияҕа социальнай страховкаҕа үөрэнэн, норуоттар икки ардыларынааҕы сэртипикээти ылбыта.

Семен Семенович бииртэн биир саҥа үөрэҕи баһылаан, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан, доруобуйа харыстабыла сайдыытыгар: чуолаан доруобуйа харыстабылын салайыы структуратын уларытыыга, саҥа кииннэри тэрийиигэ тус улахан кылаатын киллэрбитэ. Кини — тыа сирин доруобуйатын, оройуоннааҕы киин балыыһалары уонна учаастактааҕы балыыһалары модернизациялааһын, мэдиссиинэ аныгы тиэхиньикэлэринэн сэбилээһин кэнсиэпсийэлэрин ааптара. Тобулбут толкуйун олоххо киллэрэргэ булгуруйбат санаалаах Семен Семенович тыа сиригэр модульнай эбийиэктэри тутуу туһунан этиитин СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ уонна бырабыыталыстабата өйөөбүттэрэ. 1992 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ доруобуйатын харыстабылын тэрилтэлэрэ омук тиэхиньикэтигэр наадыйыыларын үөрэтэр өрөспүүбүлүкэтээҕи хамыыһыйа бэрэссэдэтээлинэн үлэлээбитэ. Бу хамыыһыйа сайаапкатынан элбэх аныгы тэрил атыылаһыллан, оройуоннааҕы балыыһаларга бэриллибитэ.

Семен Аргунов 2010–2015 сылларга Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа тэрийэр-мэтэдиичэскэй отделыгар мэтэдиис-бырааһынан үлэлээн баран, билигин үтүөлээх сынньалаҥҥа олорор.

ХААРТЫСКАЛАР: С.С. АРГУНОВ АРХЫЫБЫТТАН.