Владимир Путин Этиитин кэнниттэн

Дойдубут Аҕа баһылыгын Владимир Путин быйылгы Этиитин Арассыыйа дьоно-сэргэтэ эрэ буолбакка, аан дойду барыта анаан-минээн иһиттэ. Былырыын олунньуга Арассыыйа Донецкай, Луганскай Национальнай Өрөспүүбүлүкэлэр көҥүллэрин билинэрин уонна тас дойдуга байыаннай эпэрээссийэ ыытыаҕын туһунан иһитиннэрэн, биир өттүнэн, соһуччу, иккис өттүнэн, өр күүтүллүбүт хардыыны оҥорбута.

Путин этиилэриттэн

Владимир Путин Этиитин бары истэн-билэн олорор буолуохтааххыт. Онон манна сиһилии тохтообокко эрэ сүрүннэрин ылан көрүөххэ. Бэрэсидьиэн Этиитигэр ба­­йыаннай эпэрээссийэ туһунан үгүһү этиэхтээҕэ, биир сыл кэнниттэн түмүгү таһаарыах­тааҕа сэрэйиллэрэ. Ол да иһин кини Этиитин аан дойду барыта кэтээбитэ.

– Билэргит курдук, Донбаас 2014 сылтан уот-кутаа ортотугар олорор. Биһиги бу боппу­руоһу эйэлээхтик быһаара сатаа­быппыт. Ол эрээри биһигини утары барбыт дойдулар кэннибититтэн саһан сытан сааны-сэби эрдэттэн таһынан, ох курдук оҥостубуттар этэ. Кэлин итини бэ­­йэлэрэ да билиммиттэрэ. 2021 сыллаахха ахсынньыга АХШ-гар уонна НАТО-ҕа дойдуларбытыгар куттал суоһаабатын бигэргэтэр дуогабар бырайыагын ыыппыппыт: түмүгэ биир – сүрүн пууннарбытыгар ак­­каас ылбыппыт. Бу – кинилэр (арҕааҥҥы дойдулар, АХШ, НАТО) эрдэттэн былааннаммыт үлэбитин тохтоппоппут диэн эппит дьүһүннэрэ этэ. Онон 2022 сыллаахха балаһыанньа өссө сытыырхайан барбытыгар, биһиги олунньуга анал байыаннай эпэрээссийэни биллэрбиппит. Тоҕо диэтэргин, Донбаас, Луганскай кэнниттэн Крым, Севастополь кэлиэхтээҕэ. Онтон да атын былааннаахтара бу кэлин өссө арылынна. Онон биһиги итинтэн атыннык хайдах да дьаһанар кыахпыт суоҕа, төһөнөн биһиги дойдубутугар куттал суоһуур да, оччонон бэйэбититтэн итини тэ­­йитэн иһэргэ бары кыахпытын, күүспүтүн ууруохпут. Сол курдук кинилэр итини өйдөөтүннэр, – диэн иһитиннэрдэ муос-таас курдук Владимир Путин.

Манна сыһыаран кини ба­­йыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар саллааттар дьиэ кэргэттэрэ ураты болҕомтоҕо ылыллыахтаахтарын, кинилэргэ көмөҕө диэн судаарыстыбаннай пуонда тэриллиэхтээҕин, саллааттар икки нэдиэлэ ха­­йаатар да уоппускаланыахтаахтарын, о.д.а. иһитиннэрдэ.

Былырыын алтынньы­га Арассыыйа састаабыгар түөрт эрэгийиэн – Донец­кай, Луганскай Народнай Өрөс­пүүбүлүкэлэр, Запорожье, Херсон уобаластара – киирбиттэрэ. Владимир Путин бу түөрт эрэгийиэн Арассыыйа бары субъектарын кытары тэҥҥэ сайдыахтаахтарын туһунан эттэ. Чуолаан, социальнай эбийиэктэр, олорор дьиэлэр, хомунаалынай хаһаайыс­тыба, о.д.а. эбийиэктэр тутуллуохтаахтарын, дьон-сэргэ бары социальнай көмөнөн туһаныахтааҕын бэлиэтээтэ. Ол иһигэр бу түөрт эрэги­йиэҥҥэ Ийэ хапытаала 2007 сылтан төрөөбүт оҕолорго барыларыгар тарҕаныаҕа.

Дойдубут экэниэмикэтин туһунан этэригэр Владимир Путин Арассыыйа ис кыаҕын сөпкө туһаммытын, билигин сүрүн хайысхалар көрдөрүүлэрэ куһаҕана суоҕун бэлиэтээтэ. Нэһилиэнньэҕэ туох саҥа көмө киириэҕэй диэтэххэ, социальнай гаастааһын салҕанан барыаҕа, манна өссө балыыһалар, оскуолалар, оҕо саадтара киирэн биэрдилэр. Онон бу сылтан саҕалаан социальнай эбийиэктэргэ уонна нэһилиэнньэҕэ гааһы тардыы босхо буолуоҕа.

Наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ эмиэ биир сүрүн болҕомто ууруллуохтааҕын эттэ. Ол курдук, исписэлиистэри бэлэмнээһиҥҥэ, эдэр учуонайдары өйөөһүҥҥэ туспа үлэ ыытыллыаҕа. Манна даҕатан эттэххэ, Владимир Путин Этиитин кэнниттэн ситэтэ суох үрдүк үөрэх диэн суох буолла, үрдүк үөрэх кыһатыгар түөрт сыл үөрэммит усту­дьуон дипломнаах исписэ­лиискэ тэҥнэһиэҕэ.

Владимир Владимирович Этиитигэр эһиил Арассыыйа бэрэсидьиэнин быыбарын туһунан ахтан ааста. “Быйыл балаҕан ыйыгар эрэгийиэннээҕи уонна олохтоох салайыныы быыбардара уонна эһиил Арассыыйа бэрэсидьиэнин быыбара бары сокуону тутуһан туран ыытыллыаҕа”, – диэн иһитиннэрдэ кини.

Уонна Этиитин түмүгэр Арассыыйа Америка Холбоһуктаах Штаттарын кытары түһэрсибит стратегическэй кимэн киириигэ туһаныллар сэбилэнии дуогабарын тохтоторун туһунан эттэ. Бу туох дуогабарый уонна маны тохтотуу туох суолталааҕый? Бу дуогабар ядернай сэрии сэбин кытары быһаччы сибээстээх. Бастакы маннык дуогабары Сэбиэскэй Сойуус Американы кытары өссө 1972 сыллаахха түһэрсибиттэрэ. Кэлин 1991, 1997, 2002 сыллардаахха уһатыллыбыттара. Оттон билиҥҥи дуогабарга 2010 cыллаахха бэрэсидьиэннэр Дмитрий Медведев уонна Барак Обама илии баттаабыттара. Бу дуогабар 2021 сыл­лаахха биэс сылга уһатыллыбыта. Ол аата өссө 2026 сылга диэри үлэлиэхтээҕэ.

– Олунньу саҥата НАТО биһиги ядернай сэбилэниибитин бэрэбиэркэлиэҕин туһунан иһитиннэриитэ тахсыбыта. Биир өттүнэн, НАТО бу дуогабарга кыттыһара сөп, оннук буолуохтаах даҕаны этэ. Тоҕо диэтэргин, НАТО чилиэн­нэрэ, холобур, Франция, Великобритания, эмиэ ядернай сэбилэниилээхтэр. Ол эрээри арҕааҥҥы дойдулар билигин Украинаҕа буола турар быһыыга-майгыга быһаччы сыһыаннаахтар, биһигини утары кэннибититтэн дьыала бөҕөнү оҥоро сылдьаллар уонна туох да буолбатаҕын курдук биһигиттэн байыаннай эбийиэктэрбитин кинилэр ытыстарын үрдүлэригэр ууран биэрэрбитигэр модьуйаллар. Оттон биһиги кинилэр эбийиэктэрин көрөр бырааппыт суох үһү. Дьикти дьон. 1991 сыллаахха Сэбиэскэй Сойуус Американы кытары дуогабардаспыта. Оччолорго балаһыанньа да, кэм да атын этэ. 2010 сыллаахха түһэрсиллибит дуогабарга икки дойдуларга иккиэннэригэр куттал суох буолуутугар элбэх балаһыанньа суруллубута, ол иһигэр кимэн киирии сэбилэниитин боппуруостарын барытын тэҥҥэ быһаарыы эмиэ. Ол эрээри, көрөргүт курдук, АХШ бу дуогабар балаһыанньаларын тутуспат буолбута ыраатта. Онон Арассыыйа бу дуогабартан тахсыбакка эрэ тохтоторун иһитиннэрэбин. АХШ сорох ядернай сэбилэниилэрин болдьоҕо тахсан эрэрэ, билигин Америкаҕа саҥа ядернай сэрии сэбин оҥоро сылдьаллара биллэр, Вашингтон сорох диэйэтэл­лэрэ бу сэбилэниилэри боруо­балаан көрүөххэ диэн этэллэрэ да иһиллэр. Манна эмиэ тоҕоһолоон этэбин: өскөтүн АХШ бэйэтин сэбилэниилэрин боруобалаан көрөр түгэнигэр, биһиги эмиэ оннугу ыытыахпыт, – диэн иһитиннэрдэ. Бэрэсидьиэн бу иһитиннэриитин арҕааҥҥы дойдулар быһаччы сааныы курдук ылыннылар. Салгыы тас дойдулар Владимир Путин этиилэрин хайдах, туох ылыммыттарын көрүөххэ.

Тас дойдулар саайтарыттан

Владимир Путин этиилэрин дойдулар лиидэрдэрэ, бастатан туран, арҕааҥҥы дойдулар салайааччылара, кыраҕытык кэтии олороллор. Холобур, АХШ бэрэсидьиэ­нэ Джо Байден Киевкэ сылдьан баран Польшаҕа тиийэн, Владимир Путин Этиитин кэнниттэн сүүрбэччэ мүнүүтэлээх иһитиннэрии оҥорбута. Онно кини арҕааҥҥы дойдулар, АХШ Арассыыйаны эһэр санаа­лара суоҕун, демократияны тутуһалларын бэлиэтээн туран, Украинаҕа төһө наада буоларынан салгыы да көмөлөһө олоруоҕун эппитэ. Манна кини Арассыыйа тас дойдуга ыытар байыаннай эпэрээссийэтэ арҕааҥҥы дойдуларга, АХШ-гар, НАТО-ҕа улахан тургутан көрүү буолбутун билиммитэ. Уонна түмүгэр НАТО аан дойду үрдүнэн саамай улахан көмүскэнэр сойуус буоларын, бу түмсүү биир эмэ чилиэ­нигэр саба түспүт дойду барыларын утары барбыт дойдуга тэҥнээҕин эппитэ. “The New York Times” саайт бу икки бэрэсидьиэн этиилэрин кэнниттэн: “Арассыыйа уонна АХШ ядернай сэбилэниилэрин бүтэһик дуогабара уостан эрэр, хонту­руол суох буолла”, – диэн хоргутарын суруйбута баар.

НАТО генеральнай сэкирэтээрэ Йенс Столтенберг пресс-кэмпириэнсийэтин кэмигэр Арассыыйа дуогабары тохтоппутуттан курутуйарын, РФ бэрэсидьиэнэ бу боппуруоһу өссө сиһилии көрүөн наадатын иһитиннэрбитэ. Бу туһунан “The Guardian” саайт суруйар.

Германияттан Европар­ламент дьокутаата Гуннар Бек аан дойду Арассыыйа ядернай сэбилэниилээх биир улахан дойду буоларын билиниэн наада диэн бэлиэ­тиир. “Гуаньча” Кытай Народнай Өрөспүүбүлүкэтин интэриниэт порталыгар олохтоохтор Путин этиитин өйүүллэрин биллэрэллэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ Арассыыйа уонна Кытай күүстээх союзниктар буолбуттарын, Арассыыйа кыаҕырбытын бэлиэтииллэр.

Түмүк оннугар

Онон түмүктээн эттэххэ, РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Этиитигэр үгүс ыйытыыга хоруйун иһитиннэрдэ. Чуолаан, анал байыаннай эпэрээссийэ, АХШ, НАТО туһунан кэпсэтиилэргэ. Иккиһинэн, дойду экэниэмикэтэ чөл туруктааҕын өссө биирдэ санатан эттэ. Арҕааҥҥы дойдулар Арассыыйа, саахымат тылынан эттэххэ, ферзатынан бу хаамыаҕа, ити барыаҕа диэн туой ферзь илиитин-атаҕын маныы олорбуттара баара, Арассыыйа «атынан» хаамта. Саахымакка «ат» хаамыыта сүрдээх судургу эрээри, хаһан баҕарар соһуччу буолар. Онон си буолуох­тааҕар Владимир Путин Этиитин кэнниттэн арҕааҥҥы дойдулар бу олунньу бүтүүтэ эрдэттэн бэлэмнэммит эмиэ биир хааччахтарын киллэрдилэр.