Ыччакка тириэрдэр ытык иэстээхпит

«Улуу Кыайыы уостубат өрөгөйө» тэрээһин Суотту модельнай бибилэтиэкэтигэр  муус устар 17 күнүгэр бэрт уратытык буолла. Төһө да сэрии бүппүтэ 80 сыл аастар, кини ыар тыына бэҕэһээ өссө дьыбарданан дьиҥ-чахчы биллэн ааста…

Кырдьык даҕаны, биирдэ санаан көрдөххө,  сэрии үс муннуктаах хара суруга, тыылга аас-туор, аччык олоҕо, уот кураан кыһарҕана таарыйбатах ыала суох буолан, биһиги көлүөнэ ити кэми чугастык ылынабыт. Тэрээһин ис хоһоонун быыстапкалааҕа өссө дириҥэттэ, хас биирдии киһи кэпсээнэ уйадытан, билэр дьоммут дьылҕаларын, олохторун истэн билбэтэхпитин биллибит, истибэтэхпитин иһиттибит. Ханныгын да иһин, эдэрбитигэр сэрии кыттыылаахтарын, тыылга өлө-тиллэ үлэлээбиттэри, сэрии оҕолорун кытта биир нэһилиэккэ олорбуппутунан, бииргэ алтыһан, тэҥҥэ үлэлээн кэллэхпит. Ол эрээри, оччотооҕу дьон сэмэйиттэн, кинилэр бэйэлэрин олохторун кэпсии сатаабаттарыттан билбэппит наһаа үгүс эбит.

Ону бэҕэһээ сэрии бэтэрээннэрин оҕолоро төрөппүттэрин төһө билэллэринэн сырдатан, чугас аймахтара билэр дьоннорун бэрт иһирэхтик ахтаннар, 3 чааһы быһа кэпсэтэн,  кэрэхсэбиллээх-хараастыылаах, умнуллубат ахтыы киэһэтэ буолла. Заровняева Лена Петровна аҕата Петр Егорович Заровняев кэпсээбитин ахтыбыта, аныгы киһи өйүгэр баппат, хайа да киһи иэнэ кэдэҥниир алдьархайа эбит. Бу дьиҥнээх түбэлтэни абаҕатын кэргэнэ Борисова Матрена бииргэ төрөөбүт эдьиийин Находкина Анна Петровна туһунан эбит. Кэптэни Уһун Күөлүгэр 1942 сыл кулун тутар ыйыттан 1943 сыл от ыйыгар диэри 26 ыалтан 60 киһи хоргуйан өлбүт. Олору киһилии харайар кыах, күүс суох буолан хоспоххо дьаарыстыыллара уонна мунньан баран, үүт оҥкучаҕар үҥкүрүтэн баран, буорунан тарыйаллар эбит. Оччолорго 12 саастаах Ааныс кыысчааны өлбүт диэн хоспоххо таһаарбыттар. Онно хас хоммута биллибэт. Бокуонньуктары харайаары кэлбиттэригэр, арай оҕо ынчыктаан тыыннааҕын биллэрбит. Кыыһы ороон ыланнар балыыһаҕа илдьибиттэр. Ааныс тыыннаах хаалар быатыгар, бүтэһик күүһүнэн ынчыга иһиттэн тахсыбыт. Ааныс кэнники сааһын ситэн, кэргэн тахсан, үс оҕолонон ийэ, эбэ дьолун билэн, сааһыран баран өлбүт. Маннык түбэлтэттэн киһи үөрүөн дуу, хомойуон дуу билбэт.

Арай хомойобун бу тэрээһиҥҥэ ыччат кэлбэтэҕиттэн, баҕар билиҥҥи ыччаты иитиигэ бэйэбит буруйбутуттан, аҕа көлүөнэни оҕо өйүгэр хатанардыы, сүрэҕэр иҥэрэрдии үөрэппэппититтэн буолуо… Биирдэ санаан көрдөххө, Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтара, тыыл бэтэрээннэрэ олох сиэринэн кырдьан олохтон туораан, сэрии ыар тыынын билээччи көлүөнэ биһиги эрэ буоларбытынан, билиҥҥи ыччакка тиэрдэр ытык иэстээхпит. Оҕону уһуйаантан саҕалаан, устуоруйаҕа сыһыаран, оскуолаҕа чиҥник үөрэтэн, аҕа көлүөнэ олоҕун үчүгэйдик сырдатыахха, көрсүһүүлэри оҥорон билиһиннэриэххэ, билигин төһө кыалларынан кинигэҕэ бэчээттэтэн кэнэҕэски көлүөнэҕэ хаалларыахха дии саныыбын.

Түмүкпүтүгэр, бачча улахан нэһилиэк түмэлэ суоҕа, кырдьык хомолтолоох, элбэх киһиэхэ арааһынай, былыргы маллары мунньар, төрүччүлэрин сурукка тиспиттэр Суоттуга элбэхтэр. Ону барытын хас тэрээһин аайы соһор, түбүктээх. Киһи аайы кыаллыбат. Ааспыт кэм кэрэһиттэрин биир сиргэ түмэн, киэҥ араҥа көрүүтүгэр таһаардахха, киһи ити маллары илэ көрөн, сыныйан үөрэтэн дойдутун устуоруйатын билэригэр төһүү күүс буолара биллэр. Онон саҥа, эдэр баһылык Баишев Василий Петрович түмэл боппуруоһугар үлэлэһиэ диэн эрэнэбит. Түмэл —  ааспыт кэм тыыннаах кэрэһитэ, түмэл- олох устуоруйатын чахчыта.
Тус бэйэм бибилэтиэкэр: Раиса Николаевна Черкашина уонна социальнай  үлэһит Татьяна Ивановна Тарасова маннык ааспыт кэмнэр дуораанара иһиллэр, дьикти, ураты тыыннаах тэрээһини тэрийбиттэригэр махтанабын.

Иннокентий ПОПОВ-ОҔУРУОТТААХ