Үөрэх баар — бараммат баай

Үөрэх үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы мунньаҕа, ааспыт сыллары кытта тэҥнээтэххэ, тус бэйэм санаабар, ордук кыһалҕалааҕынан, итиэннэ өрөспүүбүлүкэ дьылҕатыгар быһаччы суолталааҕынан эбитэ дуу, сүрүннээн уопсай үөрэхтээһин боппуруостарын хапта. Бу лоскуй биир сирэйгэ тэрээһин сүрүн өттүн сырдатан ааһыам.

Хайысханан үөрэтии

Үгэс быһыытынан үөрэх үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы тэрээһиннэрин иитинэн ыытыллар сүрүн мунньахха Ил Дархан Айсен Николаев кытынна, сүрүн соруктары туруорда.

Ил Дархан хайысханан (профильнай) үөрэхтээһин үүнэр ыччат ирдэнэр идэни таларыгар ордук көдьүүстээҕин бэлиэтээтэ. Күн бүгүн хайысханан үөрэтии кылааһа 432 оскуолаҕа аһыллыбыт, бу өрөспүүбүлүкэ бары оскуолатын быһа холуйан 70% диэн иһитиннэрдэ.

Оҥорон таһаарар тэрилтэлэри, бөдөҥ бырамыысыланнай хампаанньалары кытта бииргэ үлэлэһии кэҥээн иһэрин, инженернэй-тиэхиньиичэскэй хайысха бырагырааматыгар 95 оскуолаҕа үөрэтэллэрин бэлиэтээтэ. “Маннык үөрэтии көдьүүстээх — былырыын политиэхиньиичэскэй оскуолалар хайысхалаах кылаастарын бүтэрээччи 82% кэллиэстэр, үрдүк үөрэхтэр инженернэй уонна технологическай исписээлинэстэригэр үөрэххэ киирдилэр. Ити оскуолалартан сүүрбэччэтэ аттестаты сэргэ идэ туһунан сибидиэтэлистибэни биэрэр. Ити холобуру Дьарыктаах буолуу кэмитиэтин уонна туһааннаах министиэристибэлэри кытта кэҥэтэр ирдэнэр”,  — диэн кини бэлиэтээтэ. Үөрэх уонна билим министиэристибэтэ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кытта мэдиссиинэ каадырдарыгар сыһыарар кыттыгас үлэлэрэ үтүө холобурдааҕын ыйда. 12 улууска мэдиссиинэ кылаастара аһыллыбыттар, кинилэр М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеты, Дьокуускайдааҕы уонна Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэстэрин кытта ыкса үлэлэһэллэр. “Ону тэҥэ, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеты кытта бииргэ профильнай кылаастар үөрэнээччилэрин мэдиссиинэ исписээлинэстэригэр бэлэмнииргэ тиһиктээх үөрэх (бесшовного обучения) бырагырааматын оҥороллоругар этии киллэрэбин”,  — диэтэ. Төһө даҕаны үөрэх өттүгэр ити курдук үтүө түмүктэр баалларын иһин, тыа хаһаайыстыбатыгар каадыры бэлэмнээһин боппуруоһун хаһыс да сылын ыйарын санатта. “Хомойуох иһин, билиҥҥитэ биллэр хамсааһын суох. Былырыын АГАТУну бүтэрээччи 12% эрэ, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын бүтэрээччи 40‑тан кыра бырыһыана идэтинэн үлэлии киирбит. Быйыл барыллаан чахчынан, 30–37% идэтинэн үлэлии барбыт. Маны кытта 2018 сылтан агро-оскуолалары бүтэрбиттэртэн тыа хаһаайыстыбатын исписээлинэстэригэр үөрэхтэрин салҕаабыт оҕо ахсаана 0,7 бырыһыаҥҥа диэри түһэн, биэс төгүл кыччаабыт. Агро-оскуолалар өрөспүүбүлүкэ аграрнай салаатын каадырынан бөҕөргөтүүлэрэ суоҕун кэриэтэ!” — диэн эттэ. Агро-оскуолалар үбүлээһиннэрин бириинсибин хаттаан көрөр ирдэнэрин, тус сыаллаах субсидияны оскуола балаһыанньатынан (формальный статус) буолбакка, дьиҥнээх түмүгүнэн, холобур, идэҕэ үөрэтиилэрин, сибидиэтэлистибэ биэриилэрин кытта сибээстээх буолуохтаах диэн ыйда. “Үөрэх уонна билим министиэристибэтигэр агро-оскуолары куонкуруска, граҥҥа олоҕуран субсидиялааһыҥҥа көһөрүүнү бэлэмнииргитигэр этии киллэрэбин. Бу курдук мэхэньиисими, оскуоланы бүтэрээччилэригэр оробуочай идэлэри биэрэргэ орто анал үөрэхтэри, оҥорон таһаарар тэрилтэлэри кытта үлэлэһэр политиэхиньиичэскэй хайысхалаах оскуолаларга эмиэ киллэрэргэ”, — диэн эттэ.

Сыҕарыйыы баар

Сүрүн дакылааты үөрэх уонна билим миниистирэ Нюргуна Соколова оҥордо. Дакылаатыгар экэниэмикэ ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн каадыры бэлэмнээһин, үөрэх тэрилтэлэрэ түмсэн үлэлээһиннэрин, үөрэх хаачыстыбатын үрдэтиини ыйда.

Сыл устата хайысханан үөрэтиигэ, оҥорон таһаарар тэрилтэлэри кытта үлэҕэ улахан болҕомто ууруллубутун эттэ. Былырыын оскуола 40% хайысханан үөрэтиигэ сананар, атыттар уопсай хайысхалаах эбит буоллахтарына, быйыл ити сыыппара 64% тэҥнэспитин иһитиннэрдэ. Ол эрээри, маны салгыы кэҥэтэр ирдэнэрин, быйылгыттан саҥа агро-технологическай кылаастар баар буолуохтарын туһунан эттэ. “Туһааннаах министиэристибэлэри кытта быйылгы үөрэх дьылыгар күүстээх үлэ барда. Бу — Доруобуйа харыстабылын, Тыа хаһаайыстыбатын уонна психолого-педагогическай кылаастар хайысхаларынан бэйэбит министиэристибэбитин кытта. Үлэ былаана, дорожнай каарта баар, ол иитинэн хардыылыыбыт. Ол гынан баран, хайысханан үөрэхтээһин көдьүүстээх буоларын туһугар, хайысха иннинээҕи эрдэттэн (предпрофильнай) дириҥэтэн бэлэмнээһин, үөрэх былаанын мантан аттаран таһаарар ирдэнэр”,  — диэн эттэ. Үөрэх хаачыстыбатыттан өрөспүүбүлүкэ кэскилэ тутулуктааҕын быһыытынан, уопсай үөрэхтээһин өрүү инники күөҥҥэ турар. Бу биир өрүтүнэн Биир кэлим эксээмэн буоларынан, миниистир эксээмэн, Бүтүн Арассыыйатааҕы бэрэбиэркэлиир үлэ түмүгэр эмиэ тохтоон ааста. Уустугурдуллубут математикаҕа, физикаҕа куһаҕана суох көрдөрүү баарын эттэ. Маныаха үөрэнээччи 22% судургутутуллубут математиканы туттаран баран “5” сыананы ыларын иһитиннэрдэ. Оҕолор кэскиллээх биридимиэтинэн информатиканы талаллар эбит эрээри, уустук биридимиэт буолан туттарааччылартан 28% боруогу ылбатах эбит. Манна үлэлэһэр ирдэнэрин ыйда. “Химия, биология биридимиэтин талыан баҕарар оҕо баара билиннэ. Бу ХИФУ быйылгы тутар хампаанньатыгар көһүннэ. Мэдиссиинэ уонна тиэхиньиичэскэй хайысхаларга быйыл элбэх сайабылыанньа киирбит. Бу үөрдэр, ити аата оҕолор кэскиллээх идэлэри талалларыгар кыаҕы биэрэбит”, — диэн бэлиэтээтэ.

Миниистир үөрэҕи бүтэрээччилэр идэлэринэн үлэлииллэрин ситиһэр сорук турарын, манна саҥа ирдэбилгэ олоҕуран педагогическай холбоһуктары, тэрилтэлэри кытта ыкса үлэлэһэр наадатын эттэ.

Саҥа сүүрээннэр

Үөрэҕи тупсарар туһугар салалта, туһааннаах министиэристибэлэр кыаллар суолу барытын тобулаллар. Билигин ханна баҕарар учуутал тиийбэт кыһалҕата турар. Маны быһаарар, педагог идэтин үрдүктүк тутар инниттэн бу сыл от ыйыгар педагогическай үлэһиттэр туруктарын мэктиэлиир туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуона ылыллан турар. Сокуонунан аан бастаан үлэлээн саҕалыыр эдэр педагогтары, ону тэҥэ, тыа сиригэр үлэлии барар педагогтары өйүүр миэрэлэр көрүллүбүттэрэ. Сокуон 2026 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэлиэхтээх. Ил Дархан эһиил бу миэрэлэр олоххо киирэллэригэр анаан 100 мөл. солк. итэҕэһэ суох үбү көрөргө диэн эттэ.

Итини тэҥэ, саҥа үөрэх дьылыттан “Ситимнээх үөрэх” пилотнай бырайыак үлэлиэҕэ. Физика, химия, биология учууталлара тиийбэт сирдэригэр 7–8 кылаас үөрэнээччилэрин тэйиччиттэн үөрэтиэхтэрэ. Бырайыак Сунтаар, Уус Алдан, Өлүөхүмэ улуустарын 15 оскуолатын хабыаҕа.

Миниистир Саха сиригэр иккис сылын үлэлиир үөрэх киинэ үтүө түмүктээҕин бэлиэтээтэ. Ол курдук, 2023 сылы кытта тэҥнээтэххэ, биир кэлим эксээмэн орто баала физикаҕа уонна уустугурдуллубут математикаҕа 10 баалынан, химияҕа 5 баалынан үрдээбитин эттэ. Бу, бырайыак олоххо киирэригэр төрүөт буолар.

Түмүктээн эттэххэ, быйылгы мунньах иитииттэн саҕалаан билимҥэ тиийэ хабар биэс хайысханан барда. Араас “төгүрүк остуоллар”, санаа атастаһар былаһааккалар үлэлээтилэр, сэминээрдэр, маастар-кылаастар, уо. д. а. тэрээһиннэр буоллулар.