Ыарыыны сыһыаралларыгар сөбүлэһэр курдук…

Үнүр солуоҥҥа тыҥырах оҥорторо тиийдим. Дьоҕус остуолга “Хаас оҥорторорбор гепатит, СПИД, сифилис уо. д. а. ыарыылар сыстыахтарын сөбүн туһунан иһиттим” диэн сөбүлэҥ кумааҕыта сытар. Илии баттыыр дьон ыарыыны сөбүлэһэн туран ылар курдук ис хоһооннооҕуттан этим тарта.

Биир түгэнтэн сиэттэрэн

Килийиэн ыарыыны сыһыаралларыгар сөбүлэһэр курдук ис хоһоонноох суруллубут. Биллэн турар, итини таһынан, саҥа хааһы хайдах сөпкө көрөр-истэр туһунан эмиэ суруллубут эрээри, чопчу ыарыыга сыһыаннаах пуун киһини толкуйдатар. Аныгы үйэ быһыытынан сөбүлэҥ ирдэнэрэ сөптөөх гынан баран…

“Красота требует жертв”

Ити күн остуол иннигэр сытар кумааҕы харахпыттан арахпата, өйбүттэн-санаабыттан тахсан биэрбэтэ. Киэһэ нам-нум буолбучча интэриниэккэ киирэн көрөргө сананным. Тириини ыарыылаах киһи туһаммыт үстүрүмүөнүнэн дьөлү астахха, быстахха, ВИЧ ыарыынан 0,3–0,5%, В уонна С гепатитынан 6–30% сыстыахха сөп диэн суруйаллар. Манна хаас, уос, халтаһа оҥорторуу, тириигэ араас ойууну түһэрии, оннооҕор тыҥырах, баттах оҥорторуубут кытта киирэр. Уопсайынан, туох баар үстүрүмүөн иннэтэ биирдэ эрэ туттуллуохтаах, оҥорторооччу көрөн турдаҕына арыйыллыахтаах итиэннэ уопсай санитарнай нуорма тутуһуллуохтаах. Ханнык даҕаны бэйэлээх лиссиэнсийэлээх солуоҥҥа ыарыыга сыстыам суоҕа диэн бэйэҕэ мэктиэ биэрэр кыаллыбат. Биллэн турар, көҥүллээх үлэлиир дьон ирдэбили барытын тутуһаллара биллэр эрээри, алҕас сыстан хаалыахха сөп диэн суруйаллар. Онон, били, “красота требует жертв” диэн этиллэринии, эдэр кыргыттар кэрэ көстүүлэнэр баҕаттан ити курдук ис хоһоонноох сэрэтиилэр баалларын үрдүнэн араас процедураларга киирэн эрдэхтэрэ (эрдэхпит).

Сахалыы толкуйунан

Ити түгэнтэн сиэттэрэн аны биир санааҕа ыллардым — сахалыы сиэргэ-майгыга сөп түбэһиитин туһунан. Сахаларга “тигиилээх сирэйдээхтэр” диэн этии урут-уруккуттан баар. Ону ааһан, Саха сиригэр олоро сылдьыбыт биис уустарыгар сирэйгэ ойууну түһэрии туһунан баарын устуоруйа, үһүйээн чахчылара кэрэһилииллэр. Бу, сиэри-туому кытта сибээстээҕэ. Оччотугар аныгы сааһыра барбыт көлүөнэ маны тоҕо ылыммат? Ити түҥ былыргы үгэс умнуллан, биһиги эбээлэрбит-эһээлэрбит саҕана номнуо суох эбээт. Итиэннэ биир үксүн хаайыылаах дьон этин-сиинин уруһуйдатарын иһин өйдөрө-санаалара ылыммат быһыылаах. Күн бүгүн эдэр дьон ортотугар тириигэ уруһуйдатыы, ону ааһан, уоска, түөскэ тиийэ тупсарыныы киэҥник тарҕанна.

Сокуон хараҕынан

Аны сокуон тугу этэрий? Сокуон тас сэбэрэни киэргэтиини боппот. Ону ааһан, мэдиссиинэ тэрилтэлэриттэн ураты сирдэр өҥө оҥороллоро көҥүллэнэр. Уопсай санитарнай ирдэбил эрэ тутуһуллуохтаах. Ол оннугар татуировкаҕа туһаныллар кырааскаҕа ирдэбили киллэрэр туһунан кэпсэтии кэлин элбэхтик күөрэйэн эрэр. Татуировкаҕа туһаныллар чэрэниилэ хааҥҥа киирэн, ис уоргаҥҥа мустар диэн кэккэ дойду учуонайдара дакаастаабыттар. Бу искэн ыарыытыгар тиийэ көбүтүөн сөп эбит. Онон татуировка, чэрэниилэ химическэй састаабын уонна ол доруобуйаҕа куттала суох буолуутун бэрээдэктиир туһуттан анаалыс оҥоро сылдьаллар эбит. Атын даҕаны кыраасканан түһэрии ньыматынан туһаныы манна киирсэр.

Ити биир иһитиннэрэр ис хоһоонноох сөбүлэҥ сурук санаабын ханна-ханна тириэрдибэтэ. Ити иннинэ “Атыттар даҕаны син оҥортороллор ээ, сыыйа-баайа толкуйдуохха наада эбит” диэбит санаам биирдэ симэлийэн хаалла.

Санаалар

Татьяна, тэрилтэ үлэһитэ:

— Хааспын аан маҥнай уонча сыллааҕыта оҥорторбутум. Оччолорго ити курдук сөбүлэҥ суоҕа, кэлин булгуччулаах быһыылаах. Өрүү биир солуоҥҥа сылдьабын, мэлдьи биир маастардары кытта үлэлэһэбин. Олох сэдэхтик атын маастардарга түбэһэбин.

Олох уларыйа, сайда турар. Тулалыыр эйгэбит, олоххо сыаннаспыт эмиэ ону кытта тэҥҥэ хаамсан иһэр. Өбүгэлэрбит ыарахан үлэттэн быыс булан ол эрэ туһунан толкуйдаабат буолуохтаахтар уонна оччолорго ити курдук оҥоһуу хаас эҥин да диэн суох буоллаҕа. Билигин оҥоһуу хааһа, кэтэрдии кыламана, уһун тыҥыраҕа суох эдэр киһи да суох ини. Онон сүөргүлээбэппин.

Анна, маҕаһыын атыыһыта:

— Дьону кытта үлэлиирим быһыытынан, бэйэм тас дьүһүнүм кэрэ буолуохтаах диэн ирдэбиллээхпин. Ол иһин кыламаммын, тыҥырахпын өрүү оҥорторобун, хааспын икки-үс сыллааҕыта тупсарбытым. Кырдьык, урут хаас оҥорторор дьонтон туох да сөбүлэҥ эҥин ылбаттара, сорохторго билигин даҕаны суох. Кэлин сокуон уларыйан, ирдэбил кытаатан эбитэ дуу, дьон сууттаһар буолан эрэллэрэ дуу, сөбүлэҥ толорторор буолбуттар. Иллэрээ сыл сылдьарбар маҥнай стоматологка дылы туохтарын эмиэ сөбүлэҥэй дии санаатарбын да, толорбутум. Киирэн баран төттөрү ойон тахсыбат буоллаҕым. Уонна киһи докумуоннаах сиргэ оҥортороругар син биир хайдах эрэ эрэх-турах сананар. Аныгы олох ирдэбилэ буоллаҕа.

Лена, элбэх оҕолоох ийэ:

— Сөбүлэҥ толортороллорун эйигиттэн саҥа иһиттим. Икки улахан кыыс оҥорторбуттара да, сөбүлэҥ, оннооҕор ол ВИЧ, гепатит эҥин туһунан тыл быһаҕаһын да быктарбатахтара. Хата, кинилэри көрөн бэйэм барбыт киһи диэн ымсыыра сылдьыбытым. Бэйи кыргыттарбыттан ыйытыам эрэ, ол туһунан тугу даҕаны эппэтэхтэрэ, бэйэм даҕаны өйдөөн ыйыталаспатах эбиппин. Оттон уонна аныгы оҕоҕо тугу эмэ сүбэлээри, ыйыталаһаары гыннахха, барытын билэр