Виктор Новиков: «Авиация – төрөөбүт эйгэм»

Виктор Петрович Новиков – “Полярные авиалинии” авиахампаанньа саамай уопуттаах үлэһиттэриттэн биирдэстэрэ, дириҥ билиилээх, идэтийбит авиатиэхиньик. Гражданскай авиацияҕа номнуо 42-с сылын үлэлии-хамныы сылдьар. Аан дойдутааҕы Гражданскай авиация күнүгэр сөп түбэһиннэрэн, “Полярные авиалинии” АХ Баатаҕайдааҕы авиатиэхиньигэ Виктор Новиков туһунан кэпсиибит.

Лөкөчөөн уола – ыраах Тамбовка

Виктор Новиков Бүлүү улууһун биир кырыы сытар сэлиэн­ньэтигэр, ыраах Лөкөчөөҥҥө төрөөбүтэ. Урукку сылларга бу туһаайыынан суол-­иис мөлтөх буолан, улуус кииниттэн кытыы сытар нэһилиэктэргэ көтөр аалынан  эрэ тиийиллэрэ. Уол кыра эрдэҕинэ Лөкөчөөҥҥө дьоҕус Ан-2 сөмөлүөт кэлэн, дьону-таһаҕаһы таһара. Көтөр аал кэлиитэ улахан бырааһынньык курдук буолара, эдэриттэн эмэнигэр диэри бары сөмөлүөтү көрсө сүүрэллэрэ. Билигин уонунан сыллар ааспыттарын кэннэ, Лөкөчөөн таһынан федеральнай таһым­наах “Бүлүү” суол тыргыллар буолан, көтөр ааллар көппөттөр.

– Оҕо эрдэхпиттэн Ан-2 сөмөлүөтү элбэхтик көрөр этим, ис тутула хайдах буоларын, массыынатааҕар туох уратылааҕын өрүү таайа, интэриэһиргии сатыырым. Онон, аармыйаҕа сулууспалаан баран, 1977 сыллаахха Тамбовскай уобаласка Кирсановскайдааҕы авиационнай-тиэхиньиичэскэй училищеҕа үөрэнэ киирбитим. Миигин аармыйаҕа сулууспалаан кэлбит уонна барыларыттан аҕа саастаах курсааны, взвод, онтон рота старшинатынан анаабыттара. Училище базата баай буолан, Ан-2, Як-40, Ту-134, Ту-154 сөмөлүөттэри үөрэтэрбит, – диэн Виктор Петрович хайдах бу авиатиэхиньик идэтин баһылаабытын туһунан кэпсиир.

60-70 сылларга А.С. Яковлев аатынан конструкторскай бюроҕа Як-40 оҥорон таһаарыы саҕаланан, чопчу бу сөмөлүөтү ымпыгар-чымпыгар диэри хасыһан үөрэппиттэрэ.

Хас да сыллаах үөрэх кэнниттэн, үгүс курсааннар байыаннай авиацияны талан, ол хайыс­хатынан үлэлии барбыттара. Оттон Виктор гражданскай авиацияны талан, ыраах хоту Баатаҕайдааҕы авиа-этэрээккэ ананан, үлэтин саҕалаабыта. Урут авиацияҕа олохтоохтортон олох аҕыйах киһи үлэлиирэ. Пилоттар тустарынан этэ да барыллыбата. Үгүстэрэ кэлии дьон этилэр.

Баатаҕайга – 42 сыл

Авиатиэхиньик идэтин баһылаабыт эдэр үлэһит 1980 сыллаахха Дьааҥы оройуонугар – Баатаҕай аэропордугар үлэлии кэлбитэ. Оччолорго пуорт суукканы эргиччи үлэ­лиирэ. Күнүстэри-түүннэри араас сөмөлүөттэр, бөртөлүөттэр көтөллөрө. Аны Ан-2, Ми-8, Л-140 ааллар Баатаҕайга баазаланаллара. Маны таһынан, Ан-24, Ан-26, Ан-12 сөмөлүөттэр пассажирдары таһаллара. Инньэ гынан, авиа-этэрээт тохтоло суох хас да симиэнэнэн үлэлиирэ. Биир күҥҥэ ыраах сытар нэһилиэктэргэ, кырыы учаастактарга биэстии рейс оҥоһуллара.

70-80 сылларга Дьааҥы оро­йуона сүүрбэттэн тахса тыһыынча нэһилиэнньэлээҕэ. Олох оргу­йан олороро. Аҥаардас Баатаҕай 7 тыһыынча кэриҥэ олохтооҕо. Билигин нэһилиэнньэ ахсаана икки бүк аҕыйаан, улахан кэ­лии-­барыы суох.

– Урут тиэхиньиичэскэй хааччыйыы хонтуруола олус кичэллээхтик ыытыллара. Холобур, үлэ туох да сэмэтэ суох ыытыллыбыт буоллаҕына, бириэмийэ биэрэл­лэрэ. Баатаҕай авиа-этэрээтэ Ан-2 сөмөлүөтү тиэхиньиичэскэй хааччыйыыны хаачыстыбалаахтык ыытар буолан, дойду үрдүнэн үс бастыҥ иһигэр киирэрэ, – диэн Виктор Петрович  сөмөлүөттэри көрүү-харайыы үлэтин туһунан кэпсиир.

90-с сылларга дойду үрдүнэн ырыынак сыһыаннаһыылара үөскээн, олохтоох авиация уларыйыы-тэлэрийии долгунугар оҕустарбыта. Ыарахан күннэр үүнэн, сөмөлүөт көтүүтэ лаппа аҕыйаабыта, өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлии олорор авиа-этэрээттэр, авиапортар үлэлэрэ тыҥааһыннаммыта.

1997 сыллаахха СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев ыйааҕынан, Баатаҕайдааҕы, Чокуурдаахтааҕы, Тиксиитээҕи уонна Халыма-Индигирдээҕи авиа-этэрээттэр базаларыгар «Полярные авиалинии» ГУП тэриллибитэ.

– Саҥа авиахампаанньа тэриллиитин, сүһүөҕэр туруутун кэмигэр  биһиги күүскэ үлэлэһэн барбыппыт. Тэрилтэ бастакы дириэк­тэрэ Закро Саникидзены уруккуттан билэр этим. Кини авиа-этэрээккэ Л-140 сөмөлүөт хамандыырынан үлэлээбитэ, ол кэннэ оройуон дьаһалтатыгар көспүтэ. Закро Саникидзе Баатаҕайдааҕы авиа-этэрээт базатыгар үрүҥ эһэ бэлиэлээх “Полярные авиалинии” авиахампаанньаны тэрийии туһунан этии киллэрбит киһинэн буолар.

Бастаан, кырдьык, ыарахан этэ. Оччотооҕу быһыы-майгы судургута суоҕа. Хата идэтийбит, уопуттаах үлэһиттэр ханна да барбакка, саҥа тэриллибит хампаанньаҕа үлэлии хааланнар, тэрилтэбит атаҕар туран, син оннун булбута. Мин авиацияҕа 42 сыл үлэлээтим. Летнай училищены аахтахха, 45 сыл буолар. Талан ылбыт идэбин сөбүлүүбүн. Бу идэҕэ оҕо эрдэхпиттэн баҕаран, сыал-сорук оҥостон кэлбитим, – диэн кэпсиир Баатаҕай авиа-этэрээтин биир ытык үлэһитэ.

Новиков уонна экстремальнай туризм

Виктор Новиков эдэр сааһыттан успуордунан, чуолаан хайыһарынан  утумнаахтык дьарыктаммыта. Училище кэнниттэн Баатаҕайга тиийбитигэр, олох­тоох “Полюс” экстремальнай туризм кулуубун уолаттара хайыһардыырын билэннэр, тута бэйэлэрин кэккэлэригэр ыҥырбыттара. Онтон ыла кыһыҥҥы, сайыҥҥы похуоттарга, ыраах айаннарга, өрүһүнэн устууга куруук сылдьар буолбута.

Кыайыы 40 сылыгар, 1985 сыллаахха, Дьокуускайтан Верхоянскайга диэри 1945 сыллааҕы устуоруйаҕа киирбит Дьааҥы ха­йы­һардьыттарын суолун батыһан, бу хайысханан айаннаабыттара.  Ол курдук,  геологтар Сергей Булатов,  Степан Лыткин,  Виталий Миронов, геофизик  Владимир Шарин, Виктор Новиков уонна кэллиэгэтэ  Сергей Ариносов, связист Василий Прудецкай, физкултуура учуутала Андрей Потапов Дьокуускай куораттан кулун тутар 20 күнүгэр айаннаан, Верхоянскай куоракка муус устар 6 күнүгэр тиийбиттэр.  Уопсайа, хайыһарынан  1100 килэмиэтири барбыттар.

Виктор Новиков мүччүргэннээх сырыылара манан эрэ түмүктэммэтэҕэ. Ол курдук,  1989 сыллаахха Саха сирин географическай киинигэр Суордаахтан соҕуруулуу-арҕаа 77 км баар сиргэ 1048 үрдүктээх хайаҕа мемориальнай суруктаах сэргэни туруорбуттара. Аны 1990 сылаахха кулун тутар-муус устар ыйдарыгар хайыһарынан 4100 км айаннаан Берингов силбэһиитигэр тиийбиттэрэ.

2007 сыллаахха Верхоянскай – Хаандыга – Дьокуускай хайысхатынан 1500 км 14 хонук иһигэр бэлэсипиэтинэн айаннаабыттара.

Виктор Новиков Баатаҕайдааҕы авиаэтэрээт, гражданскай авиация сайдыытыгар дьоһун кы­лаа­тын киллэрбит киһинэн буолар. Билигин кини үлэ үөһүгэр сылдьар, эдэрдэргэ сүбэ-ама биэрэн, куруук күүс-көмө, өйөбүл буолар.

“Полярные авиалинии” АХ пресс-сулууспатын матырыйаала туһанылынна