«Васильевскай ааҕыылар» төрөөбүт түөлбэни үөрэтиигэ туһуланаллар

Сунтаар улууһун Леонид Попов аатынан Арыылаах агротехнологическай оскуолатыгар педагогическай үлэ, тыыл бэтэрээнэ, «Учууталлар учууталлара», кыраайы үөрэтээччи, Л.Попов аатынан түмэли төрүттээччи, улуус хаһыатын уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнэ Васильев Николай Петрович төрөөбүтэ 95 сылыгар аналлаах «Васильевскай ааҕыылар»: «Төрөөбүт түөлбэм — дириҥ силиһим, олоххо бигэ тирэҕим» диэн улуустааҕы билим-быраактыка кэмпириэнсийэтэ буолан ааста. 

Кэмпириэнсийэ оҕолору кыраайы үөрэтиигэ, төрөөбүт дойдуну таптыырга, устуоруйатын чинчийэргэ, айар үлэнэн дьарыктанарга көҕүлүүр сыаллаах, педагог үтүө аатын үйэтитэр соруктаах. Дойдуга таптал төрөөбүт түөлбэҕэ тапталтан, олорон, үлэлээн ааспыт дьоҥҥо ытыктабылтан саҕаланар.

Аттынааҕы Маар Күөл, Дьаархан оскуолаларын оҕолоро учууталларынаан кэлэн, кытыннылар. Сорох оскуолаларга харантыын буолан, Түбэй-Дьаархан, Бүлүүчээн, Кэмпэндээйи, Түбэй, Сунтаар коррекционнай оскуолаларын үөрэнээччилэрэ кэтэхтэн кытыннылар.

Оҕолор кыраайы үөрэтэр педагогтар үлэлэрин чинчийиигэ, төрөөбүт түөлбэ устуоруйатын, үһүйээннэрин, номохторун, топонимиканы үөрэтиигэ,  үс түһүмэҕинэн дакылааттары аахтылар. Маны тэҥэ, «Айар аартык» түһүмэххэ оҕолор бэйэлэрэ айбыт хоһооннорун, кэпсээннэрин ыыппыттар. Кинилэртэн талан, Арыылаах орто оскуолатын  5-с кылаас үөрэнээччитэ Дыгын Васильевка Н.П. Васильев аатынан бастакы истипиэндьийэни туттардылар. Дыгын хоһооҥҥо холонорун сэргэ, оһуохай тылын этэр эбит.

Кыттааччылары оскуола остолобуойугар сылаас аһынан тото-хана аһаппыттарын кэннэ, Н.П. Васильев төрүттээбит түмэлигэр сылдьан, Арыылаах нэһилиэгин устуоруйатын кытта билистилэр.

Бу кэнниттэн Николай Петрович туһунан «Аҕабыт олоҕун сэһэнэ» диэн оҕолоро бэчээттэтэн таһаарбыт, «буруолуу сылдьар» кинигэни сүрэхтээһин буолла. Төрөппүт кыыһа, Арассыыйа Суруйааччыларын уонна Суруналыыстарын сойуустарын чилиэнэ Ангелина Васильева-Дайыына кыттыыны ылла.

Бу мемуар истиилинэн суруллубут айымньыта бэйэтин олоҕун эрэ буолбакка, оччотооҕу көлүөнэ олоҕун-дьаһаҕын эмиэ таарыйар, нэһилиэк устуоруйатын арыйар. Кинигэҕэ кини хомуйбут үһүйээннэрэ, номохторо, бэчээттэммит ыстатыйалара, дьон ахтыылара киирдилэр.

Николай Петрович өр сылларга үлэлээбит оскуолатыгар кэлиэгэлэрэ, билэр дьоно, учууталлар, үөрэппит үөрэнээччилэрэ, оҕолор сүрдээх истиҥник, дириҥ ис хоһоонноохтук ахтан-санаан аастылар. Кини 1955 сылтан Арыылаах, Дьаархан, Маар Күөл уонна Ньурба Маалыкайын оскуолаларыгар саха тылын, литературатын учууталынан, саабыһынан, дириэктэринэн, улуустааҕы үөрэх салаатын методическай холбоһугун сэбиэдиссэйинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Төрөөбүт түөлбэтин туһунан үһүйээннэри, номохтору хомуйар этэ, Багдарыын Сүлбэни кытта суруйсан, сирдэр ааттарын учуонай картотекатыгар киллэртэрбитэ. Сунтаар, Дьокуускай архыыптарыгар анаан тиийэн, үлэлээн, 17-с үйэҕэ аатырбыт Тараҕай Болтоҥоҕо тиийэ уруу-аймах төрүччүтүн оҥорбута. Биэнсийэҕэ тахсан да баран, норуодунай суруйааччы Леонид Попов мусуой-хоһун төрүттээбитэ, элбэх матырыйаалы, эспэнээти хомуйбута, Дьокуускайга баран, бэйиэт бастакы кэргэнэ Анфиса Ивановнаҕа сылдьан, туттубут малларын, ахтыыларын илдьэ кэлбитэ. Оройуон хаһыатыгар өр сылларга нэһилиэгин олоҕун, дьонун туһунан сырдаппыт үтүөлээх.

Ханнык баҕарар түөлбэ биллэр дьонунан, кинилэр үлэлэринэн аата ааттанар. Үүнэр көлүөнэ оҕолорго төрөөбүт түөлбэҕэ бэлиэ суолу-ииһи хаалларбыт, үрүлүйэ үлэлээн-хамсаан ааспыт дьон туһунан иһитиннэрэр, биллэрэр, үөрэтэр наадалаах.

Арыылаах агро-оскуолата бу хайысханан патриотическай иитиигэ киэҥ хабааннаах үлэни ыытар. Оскуолаҕа Арассыыйа, ДНӨ Дьоруойа Дмитрий Егоров олорбут паартата, кини аатынан искибиэр, юннатскай ыстаансыйа, Биисинэс-инкубатор, «Точка роста» киин, Жатайдааҕы техникум Мэдиссиинэ кылааһа үлэлииллэр. Оҕолор оҕуруот аһын, эмтээх оттору олордорго үөрэнэллэр, үлэлииллэр, араас бородууксуйаны, ол иһигэр натуральнай косметиканы, чүмэчилэри, чэйдэри, арчыланар оттору, отонтон пастиланы, о.д.а. оҥорон таһаараллар. Үлэҕэ, сатабылга үөрэнэн, олоххо бэлэмнээх, бигэ тирэхтээх буолан тахсаллар.