Волонтер Аида Макарова: “Туора турар кыаҕым суох”

Дьон туһа диэн, сороҕор тус олохторун да умнан туран, үлэлии-хамсыы сылдьар дьон баар буолааччылар. Биир оннук киһини – волонтер Аида Макарованы көрсөн баран, кэпсэппэккэ эрэ ааһарым табыллыбат курдук этэ.

Кини 2022 сыллаахха байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан, ким да соруйуута суох, бэйэтин ис санаата батарбакка, тута госпиталларга сылдьан саҕалаабыта. Бастаан байыастарга бэрэски астаан илдьэр, дьиэ аһын таһар этэ.

— Тоҕо диэтэр, байыаннай дьайыы тиэмэтэ миэхэ чугас. Мин кинилэри ис-иһиттэн, киһилии өйдүүбүн. Мин кэргэммин Чечня сэриитигэр сүтэрбитим. Билигин бырааттарым байыаннай дьайыыга сылдьаллар. Онон хайдах да туора турар кыаҕым суох, — диэн этэр.

Аида Васильевна Москваҕа “Бэс Чагда” сонотуоруйга култуурунай-маассабай тэрээһиннэри тэрийээччи. Саха сирин дьоно-сэргэтэ кэлэн сынньанар, эмтэнэр, сылы эргиччи кэлэ-бара тураллар.

Бу манна кини “Үтүө санаа” хоһун үлэлэтэр. Сынньанааччылар иллэҥ кэмнэригэр киэһэ мустан, харыстыыр сиэккэлэри өрөллөр, анал таҥастары тигэллэр, бааһырбыт байыастар илиилэрин-атахтарын уурар “бубликтарын”, харысхаллары оҥороллор. Бу курдук кинилэр Кыайыыны чугаһаталлар. Бу маны барытын көҕүлээччи, тэрийээччи Аида Васильевна буолар.

Дьахтар киһи намчы санныгар сүктэриллэр бу дьыала чэпчэки буолбатах ээ. Эриллэ сылдьар таҥас ыарахан түүктэрин, уонунан миэтэрэлээх сиэккэни, о. д.а. булан-талан атыылаһан, массыынаҕа уган, тиэйэн аҕалыы манан аҕай буолбатах. Биллэн турар, кини көмөлөһөөччүлэрдээх, ол эрээри, бэйэтэ да сүгэр-көтөҕөр түгэннэрдээх. Бу барыта хамнаһа, өрөбүлэ суох үлэ эбээт…

Кини үлэтин төлөбүрэ — байыастар махталлара. Госпиталларга, байыаннай чаастарга кинини билэллэр, ытыктыыллар, “Айыы санаа аанньала” диэн ааттыыллар. Ийэ күнүгэр сибэкки улахан дьөрбөтүн ыытан, үөрдүбүттэрэ. Сонотуоруйга эмтэммит, сиэккэ өрүүтүгэр үлэлээбит дьахтар аанньалы уруһуйдаан бэлэхтээбитин күндүтүк саныыр.

Ил Дархан Айсен Николаев “Бэс Чагдаҕа” кэлэ сылдьан, волонтердар үлэлэрин үрдүктүк сыаналаабыта.

Хоту дойду хоһуун кыыһа

Аида Васильевна Абыйтан төрүттээх, чахчы, хоту дойду хоһуун кыыһа. Төрөппүттэрэ туохтан да толлубакка, оҥорон, кэлэн-баран, бүтэрэн-оһорон иһэргэ, олоххо бэлэмнээх буоларга үөрэппиттэрэ. Бииргэ төрөөбүт “биэс бэһиэлэй кыргыттар” уонна бырааттара оскуолаҕа, нэһилиэккэ буолар туох баар тэрээһиҥҥэ кыттыһан, ыллаан, үҥкүүлээн, күрэхтэһэн иһэллэрэ. Онон Аида асчыт бэрдэ, иистэнньэҥ, үлэһит үтүөтэ буолан тахсыбыта.

Дьокуускайга кэрэ сэбэрэ солуоннарын арыйан үлэлэппитэ, Москваҕа көстүүнэй дьыалатынан дьарыктаммыта, парикмахерскайы үлэлэппитэ.

Билигин уоппускатын кэмигэр сири-дойдуну кэрийэр, онно дьону илдьэн күүлэйдэтэр дьарыктаах. Уоллаах кыыһа улаатан, сөбүлүүр идэлэринэн үлэлии сылдьаллар. Оҕолор олоххо тус суолларын булуулара — ийэ дьоло.

“Ыарахан кэмҥэ дьоҥҥо көмөлөһүү уон оччонон эргиллэр” диэн мээнэҕэ эппэтэх буолуохтаахтар. Айыы санаа аанньаллара бу олохпутугар элбии турдуннар!

Байыастар доруобуйаларын чөлүгэр түһэрии

“Бэс Чагда” сонотуоруйга байыастар доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэргэ, эмтииргэ улахан болҕомтону ууран үлэлииллэр. Быраастар олус кыһаллан, хас биирдии байыас үтүөрүөр, чөлүгэр түһүөр диэри эмтииллэр, көрөллөр-истэллэр. Билиҥҥи кэмҥэ бу олус суолталаах, наадалаах үлэ.

Уролог-быраас Валентин Сирош бу үлэ туһунан сиһилии кэпсээтэ:

— Биһиэхэ олох ыарахан туруктаах байыастар эмиэ кэлэн эмтэнэллэр. Дьиэлээн иһэн, доруобуйаларын туругун чэбдигирдэ, сынньана түһэн ааһааччылар эмиэ бааллар.

Биһиги үлэбит түмүгэ — хамсаабат буолбут илиилээх, атахтара быһыллыбыт дьон чөллөрүгэр түһэн, хамсанар, хаамар, сүүрэр буолан тахсаллара. Миинэҕэ эстии кэнниттэн, байыас тилэҕэ илдьирийбитин госпитальга быһаары гыммыттарын аккаастанан баран, биһиэхэ кэлэн 3 ый эмтэммитэ. Ситиһиибит диэн, кини атаҕа чөлүгэр түһэн, хаамар, бэл диэтэр, үҥкүүлүүр буолан барбыта. Кини снайпер этэ, фроҥҥа төннөн, байыастары үөрэтэр инструктор буолбута, онон икки атаҕар тирэнэн хаамар, туһаны аҕала сылдьар.

Пилота суох көтөр аппарааты үлэлэтэр уол илиитэ эчэйбитин, тарбахтарын хамсыыр оҥорбуппут. Ньиэрбэтэ оскуолактан эчэйбит буолан, тарбахтара үлэлээбэт этилэр. Эпэрээссийэ оҥорбуппут уонна чөлүгэр түһэрии үлэтин ыыппыппыт. Биһиги хирурбут улахан уопуттаах, Афганистаны, Чечняны ааспыт байыаннай быраас буолан, олус үчүгэйдик үлэлиир.

Кэнники кэмҥэ анал тэриллэри ылан, дьарыктары ыытабыт. Москваҕа реабилитациялыыр кииннэргэ “стабилоплатформа” аҕыйах устуука баар, бу эпэрээссийэ кэнниттэн чөлүгэр түһэргэ көмөлөһөр тэрили биһиги ситиһиилээхтик туһанабыт.

Анал тэриллэрбитин саҥардан иһэбит. Билигин биологическай сибээстээх сүүрэр “доруосканы” атыылаһар былааннаахпыт. Бу тэрил эпэрээссийэ, быратыаһы кэтии кэнниттэн киһи хаамарыгар туох кэһиллиилээҕин көрдөрөр. Ордук быратыаһы кэтиигэ, ханан да иҥнэҥнээбэккэ, тута сөпкө хаамарын ситиһиэхтээхпит. Бу кэлин хаамарыгар улахан суолталаах.

“Бэрчээкки” диэн тренажер баар, бу инсульт кэнниттэн илиилэрэ хамсаабат буолбут дьоҥҥо ордук туһалаах. Эмтэнии, массаас, физиотерапия, дьарык кэнниттэн, илиилэрэ-атахтара хамсыыр буолар. Онон байыастар махтаналлар.

Кинилэргэ барыларыгар психолог сүбэтэ наада. Байыаннай дьайыы кэнниттэн уйулҕа эчэйиитэ, ньиэрбэ ыарыыта диэн баар, үгүстэр утуйар уулара кэһиллибит буолар. Онон психолог дьарыгын ааһаллар.

Биһиэхэ анал бырагыраамалаахпыт, онно бары исписэлиистэр консультациялара, анаалыстар, УЗИ, рентген, дьарык, эмтээһин — барыта киирэр. Холобур, антах үксүгэр кэнсиэрбэнэн түбэһиэх аһаан, куртахтарын, оһоҕосторун үлэтэ кэһиллибит буолар, ону эмиэ эмтиибит. Хас биирдиилэригэр олоҕурбут ыарыыларыттан, эчэйиилэриттэн көрөн, тус бырагыраама оҥоһуллар.

Биир уол икки атаҕа суох, быратыастаах кэлбитэ. Ол эрээри, быратыаһынан хаамарга үөрэппэтэх этилэр. Бэлиэтээн эттэххэ, госпиталларга маннык кыһалҕа баар: быратыас оҥорор тэрилтэлэри кытта сибээс суох. Миинэҕэ эстибит байыастары аҕалаллар, ыксалга атахтарын быһалларыгар кэлин быратыас кэтэллэрин курдук бэлэмнээбэттэр.

Холобур, биһиэхэ икки атаҕа быстыбыт байыас сытар, кини 5 эпэрээссийэни ааспыт. Тоҕо? Атаҕын быһалларыгар уҥуоҕун бэлэмниэхтээхтэр, быратыас кэтэригэр аалбатын, бааһырбатын диэн. Оннук оҥорботохторуна, иккистээн эпэрээссийэлэнэригэр тиийэр. Байыаннай госпиталларга бу кыһалҕаны, дьэ, өйдөөн эрэллэр.

Биһиги Коломна куоракка баар “Протекс” диэн быратыас оҥорор тэрилтэни кытта ыкса үлэлэһэбит. Хас биирдии байыаска анаан оҥороллор, хаамар, сүүрэр буоларын, чөлгө түһүүтүн хонтуруоллууллар. Бу боппуруоһу көтөҕөн, Бурденко, Вишневскэй аатынан балыыһаларга сылдьан, быраастары кытта үлэлэһэллэр. Онон хирурдар уонна быратыас оҥорор исписэлиистэр бииргэ үлэлэһиэхтэрин наада. Биһиги сыалбыт биир — байыастар эмтэнэн, төһө кыалларынан, чөллөрүгэр түһэн, эйэлээх олоххо эрэллээхтик эргиллэллэрэ…